تفرد در سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 49-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.701848

نویسندگان

امیر نیک سرشت¹؛ قدمعلی سرامی^{* 2}؛ مهری تلخابی³؛ تورج عقدایی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

چکیده

از مهم ­ترین بخش­ های قابل توجه در حوزۀ روان­شناسی ادبی، بخشی است که در آن به تحلیل فرآیندهای روانی ذهن پرداخته می­ شود. در این بخش که از آن با عنوان «روان­شناسی تحلیلی» یاد می­ شود، بنیانگذار سوئیسی آن یعنی کارل گوستاو یونگ، ذهن را از حیطه­ بندی روان­شناسان پیش از خود از جمله استادش، فروید، فراتر برد و بخشی به عنوان «ناخودآگاه جمعی» را به آن تحلیل­ ها افزود. او معتقد بود که انسان از حدود فردی خود می­ گذرد و به جهان «ناخودآگاه جمعی» گام می­ گذارد. آنچه که یونگ را از دیگر هم­ترازانش در ارائۀ بحث «ناخودآگاه جمعی» جداکرد، توجه به «صورت ازلی» یا «کهن ­الگو» بود. یعنی چیزی که یونگ معتقد بود باعث شکل­ دادن به شخصیت و رفتار ما و همچنین عامل تفاوت ما بواسطۀ این شکل­ گیری شخصیت و رفتارمان از دیگران می­ شود. سعدی نیز چون دیگر آدمیان تحت تاثیر این کهن ­الگوها بوده و با استناد به برخی منابع و مطالعات کتابخانه ­ای می­ توان ادعا داشت که او نیز متاثر از این کهن­ الگوها، البته به شکلی ناخودآگاه دست به آفرینش­ های ادبی و خلق حکایات پرمغز ادبی می­زده است. از مهم­ ترین کهن­ الگوهای تاثیرگذار روی سعدی، کهن ­الگوی «سایه» بوده است، ولی آنچه که سعدی را از دیگران متمایز می­ کند، رندانگی او در کتمان و پنهان­ کردن تاثیر این کهن­ الگو بر روی رفتار و شخصیت اوست.

کلیدواژه‌ها

روان شناسی تحلیلی؛ سایه؛ سعدی؛ کهن الگو؛ ناخودآگاه جمعی؛ یونگ

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم. آزادی، محمدکریم (1373) تعلیم و تربیت از دیدگاه سعدی، شیراز: انتشارات راه گشا.

اسنودن، روت (1388) خودآموز یونگ، ترجمۀ نورالدین رحمانیان، تهران: آشیان.

بیلسکر، ریچارد (1391) اندیشة یونگ، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: فرهنگ جاوید.

سعدی، مصلح‌بن عبدالله (1376) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.

شربتیان، محمد حسن، امینیان، اعظم (1386) درآمدی بر جامعه‌شناسی بروس کوئن، تهران: بهین نگار.

شکر شکن، حسن و دیگران (1385) مکتب‌های روان‌شناسی و نقد آن، تهران: سمت.

فوردهام، فریدا (1388) مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ، ترجمۀ مسعود میربها، تهران: جامی.

کاست، ورنا (1394) بازهم من، ترجمۀ تورج رضا بنی صدر، تهران: لیوسا.

کمیسیون ملی یونسکو (1373) ذکر جمیل سعدی (مجموعه مقالات و اشعار به مناسبت بزرگداشت هشتصدمین سالگرد تولد شیخ اجل سعدی علیه الرحمه)، جلد دوم، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

ماهونی، پاتریک جی (1373) زیگموند فروید، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: کهکشان.

نوردبی،ورنون و همکاران (1381) زندگی‌نامه و نظریه‌های روان‌شناسان بزرگ، ترجمۀ احمد به پژوه و رمضان دولتی، تهران: نشر ویرایش.

ون فرانز، ماری، لوئیز، ادینجر ادوارداف (1393) چهارمقاله یونگی، ترجمۀ مهدی سررشته داری، تهران: مهراندیش.

هاشمی، جمال (1378) سعدی و روان‌شناسی نوین، تهران: شرکت سهامی انتشار.

هال، کالوین اس، نوردبی، ورنون جی (1393) مقدمات روان‌شناسی یونگ، ترجمۀ شهریار شهیدی، قم: آینده درخشان.

یونگ، کارل گوستاو (1371) خاطرات، رویاها، اندیشه، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو (1377) انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.

یونگ، کارل گوستاو (1382) تحلیل رویا، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: افکار.

یونگ، کارل گوستاو (1385) روح و زندگی، ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: جامی.

مقالات

اَتونی، بهروز. (1389). اسطوره‌ها، زندگان جاوید (به بهانة نقد اسطوره‌شناختی آسمان‌خراش میلاد). ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 6(18)، 1-15. Dor:20.1001.1.20084420.1389.6 .18.1.4

تلخابی، مهری، عقدایی، تورج. (1395). تفرد در آثار سعدی در پیوند با سایه، نقاب و آنیما. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(25)، 9-46.

نظری، نجمه، کمالی، راهله. (1396). روان‌شناسی عشق در غزل سعدی. پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت، 6(1)، 199-212. .Doi: 10.22059/jlcr.2017.121407.184