بررسی «آداب المریدین»ها تا قرن سیزدهم هجری

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 410-433   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1928650.2242

نویسندگان

ناصر احمدزاده¹؛ محمد یوسف نیری^{* 2}؛ نجف جوکار²؛ زرین تاج واردی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

پیوند ادبیات فارسی و عرفان اسلامی، به گونه ­ای است که پژوهش در بیشتر آثار ادبی، بدون شناختی ژرف از عرفان و تصوف اسلامی دشوار خواهد بود و در گرایش ­ادبیاتِ عرفانی، تحقیق و مطالعات روشنگرانه در شناخت عرفان و تصوف، ضرورت و اهمیت بیشتری پیدا  می­ کند. یکی از جلوه ­های مکتوب ادبیات عرفانی، در زمینۀ آموزش­ های معنوی و تربیت مریدان و سالکان طریقت، «آداب­ المریدین»ها هستند؛ آداب­ا لمریدین­ ها، در حقیقت، درس گفتارهای آداب سفر و حضر سلوکی­ان اند؛ در این مقاله برآنیم تا این­ گونۀ ناشناخته و کمتر دیده­ شده را بشناسانیم. از آنجا که پیشینۀ روشن و قابل توجهی دربارۀ آداب­ المریدین­ ها وجود ندارد و منابع چندانی در دست نداریم، با برشماری ویژگی­ ها و معرفی برخی آداب­ المریدین­ ها تا قرن سیزدهم هجری قمری، به شناخت شیوه­ های آموزشی اهل طریقت دست می ­یابیم. یادآور می­ شوم که این جستار قصد ورود به عقاید و مبانی اندیشۀ صوفیانه را ندارد و به بازخوانی آداب بسنده می­ کند.

کلیدواژه‌ها

آداب المریدین؛ آموزه ها در طریقت و شریعت؛ آموزه های عملی و نظری تصوف؛ تصوف شیعی

مراجع

کتاب‌ها

قرآن مجید، ترجمۀ استاد محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم؛ دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی. آملی، سیدحیدر (1384) جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، تصحیح و مقدمۀ هنری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

ابن عربی، محمدبن علی (1383) فتوحات مکیه، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

احمدزاده، ناصر (1377) ترجمۀ نهج البلاغه؛ سخنان امام علی، تهران: اشرفی.

افشاری، مهران (1382) فتوّت‌نامه‌ها و رسائل خاکساریه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

افشاری، مهران (1391) آیین جوانمردی: مرام و سلوک طبقه عامه ایران، تهران: دفتر پژوهش-های اسلامی.

الجیلی، عبدالکریم (2010) الانسان الکامل فی معرفه الاواخر والاوایل، مقدمه و تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دارالکتب العلمیه.

بدلیسی، عمار یاسر (1394) صوم‌القلب، مقدمه و ترجمه و تحقیق دکتر محمد یوسف نیّری، تهران: انتشارات مولی.

تنکابنی، ضیاء‌الدین (1393) حدیث عنوان بصری، قم: ندای کوثر.

تهرانی، شیخ آقا بزرگ (1372) الذریعة الی تصانیف الشیعه، جلد1، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

جام، احمد (1347) مفتاح‌النجات، تحصیح علی فاضل، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

رازی، نجم‌الدین عبدالله‌بن محمد (1373) مرصادالعباد من المبدأ الی‌المعاد، با اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.

رومی، احمد (1378) دقایق‌الطریق، به اهتمام محسن کیانی، تهران: انتشارات روزنه.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1369) دنبالۀ جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1383) از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: سخن.

سجادی، سیدجعفر (1393) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، جلد 1، تهران: طهوری.

سراج طوسی، ابونصر (1380) الّلمع فی التصوف، ترجمۀ خیاطیان و خورسندی...، قم: نشر فیض.

سمنانی، احمدبن محمد علاءالدوله (1383) چهل مجلس، تحریر امیر اقبال سیستانی، تهران: چاپ عبدالرفیع حقیقت (رفیع).

سهروردی، ‌شهاب‌الدین (1368) عوارف‌المعارف، ترجمة عبد‌المؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.

سهروردی، ضیاءالدین ابوالنجیب (1392) آداب‌المریدین، ترجمان: عمر بن محمد شیرکان، با توضیحات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.

صاحب‌الزمانی، ناصرالدین (1387) خط سوم، دربارۀ شخصیت سخنان و اندیشۀ شمس تبریزی، تهران: عطایی.

طریحی، فخرالدین (1375) مجمع البحرین، جلد4، تحقیق احمد حسینی، تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی.

عطارنیشابوری، فریدالدین (1383) تذکرةالاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: نشر زوار.

قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن (1391) ترجمۀ رسالۀ قشیریه، مترجم ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح و توضیح مهدی محبتی، ویرایش ناصر احمدزاده، تهران: هرمس.

کاشانی، عبدالرزاق (1372) اصطلاحات الصوفیه، مقدمه و ترجمه محمد خواجوی، تهران: نشر مولی.

گراملیش، ریشارد (1399) طریقت‌های شیعی ایران، ترجمۀ شیرین شادفر، تهران: نشر نامک.

مایر، فریتس (1388) سنگ بناهای معارف اسلامی (منتخبی از مقالات علوم اسلامی)، جلد1 (تصوف)، ترجمۀ مهرآفاق بایبوردی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. مجلسی، محمد باقر (1386) بحارالانوار، جلد‌ 1، تهران: انتشارات اسلامیه.

مجلسی، محمدتقی (1375) رسالۀ تشویق‌السالکین، تهران: انتشارات نو فاطمه. ‌

محدث دهلوی، عبدالحق (1383) اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، تصحیح و توضیح علیم اشرف خان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

محقق اردبیلی بیدگلی، محمد (1394) ریاض‌العارفین و و منهاج‌السالکین، تصحیح محسن مومن، قم: مجمع ذخایر اسلامی.

مظفر علیشاه کرمانی، محمدتقی (1350) کبریت احمر و بحر الاسرار، به سعی جواد نوربخش، تهران: انتشارات خانقاه نعمت اللهی. مولوی، جلال‌الدین (1382) مثنوی معنوی، تهران: هرمس.

نصر، سید حسین (1391) معرفت و امر قدسی، مترجم فرزاد حاجی میرزایی، تهران: فرزان روز.

نیری، محمد یوسف (1392) نرگس عاشقان، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

هجویری، علی‌بن عثمان (1387) کشف‌المحجوب، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.

همدانی، مولی‌عبدالصمد (1387) بحرالمعارف، ترجمة حسین استادولی، تهران: حکمت.

منابع لاتین

Collins ,A. J .S. Brown, Newman (1989) Cognitive Apprenticeship; teaching the crafts of reading, writing and mathematics. In Knowing learning, and instruction, essays, in honor of Robert, Glaser ,ed. B.L. Resnick, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

Gokilgin.m. Tayyeb (1973) Islamtetkikeri Enstitusu Dergisi Istanbul Universitisi Edebiat Fakultesi Vayainlari.

Pressley M.C .B. with McCormick (1995) Advanced Educationa lPsychology for Educators” Researches and Policymakers.