بررسی سبکی و محتوایی مثنوی «آلات جنگ» سرودۀ میرزا محمدطاهر قزوینی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 219-243   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1949413.2403

نویسندگان

محمدحسین تشکری بافقی¹؛ فاطمه غفوری مهدی آباد^{* 2}؛ پوران یوسفی پور کرمانی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.

چکیده

مثنوی «آلات جنگ» سرودۀ میرزا محمدطاهر قزوینی، از آثار منظوم و ارزشمند قرن یازدهم و اوایل دوازدهم هجری است. این اثر دارای 800 بیت می‌باشد و در قالب مثنوی سروده شده است. در این پژوهش بر اساس روش توصیفی – تحلیلی ، ضمن معرفی مختصری از نویسنده و معرّفی اثر ارزشمندش به بررسی مختصّات سبک­شناسانۀ این اثر پرداخته شده است. قزوینی در این کتاب سعی دارد در قالب کلامی موزون و منظوم و با بهره ­گیری از صورخیال و صناعات شعری به معرّفی آلات و ادوات جنگی عهد صفوی بپردازد. شاعر برای غنی کردن اشعار و اندیشه ­های خود از تلمیحات و اشارات تاریخی بهره جسته است. نکتۀ قابل توجّه این است که در تصویرسازی و تصویرآفرینی با جنگ ابزارها در مثنوی «وصف آلات جنگ»، میرزا محمد طاهر وحید قزوینی، متأثر از دورۀ صفویه بوده و این اثر از نخستین دیوان‌هایی است که آلات و ابزارهای جنگی جدید، مانند تفنگ و سلاح‌های آتشین را به تصویر کشیده است. وحید قزوینی بارها در کتاب خود به داستان‌ها، روایات دینی، حوادث تاریخی و اسلامی و شخصیت‌های بزرگواری چون پیامبر اکرم (ص) و علی (ع) پرداخته و در کنار این مباحث، آشنایی خوبی نیز به ادبیّات فارسی و عربی دارد و به این داستان‌ها و شخصیت‌ها گاه اشاره می‌کند. بررسی سطوح فکری، زبانی و ادبی این اثر بی­شک مسیر شناخت از تفکر و رویّۀ علمی و ادبی این شاعر را برای علاقه‌مندان و پژوهشگران هموارتر می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مثنوی؛ آلات جنگ؛ میرزا محمدطاهر قزوینی؛ تحلیل محتوایی؛ سبک‌شناسی

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم. خانلری، پرویز (1389) وزن شعر فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

خیریه، بهروز (1387) شیوه‌های ارسال پیام در حماسه‌های ایرانی، تهران: انتشارات فرهنگ مکتوب.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368) موسیقی شعر، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370) صورخیال، تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس (1376) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1389) کلیّات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.

صفوی، کوروش (1380) زبانشناسی و ادبیات، تهران: سوره.

کزازی، میرجلال‌الدین (1373) زیباشناسی سخن پارسی: بدیع، تهران: نشر مرکز.

متحدین، ژاله (1374) تکرار و ارزش صور بلاغی آن، مشهد: دانشگاه فردوسی.

مولوی، جلال‌الدین (1390) مثنوی، شرح کریم زمانی، تهران: امیرکبیر.

وحید قزوینی، محمدطاهر (1380) مثنوی «آلات جنگ»، در گنجینۀ بهارستان، چاپ فاطمه اخوان‌فرد، تهران: مرکز اسناد.

وردانک،‌ پیتر (‌1393) مبانی سبک‌شناسی‌، ترجمۀ محمد ‌غفاری‌،‌ تهران‌: نشر‌نی.

همایی، جلال‌الدین (1379) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر نی.

مقالات

بخردی، پروین، شمیسا، سیروس، مدرس‌زاده، عبدالرضا. (1400). سبک شناسی شهرآشوب های مسعود سعد سلمان. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(49)، 209-237. doi: 10.30495/dk.2021.686460.

جدیدالاسلامی، حبیب، صفائی کشته‌گر، نسرین. (1390). موسیقی بیرونی دیوان بیدل دهلوی. مطالعات شبه قاره، 3(6)، 65-88. doi: 10.22111/jsr.2011.417.