سیمای خراسان در اندیشه و اشعارملک الشعرای بهار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 244-265   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1931271.2269

نویسندگان

سیده شبنم لاجوردی زاده^{* 1}؛ محمدرضا حصارکی¹؛ منصوره احمدی جعفری²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد صفادشت، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در میراث ادبی و شعری زبان فارسی، اشعار فراوانی در زمینۀ تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و مردم خراسان وجود دارد که بر نقش مهم این سرزمین و ساکنان آن تاکید می‌نماید. در میان شاعران معاصر، ملک الشعرای بهار شوق وافری به خراسان دارد. از انگیزه ­هایی که موجب سرودن شعر درباره سرزمین خراسان در اشعار بهار شده است می­ توان به انگیزه مذهبی، فرهنگی، سیاسی، تاریخی و عشق به زادگاه و وطن اشاره کرد. هدف از این پژوهش روشن ساختن ابعاد اندیشه و انگیزه­ های بهار در زمینۀ خراسان، و همچنین بسامد یاد کرد خراسان در اشعار اوست. این جستار با روش تحلیلی ـ توصیفی، به بررسی دیوان اشعار بهار بر اساس قالب و مضامین به دسته‌بندی آن­ ها پرداخته است و ضمن تاکید بر بسامد موتیف‌ خراسان در اشعار منتخب، این نتیجه را به‌دست داده است که خراسان در شعر وی گاه وطن، گاه خانۀ پدری و گاه محل ه­ای است که در آن بالیده است. همچنین بازتاب و تاثیر خراسان در اندیشه و اشعار بهار رکن اصلی اشعار او به‌شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

ملک الشعرای بهار؛ اندیشه؛ اشعار؛ سیمای خراسان؛ تاریخ

مراجع

کتاب‌ها

اسعد گرگانی، فخرالدین (1337) ویس و رامین، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: نشر اندیشه.

اقبال آشتیانی، عباس (1392) تاریخ ایران از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران: دبیر.

بلنتیسکی، آ. (1371) خراسان و ماورالنهر، ترجمه دکتر پرویز ورجاوند، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.

بهار، محمدتقی (1387) دیوان ملک الشعرای بهار، تهران: نگاه.

بینش، تقی (1329). نشریه فرهنگ خراسان، سال دوم.

خاقانی، بدیل بن علی (1385) دیوان، تصحیح دکتر ضیاالدین سجادی، تهران: انتشارات زوار.

دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

فرنود، رضا (1386) اطلس تاریخی ایران از ظهور اسلام تا دوران سلجوقی، تهران: نشر نی.

قلی زاده، خسرو (1387) فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.

مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1390) مروج‌الذهب و معادن‌الجواهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.

مقدسی، محمدبن احمد (1361) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمۀ علی نقی منزوی، تهران: شرکت مترجمان و مولفان ایران.

مینورسکی، ولادیمیر (1964) ویس و رامین، تهران: ایرانیکا.

ناصر خسرو قبادیانی، ابومعین (1384) دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

نوریان رودسری، جواد (1395) قیام‌های مردم مشهد در آستانه مشروطیت، مشهد: دانشنامه مشهدالرضا (ع).

ویزهوفر، یوزف (1378) ایران باستان از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.

مقالات

بختیاری، شهلا. (1386). نیشابور و پایگاه علمی آن از منظر یاقوت حموی. تاریخ اسلام، 8(31)، 26- 5.

بشیری، علی اصغر. (1392). بررسی تطبیقی خراسانیه‌های ناصرخسرو و خاقانی. هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، 1-13.

پرتو، افشین. (1388). پیمان پاریس، داستان غم‌انگیز جدایی هرات از ایران. اطلاعات سیاسی اقتصادی، 24(265 و 266)، 14- 41.

ثنائی، حمیدرضا، مجتهدی، مهدی. (1397). تحول مفهوم خراسان در آثار جغرافی‌نویسان مسلمان در سده‌های 3 و 4ق. خراسان بزرگ، 9(30)، 32-15. Dor:20.1001.1.22516131 .1397.8.30.2.2

رحیم پور، علی. (1389). تاریخ و فرهنگ خراسان بزرگ. خراسان بزرگ، 1(1)، 35-74. Dor: 20.1001.1.22516131.1389.1.1.2.1

شاملی، نصراله؛ نصرتی، سمیه. (1394). خراسان در شعر شاعران عرب زبان در سده‌های نخستین اسلامی. بهارستان سخن (ادبیات فارسی)، 12(30)، 77-96.

شیوا، امید. (1391). خراسان بزرگ و خراسانیان در دیدگاه و اندیشه فردوسی. خراسان بزرگ، 3(8)، 195-216. Dor: 20.1001.1.22516131.1391.2.8.3.7

نفیسی، فروغ، اسماعیلی، حسین، ابراهیمی‌زاد، رقیه. (1400). دریغ یاد (نوستالوژی ) در شعر 4 شاعر معاصر تاجیک. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(47)، 205-228. Doi: 10.30495/dk.2021.680304.