بررسی آموزه های تمثیلی ـ تعلیمی در تحفـةالاحرار جامی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 15، شماره 55، اردیبهشت 1402، صفحه 59-83   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jpll.2023.1972277.1284

نویسنده

مالک شعاعی^*

عضو هیأت علمی دانشگاه

چکیده

نورالدین عبدالرحمن جامی، نام‌آورترین شاعر و عارف قرن نهم هجری است. در میان 45 اثر برجا مانده از وی، مثنوی تحفـةالاحرار به داشتن مضامین تمثیلی ـ تعلیمی متمایز است. این کتاب، مرام‌نامه‌ای حاوی دستورهای اخلاقی و نصایح پدر برای فرزند خردسال خویش بوده سؤال اصلی این است که جامی چـه مسـائلی از این حوزه ودر چه حدودی بیان کرده‌است؟ لذا هدف این پژوهش، تبیین و بررسی مضامین تعلیمی از قبیل: تأکید بر علم‌اندوزی، توجّه به اصول و فروع دین، قناعت، مبارزه با هوس، بی‌اعتباری دنیا، یاد مرگ، نکوهش آزمندی، پرهیز از مداهنت، دوری از مصاحبت فرومایگان، توجه به عدل و انصاف، پیروی از پیر و ... است که از دریچة تمثیل بدان کم‌تر نگریسته شده‌است. در میان مبانی مختلف تمثیلی ـ تعلیمی، توجه به دین، پرهیز از مداهنت و یاد مرگ، بسامد بالاتری دارند. پژوهش حاضر با روش توصیف و تحلیل، به بررسی این آموزه‌های پرداخته، روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتاب‌خانه‌ای است. جامعه آماری شامل بیت‌های تحفـةالاحرار جامی است. نمونه های آماری، بیت‌هایی از تحفـةالاحرار است که علاوه بر مبانی تعلیمی، مبتنی بر صنعت تمثیل، حسب کتب فنون و صناعات ادبی است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ آموزه های تعلیمی؛ جامی و تحفـةالاحرار

مراجع

آمدی، عبدالواحد. (1387). غررالحکم و دررالکلم. ترجمة محمدعلـی انصـاری. قـم: دفتـر تبلیغـات اسلامی.

افصح­زاد، اعلاخان. (1378). نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

الهی­قمشه­ای، حسین. (1390). در صحبت قرآن. تهران: سخن.

جامی، نورالدین عبدالرحمن بن احمد. (1378). مثنوی هفت اورنگ. تصحیح جابلقا دادعلی­شاه و دیگران. تهران: میراث مکتوب.

جلالی، محمد. (1384). عارف جام. تهران: شرکت توسعه کتاب­خانه­های ایران.

حاکمی، اسماعیل. (1382). طیران آدمیت. تهران: باز.

حکمت، علی­اصغر. (1389). جامی. چ سوم. تهران: توس.

دانش­پژوه، منوچهر. (1388). نقد روان جامی (مروری بر زندگی و آثار نورالدین عبدالرحمان جامی). تهران: همشهری.

دشتی، محمد. (1383). ترجمه نهج‌البلاغه. چ بیست­و­چهارم. قم: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.

ریپکا، یان. (1382). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: سخن.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1380). دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی. تهران: سنایی.

شمیسا، سیروس. (1373). انواع ادبی. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح­الله. (1383). تاریخ ادبیات ایران. ج 4. تهران: فردوس.

صدرحاج­سیدجوادی و دیگران. (1380). دایرة­المعارف تشیع. چ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

صدقی، حسین. (1380). «اندیشه­های جامی در مثنوی هفت اورنگ». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. 153-119.

فروزانفر، بدیع­الزمان. (1386). تاریخ ادبیات ایران (بعد از اسلام تا پایان تیموریان). به کوشش عنایت­الله مجیدی، چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

قدامه بن جعفر. (1385). نقد شعر. ترجمه ابوالقاسم سر. چ دوم. تهران: بی­نا.

کاشانی، عزالدین محمود. (1383). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. تهران: زوار.

محمدی­ری­شهری، محمد. (1384). میزان الحکمه. ج 5. تهران: دارالحدیث.

محمودی، مریم. (1391). «دیدگاه­های اخلاقی و تربیتی جامی در مثنوی هفت اورنگ». پژوهش­نامه ادبیات تعلیمی. سال چهارم. ش 14. ص 235-213.

مشرف، مریم. (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: علمی.

مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز.

همایی، جلال­الدین. (1388). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چ بیست و نهم. تهران: نشر هما.

یاحقّی، محمّدجعفر و عبدالحسین فرزاد. (1392). تاریخ ادبیات ایران و جهان (2). چ سیزدهم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.

یوسفی، غلامحسین. (1371). گزیدة قابوس­نامه. تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.