افشای مسئولیت اجتماعی،آگاهی‌بخشی قیمت سهام با تأکید بر نقش حاکمیت شرکتی

قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری

دوره 2، شماره 6، تیر 1402، صفحه 19-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.702084

نویسندگان

زهرا کریمی¹؛ فرزانه نصیرزاده^{* 2}

¹گروه حسابداری، دانشگاه فردوسی مشهد ، مشهد، ایران

²گروه حسابداری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

چکیده
آگاهی‌بخشی قیمت سهام در بین سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بازار سرمایه، به‌عنوان معیاری از وضعیت آتی شرکت برای بیان اطلاعاتی که به راحتی در دسترس افراد برون سازمانی نیست، بسیار جذاب است. علاوه‌بر این، اگر واحدها بتوانند تصمیمات مالی خود را بر اساس قیمت سهام قرار دهند؛ آنها قادر خواهند بود تفاوت بین عوامل بازار و اطلاعات مربوط به شرکت را کاهش دهند و به یک الگوی ثابت در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک خود دست یابند. لذا هدف این پژوهش بررسی رابطه بین افشای مسئولیت اجتماعی، اطلاع‌رسانی قیمت سهام با تأکید بر نقش واسطه‌ای حاکمیت شرکتی است. بدین منظور داده‌های 186 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و با استفاده از مدل رگرسیون مبتنی بر داده‌های ترکیبی و با استفاده از نرم‌افزار Eviews8 مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج آماری آزمون فرضیه‌های تحقیق نشان می‌دهد که بین مسئولیت اجتماعی شرکت و اطلاع‌رسانی قیمت سهام و حاکمیت شرکتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بنابراین نقش میانجی حاکمیت شرکتی مورد تأیید است. همچنین، در شرکت‌های با مسئولیت اجتماعی بالاتر، تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت و حاکمیت شرکتی بر اطلاع‌رسانی قیمت سهام قوی‌تر است.
نوآوری پژوهش: این پژوهش اولین پژوهشی است که رابطه فوق­ را در ایران  به عنوان کشور در حال توسعه  بررسی کرده است. لذا پژوهش حاضر به توسعه علم و دانش در این حیطه کمک  می­نماید

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: مسئولیت اجتماعی شرکت؛ آگاهی‌بخشی قیمت سهام؛ راهبری شرکتی

اصل مقاله

افشای مسئولیت اجتماعی،آگاهی‌بخشی قیمت سهام با تأکید بر نقش حاکمیت شرکتی

 

 

 

تاریخ دریافت: 06/01/1402                  تاریخ پذیرش: 09/03/1402

زهرا کریمی[1]  فرزانه نصیرزاده*[2]

 

چکیده

آگاهی‌بخشی قیمت سهام در بین سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بازار سرمایه، به‌عنوان معیاری از وضعیت آتی شرکت برای بیان اطلاعاتی که به راحتی در دسترس افراد برون سازمانی نیست، بسیار جذاب است. علاوه‌بر این، اگر واحدها بتوانند تصمیمات مالی خود را بر اساس قیمت سهام قرار دهند؛ آنها قادر خواهند بود تفاوت بین عوامل بازار و اطلاعات مربوط به شرکت را کاهش دهند و به یک الگوی ثابت در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک خود دست یابند. لذا هدف این پژوهش بررسی رابطه بین افشای مسئولیت اجتماعی، اطلاع‌رسانی قیمت سهام با تأکید بر نقش واسطه‌ای حاکمیت شرکتی است. بدین منظور داده‌های 186 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و با استفاده از مدل رگرسیون مبتنی بر داده‌های ترکیبی و با استفاده از نرم‌افزار Eviews8 مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج آماری آزمون فرضیه‌های تحقیق نشان می‌دهد که بین مسئولیت اجتماعی شرکت و اطلاع‌رسانی قیمت سهام و حاکمیت شرکتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بنابراین نقش میانجی حاکمیت شرکتی مورد تأیید است. همچنین، در شرکت‌های با مسئولیت اجتماعی بالاتر، تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت و حاکمیت شرکتی بر اطلاع‌رسانی قیمت سهام قوی‌تر است.

نوآوری پژوهش: این پژوهش اولین پژوهشی است که رابطه فوق­ را در ایران  به عنوان کشور در حال توسعه  بررسی کرده است. لذا پژوهش حاضر به توسعه علم و دانش در این حیطه کمک  می­نماید.

واژه‌های کلیدی: مسئولیت اجتماعی شرکت، آگاهی‌بخشی قیمت سهام، راهبری شرکتی.

 

1- مقدمه

در دهه‌های اخیر، در حوزه حسابداری و مالی پژوهشگران توجه زیادی به موضوعات مرتبط با قیمت سهام داشته‌اند. قیمت سهام به‌عنوان یکی از کاراترین عوامل برای سنجش نحوه بازتاب اخبار در بازار بسیار مورد توجه بوده و می‌تواند مؤید شرایط اقتصادی واقعی  باشد. قیمت سهام در بازارهای سرمایه بر اساس محتوای اطلاعاتی که توسط ناشرین سهام‌ منتشر می‌شود شکل گرفته و ارزش معاملات آن از سوی فعالان بازار بر همین مبنا تعیین می‌شود.  تحقیقات انجام شده در حوزه‌های کاربردی بازار سرمایه (گاسن [3]و همکاران، 2017؛ کومونوری[4]، 2013؛ هی [5] و همکاران، 2019) مبین آن است که میزان نقدشوندگی و حجم معاملات سهام در بازار حاکی از عوامل آگاهی‌دهنده قیمت سهام می‌باشند که می‌تواند بر اطلاعات سهامداران بیافزاید و کارایی بازار را بهبود بخشد. بر این اساس با افزایش نقدشوندگی  سهم، قیمت بازار آن به ارزش واقعی و ارزش ذاتی آن نزدیک شده و سرمایه‌گذاران آن را برای تجزیه‌وتحلیل سهام و مقایسه آن با دیگر گزینه‌های سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌دهند.

از سویی، افشای مسئولیت اجتماعی در شرکت‌ها، سبب ایجاد اتحاد و پیوستگی بین ارزش‌ها و فعالیت‌های سازمان شده و در برگیرنده منفعت‌های مربوط به همه گروه‌های ذی‌نفع در واحد اقتصادی از جمله سهامداران، کارکنان، مشتریان، جامعه، دولت و غیره می‌باشد. مسئولیت اجتماعی بیان می‌کند که سازمان همواره بخشی از جامعه است و باید در رفتار اجتماعی خود  نسبت به همه اعضای جامعه احساس مسئولیت نموده و برای افزایش سطح رفاه عمومی تلاش نماید (فنگ [6] و همکاران، 2019). این امر سبب ایجاد اعتماد بین اعضای جامعه و شرکت شده و نتیجه آن عملکرد مالی مطلوب‌تر، فروش بیشتر، وفاداری مشتریان، کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و نهایتاً حفظ سرمایه و افزایش ثروت سهامداران خواهد بود (چنگ [7] و همکاران، 2011). افزون بر این، تلاش در جهت افشای مسئولیت اجتماعی منجر به افزایش انعطاف‌پذیری شرکت در واکنش به نوسانات منفی بازار شده و این امر سبب خواهد شد تا تاب‌آوری ریسک شرکت به ‌شکل مناسبی برای سهامداران و سرمایه‌گذاران تجلی یابد. اینگونه عوامل همگی سبب می‌شوند تا قیمت سهام شرکت همواره تحت تأثیر تغییرات مربوطه دارای نوساناتی شود که با جلب رضایت سهامداران مبنی بر حفظ سرمایه آن‌ها، پایداری نسبی در واحد اقتصادی ایجاد و قیمت سهم محتوای اطلاعاتی مناسب خود را پیدا می‌نماید (احمد[8]، 2013). بنابراین، می‌توان انتظار داشت که هر چه شرکتی نسبت به افشای مسئولیت اجتماعی در گزارش‌های مالی و غیرمالی خود اهتمام ورزد، ریسک ذی‌نفعان را کاهش داده و عملکرد اجتماعی بالا، تمایل به افشای عمومی اطلاعات را به‌دنبال می‌آورد. این سطح از افشای داوطلبانه سبب کاهش چشم‌گیر عدم تقارن اطلاعاتی میان سرمایه‌گذاران و شرکت شده و نهایتاً ریسک سرمایه‌گذاری به‌طور محسوس کاهش می‌یابد (چنگ و همکاران، 2011).

 

2- مبانی نظری، پیشینه تحقیق و بسط فرضیات

2.1. آگاهی‌بخشی قیمت سهام

در عمده پژوهش‌های انجام شده در خصوص رفتارسنجی قیمت سهام، می‌توان به این مهم رسید که هنگامی مقادیر حسابداری مفید و ارزشمند هستند که  سبب واکنش بازار و تغییر قیمت سهام شوند (کائو^[9] و همکاران، 2017). سهامداران همواره برای پیش‌بینی سودهای آتی از اطلاعات حسابداری و صورت‌های مالی استفاده می‌نمایند و اثر سودهای گزارش شده را بر بازده آتی را درنظر می‌گیرند و از این رو  بین سود و بازده ارتباط منطقی ایجاد می‌کنند. پژوهش‌های پیشین بیان نمودند که قیمت سهام انتظارات بازار در زمینه عملکرد شرکت را منعکس می‌کند (چوی^[10] و همکاران، 2014).

 

2.2. مسئولیت اجتماعی

 مسئولیت اجتماعی مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان بایستی در جهت حفظ و کمک به جامعه انجام‌ دهد (کانون[11] و همکاران، 2019). فلسفه وجودی سازمان‌ها، حتی مؤسسات اقتصادی، نه‌تنها سود، بلکه تأمین انتظارات ذینفعان اعم از داخل و خارج سازمان می‌باشد زیرا از این طریق پایدار بودن سود نیز تأمین می‌شود. ضمناً انتظاراتی که جامعه در بعد اخلاقی، قانونی، اقتصادی و مصالح عمومی از سازمان‌ها دارد، این است که آن‌ها خود را به جامعه‌ای که در آن به فعالیت می‌پردازند، متعهد بدانند (سولچز و همکاران[12]، 2008). بر این اساس هنگامی‌که موضوع مسئولیت در زندگی اجتماعی از جمله سازمان‌ها مورد تحلیل قرار می‌گیرد، نباید صرفاً حقوق صاحبان سهام و مؤسسات یا حتی فقط رعایت چهارچوب‌های قانونی که به اجبار باید بدان تن داد، ملاک عمل سازمان‌ها قلمداد شود، بلکه مسئول بودن باید به‌عنوان امری داوطلبانه و نوعی تعهد و وظیفه از سوی سازمان‌ها به‌شمار آید (تاکالا و پالاب[13]، 2000). در این صورت است که مشروعیت سازمان از ناحیه ذینفعان بیرونی (ذینفعان اجتماعی و غیر اجتماعی، دولت و مشتریان) به پایداری می‌انجامد و منافع پایدار، ارتقای تعهد و مشارکت فعال ذینفعان قابل پیش­بینی می‌شود. امروزه مسئولیت اجتماعی به مراتب فراتر از حوزه فعالیت و تأثیر خود در گذشته، که" انسان دوستی" بود پیش می‌رود (چن^[14] و همکاران، 2018).

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت­ها در دهه اخیر به پارادایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکت­ها تبدیل شده است و شرکت­های بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزئی از راهبرد شرکتی خود می­بینند. این مفهوم، موضوعی است که هم اکنون در کشورهای توسعه یافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوی حکومت­ها، شرکت­ها، جامعه مدنی، سازمان­های بین­المللی و مراکز علمی دنیا دنبال می­گردد (یزدی و همکاران، 1401)

 

2.3. حاکمیت شرکتی

براساس مباحث نظری، در مورد شرکت هایی که از رتبه حاکمیت شرکتی بالایی برخوردارند، می‌توان انتظار داشت که اطلاعات  حسابداری تهیه شده توسط این شرکت‌ها، از کیفیت، قابلیت اتکا و اطمینان مطلوبی برخوردار باشد و شرکت‌ها به این دلیل وارد حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌شوند تا از لحاظ اجتماعی مسئول به‌نظر برسند و از این طریق بتوانند حمایت مشتریان و ذینفعان را به‌دست آورند (گلب و بارتلت، 2007). فعالیت‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت بر شهرت شرکت اثر می‌گذارند و به‌نوبه‌ی خود عملکرد تجاری شرکت را بهبود می‌بخشد (سیگل و ویتالیانو ، 2007؛ ترکر ، 2009؛ وی ور و همکاران، 1999)..

در حقیقت، شهرت اجتماعی مفهومی است که افراد برای ارزیابی، شناخت و قضاوت در مورد ارزش شرکت به‌کار می‌گیرند (بالمر ، 1998؛ فامبرون، 1996؛ فامبرون و شانلی ، 1990). درواقع، از نظر مدیریت، شهرت اجتماعی از جمله هدف‌های مهم برای فعالی بهارمقدم و همکاران (1392) نشان دادند که بین سازوکار حاکمیت شرکتی از جمله تمرکز مالکان، درصد اعضای غیرموظف هیأت مدیره و اندازه حسابرس و سطح افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها رابطه معنادار وجود دارد. بنابراین وجود سهام‌داران عمده و حضور بیشتر مدیران غیرموظف در هیأت مدیره و انتخاب سازمان حسابرسی به‌عنوان حسابرس، باعث افشای بهتر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌گردد. از این رو فرضیه اول پژوهش به شرح ذیل تبیین می‌گردد:

فرضیه اول: مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با حاکمیت شرکتی آن‌ها رابطه معناداری دارد. 

بارتو^[15] و همکاران (2021) برخلاف بسیاری از پژوهش‌های قبلی در تحقیق خود مدعی شدند که مستولیت اجتماعی ممکن است، واکنش منفی قیمت سهام شرکت به رویدادهای منفی را تشدید کند. آن‌ها فرض کردند که مسئولیت اجتماعی واکنش منفی قیمت سهام به اخبار تقلبی را از طریق ارائه گزارش مجدد کاهش می‌دهد. در واقع، استفاده از اطلاعیه‌های گزارش مجدد به‌عنوان راهکاری برای بیان عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت، ممکن است بر ارزش شرکت تأثیر بگذارد. یافته‌های آن‌ها نشان داد، بر خلاف تحقیقات قبلی، که عملکرد مدیریت منجر به خنثی کردن تأثیر اخبار منفی می‌شود، گزارشات عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت، اگر حاوی اخبار منفی باشد، ممکن است ارزش شرکت را کاهش دهد. بنابراین یافته‌های آن‌ها، فعالان بازار و تنظیم‌کنندگان را آگاه می‌کند.

تان^[16] و همکاران (2020) تأثیر افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) را بر تمایل ایشان به ‌استفاده از بدهی‌های خصوصی و بدهی‌های عمومی بررسی کردند. نتایج تحقیق نشان داده ‌است که شرکت‌هایی که دارای امتیاز بالاتری در افشای (CSR) می‌باشند تمایل بیشتری به ‌استفاده از بدهی عمومی نسبت به بدهی خصوصی دارند. 'گابریل^[17] و همکاران­ (۲۰۱۷) در تحقیقی با عنوان «آگاهی‌بخشی قیمت سهام و افشای اطلاعات اختیاری پایدار» به این نتیجه رسیدند که با افزایش افشای اختیاری اطلاعات مخصوصا اطلاعات مسئولیت‌ اجتماعی، آگاهی‌بخشی قیمت سهام افزایش می‌یابد.

تانگ و وان[18] (2022) در تحقیقات مربوط به عدم قطعیت سیاست اقتصادی و آگاهی‌بخشی قیمت سهام بیان می­کنند که سرمایه‌گذاران عدم اطمینان سیاست اقتصادی را به عنوان ریسک در نظر می‌گیرند و بین عدم قطعیت سیاست اقتصادی با آگاهی‌بخشی قیمت سهام رابطه مثبت وجود دارد. در حقیقت عدم قطعیت غیرمنتظره سیاست اقتصادی عمدتاً بر آگاهی‌بخشی قیمت سهام تأثیر می‌گذارد و رفتارهای سرمایه‌گذاران دلیل افزایش آگاهی‌بخشی قیمت سهام است. این ارتباط عمدتاً در شرکت‌هایی با مالکیت خصوصی، سهام متمرکز و شرکت‌های پذیرفته شده با ریسک مالی کمتر وجود دارد. در نتیجه عدم قطعیت سیاست اقتصادی، میزان آگاهی‌بخشی قیمت سهام را افزایش می‌دهد.

دووان و لین[19] (2022) به بررسی اثر نوع مالکیت دولتی بر آگاهی‌بخشی قیمت سهام بانک های تجاری در 59 کشور پرداختند. آنها دریافتند که مالکیت دولتی با آگاهی‌بخشی کمتری در قیمت سهام در کشورهای در حال توسعه مرتبط است. این نتیجه با این گمان سازگار است که مالکیت دولتی با محیط کمتر شفافی همراه است و سرمایه‌گذاران از تصمیم گیری بر اساس اطلاعات محرمانه خودداری می‌کنند. علاوه‌بر این، مشخص گردید که اثر مالکیت دولتی بر آگاهی‌بخشی قیمت‌های سهام در طول سال‌های انتخابات افزایش می یابد. به این ترتیب آگاهی‌بخشی قیمت سهام از موارد با اهمیتی است که باید تحقیقات به آن بپردازد.

از این رو فرضیه دوم پژوهش به شرح ذیل تبیین گردید:

فرضیه دوم: مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با آگاهی‌بخشی قیمت سهام آن‌ها رابطه معناداری دارد. 

باروسکاتی و استریمکین^[20](2021) در پژوهش خود اذعان نمودند که شرکت‌هایی که به‌دنبال ابتکار در گزارشات مسئولیت اجتماعی هستند، می‌توانند به ‌دلیل ایجاد وجهه عمومی یا شهرت خوب، از مزایای رقابتی نسبت به سایر شرکت‌ها  برخوردار شوند و سود بیشتری را بدست آورند و بازده سرمایه‌گذاری بیشتری را کسب نمایند. آن‌ها در پژوهش خود به تجزیه‌وتحلیل مزایا و معایب مسئولیت اجتماعی، بر اساس مرور ادبیات و توسعه چارچوب مفهومی برای پیوند بین عملکرد مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکت‌ها پرداختند. یافته‌های آن‌ها نشان داد که در بیشتر مطالعات رابطه مثبت یا خنثی بین عملکرد مسئولیت اجتماعی و نتایج مالی وجود دارد. علاوه بر این اگر شرکتی با فرهنگ مسئولیت اجتماعی بالا، سطح بالای استانداردهای اخلاقی را در گزارشگری مالی رعایت کند، با سطح بالاتری از شفافیت و سطح پایین‌تری از انباشت اخبار بد مواجه خواهد شد بنابراین انتظار می‌رود در چنین شرکت‌هایی خطر سقوط قیمت سهام کاهش یابد (رضائی و همکاران، 1401).

ایسلام^[21] و همکاران (2021)  با استفاده از دیدگاه مبتنی بر منابع و نظریه ذی‌نفعان، در تحقیقی به‌بررسی این موضوع پرداختند که چگونه مسئولیت اجتماعی شرکت با رجوع دوباره مشتری و متغیرهای اعتبار شرکت، رضایت مشتری و اعتماد مشتری به‌عنوان متغیر میانجی تأثیر می‌گذارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که مسئولیت اجتماعی شرکت به‌طور معنی‌داری و مثبت با شهرت شرکت، رضایت مشتری و اعتماد مشتری ارتباط دارد. علاوه‌بر­ این، بررسی نقش متغیر میانجی نشان می­دهد که توانایی‌های شرکت نقش مهمی در تقویت ارتباط بین طرح‌های مسئولیت اجتماعی شرکت و وفاداری مشتریان دارند زیرا توانایی‌های بالای شرکت با اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت که به‌خوبی اجرا می‌شود، منجر به افزایش وفاداری مشتریان می­شود.

از سوی دیگر، در بررسی همزمان سه متغیر افشای مسئولیت اجتماعی، آگاهی‌بخشی قیمت سهام و حاکمیت شرکتی می‌توان به این مهم اشاره کرد که یک سلسله مراتب عملکردی فی‌مابین این ویژگی‌ها وجود دارد. به‌طور نمونه، رحمان خان و بدرالمتکین (2015)، بیان نمودند که ساختار مالکیت و مدیران غیر موظف در هیأت مدیره و حضور کمیته حسابرسی بر رابطه بین آگاهی‌بخشی قیمت سهام و افشای مسئولیت اجتماعی رابطه معناداری دارد.

با توجه به آنچه در بالا بیان گردید، فرضیه سوم این پژوهش به شرح ذیل تبیین می‌گردد:

فرضیه سوم: مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و حاکمیت شرکتی‌ آن‌ها به‌طور همزمان با آگاهی‌بخشی قیمت سهام رابطه معناداری دارند.

علاوه‌بر این برای بررسی در سطح شرکت‌هایی که مسئولیت اجتماعی را در سطح بالایی رعایت می‌نمایند فرضیه چهارم این پژوهش به شرح ذیل تبیین می‌شود:

فرضیه چهارم: در شرکت‌های دارای مسئولیت اجتماعی بالاتر، رابطه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و حاکمیت شرکتی‌ آن‌ها به طور همزمان با آگاهی‌بخشی قیمت سهام قوی‌تر است.

 

3- روش­شناسی پژوهش

1-3 جامعه مورد مطالعه

بورس اوراق بهادار به عنوان مکانی برای شکل‌دهی جریان تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در منابع، نقش عمده‌ای را در افزایش تولید کشور دارا است و از این طریق در راستای پیشرفت کشور از اهمیتی حیاتی برخوردار است. امّا مسئله مهم در این زمینه شکل‌دهی صحیح و مناسب این جریان توسط نیروهای موجود در بازار است که این خود منوط به آن است که پروژه‌هایی با حداکثر بازده توسط سرمایه‌گذاران شناسایی گردد. (پژوهی و همکاران، 1401). لذا جامعه آماری این پژوهش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره 7 ساله 1392 الی 1398 می‌باشد که باتوجه به محدودیت‌های ذکر شده در ذیل برگزیده می‌شود:

• شرکت‌ها نبایستی سال مالی خود را در طی دوره‌های مورد نظر تغییر داده باشند.
• شرکت‌ها طی دوره پژوهش فعالیت مستمر داشته و سهام آن‌ها مورد معامله قرار گرفته باشد.
• اطلاعات مورد نیاز برای انجام این پژوهش را در دوره زمانی پژوهش به‌طور کامل ارائه کرده باشد.
• به منظور افزایش قابلیت مقایسه شرکت جزو صنایع واسطه‌گری مالی نباشد.

در مجموع 147 شرکت (1029 سال – شرکت) مورد بررسی قرار گرفت.

 

جدول1 تعداد شرکت‌های‌ جامعه‌‌ی آماری و اعمال شرایط جهت انتخاب نمونه

شرح	شرکت‌های حذف‌شده در مجموع دوره	تعداد  کل شرکت‌ها
کل شرکت‌های پذیرفته شده در کل بورس اوراق بهادار		445
حذف شرکت‌های واسطه‌گری مالی، تامین مالی، بیمه و سرمایه‌گذاری	(88)
شرکت‌هایی که بیشتر از 6 ماه وقفه معاملاتی داشتند	(112)
حذف شرکت‌هایی که طی دوره پژوهش به بورس ورود پیدا کرده‌اند	(4)
حذف به علت عدم دسترسی به اطلاعات	(84)
جامعه آماری		147

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

2-3 روش و ابزار گردآوری داده­ها

اطلاعات و داده­های خام و اولیه لازم برای آزمون فرضیات با استفاده از بانک اطلاعاتی ‏مربوط به بورس اوراق بهادار تهران شامل تدبیرپرداز و ره‌­آورد نوین و نیز گزارش‌های انتشار یافته توسط ‏سازمان بورس اوراق بهادار تهران است که از طریق مراجعه مستقیم به لوح‌های فشرده و سایر منابع مربوطه جمع­‌آوری شده­اند.

 

3-3 شیوه تجزیه و تحلیل داده­ها

در این تحقیق برای آزمون فرضیه‌‌ها از روش ‏رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده گردیده­ است. به‌ منظور تحلیل داده‌‌های بدست ‌آمده از روش­های آمار ‏توصیفی و استنباطی استفاده شده است. بدین ترتیب که برای توصیف داده‌‌ها از جدول توزیع فراوانی و در ‏سطح استنباطی برای آزمون فرضیه‌‌های پژوهش از آزمون اف­لیمر، آزمون هاسمن، آزمون نرمال بودن و آزمون رگرسیون­خطی ‏چندگانه استفاده می‌‌شود.

 

4- مدل پژوهش

برای آزمون فرضیه‌های پژوهش و تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری شده از مدل‌های رگرسیون چندگانه به شرح ذیل بهره‌گیری شده است.

مدل آزمون فرضیه اول:

CG_it=β₀+β₁CSR_it+β₂Growth_it+β₃Size_it+β₄LEV_it+β₅LOSS_it + β₆ BM_it + β₇ ROA_it + β₈ IND_it + β₉ Year_it + ε_it

(1)

مدل آزمون فرضیه دوم:

PI_it=β₀+β₁CSR_it+β₂Growth_it+β₃Size_it+β₄LEV_it+β₅LOSS_it + β₆ BM_it + β₇ ROA_it+ β₈ IND_it + β₉ Year_it + ε_it

(2)

مدل آزمون فرضیه سوم:

PI_it=β₀+β₁CSR_it+β₂CG_it+β₃Growth_it+β₄Size_it+β₅LEV_it + β₆ LOSS _it + β₇ BM_it + β₈ ROA_it + β₉ IND_it + β₁₀ Year_it + ε_it

(3)

مدل آزمون فرضیه چهارم:

PI_it=β₀+β₁CSR_it+β₂CG_it+β₃CSR_exs_it+β₄Growth_it+β₅Size_it+β₆LEV_it+β₇LOSS_it+β₈BM_it + β₉ ROA_it + β₁₀ IND_it + β₁₁ Year_it + ε_it

(4)

 

متغیرهای تحقیق

متغیر وابسته:

الف) آگاهی‌بخشی قیمت سهام (PI): جهت اندازه‌گیری آگاهی‌بخشی قیمت سهام به پیروی از لاندهم و مایرز (2002) از مدل زیر استفاده می‌شود:

R_i,_t= α₀ + α₁ P_i,_t-1 + α ₂ P_i,t + ε_it

(5)

جهت محاسبه میزان آگاهی‌بخشی قیمت سهام برای هر سال شرکت، اقدام به برازش مدل فوق بر اساس رگرسیون غلتان برای یک دوره 3 ساله (سال جاری و دو سال قبل) خواهد شد و ضریب تعیین (R2)  محاسبه شده برای آن ملاک اندازه‌گیری آگاهی‌بخشی قیمت سهام است.

ب) متغیرهای حاکمیت شرکتی (CG): به عنوان متغیر وابسته در مدل اول و به‌عنوان متغیر مستقل در مدل‌های دوم الی چهارم است که جهت اندازه‌گیری مکانیزم های حاکمیت شرکتی از 5 معیار به شرح ذیل بهره‌گرفته شده است:

• مالکیت نهادی (INST): نشان‌دهندة درصد سهام نگهداری شده توسط شرکت‌های بیمه، مؤسسه‌های مالی و سرمایه‌گذاری، بانک‌ها، شرکت‌های دولتی و دیگر اجزای دولت است و از طریق تقسیم تعداد سهام سهام‌داران بر کل تعداد سهام عادی شرکت در ابتدای دوره محاسبه می‌شود. پس از محاسبه این متغیر اعداد بالاتر از میانه عدد 1 و در غیر این صورت صفر در نظر گرفته می­شوند.
• استقلال هیئت مدیره (B_OUTSIDE): این متغیر از طریق تقسیم تعداد اعضای غیر موظف به‌کل اعضا هیأت‌مدیره محاسبه می‌شود. عضو غیر موظف هیئت مدیره یا مدیر غیر اجرایی، در شرکت‌های سهامی، به مدیرانی اطلاق می‌گردد، که تنها مسئولیت ناشی از عضویت در هیئت مدیره شرکت را برعهده داشته و در شرکت حضور فیزیکی و مسئولیت اجرایی ندارند. مدیران غیر موظف، تنها در ساعات تشکیل جلسات هیئت مدیره حضور دارند و اغلب بعنوان مشاور مدیران ارشد عمل می‌نمایند و ارتباط کاری دیگری با شرکت ندارند. این مدیران به مثابه وکیل شرکت بوده که حقوق و اختیارات شرکت را طبق مقررات مصوب و اساسنامه شرکت اجرا می‌نمایند. پس از محاسبه این متغیر اعداد بالاتر از میانه عدد 1 و در غیر این صورت صفر در نظر گرفته می­شوند.
• سهامداران عمده (B_IND): شامل درصد مالکیت سهامداران عمده‌ای است که دارای بیش از پنج درصد سهام شرکت هستند. پس از محاسبه این متغیر اعداد بالاتر از میانه عدد 1 و در غیر این صورت صفر در نظر گرفته می­شوند.
• تعداد جلسات هیأت مدیره (B_Num ): تعداد جلساتی که هیأت مدیره طی سال مالی برگزار کرده است. پس از محاسبه این متغیر اعداد بالاتر از میانه عدد 1 و در غیر این صورت صفر در نظر گرفته می­شوند.
• اندازه حسابرس (BIG_AUDITOR): برای محاسبه این متغیر ابتدا تعداد شرکا مؤسسه حسابرسی تعیین می­شود و سپس به اعداد بالاتر از میانه عدد 1 و در غیر این صورت صفر در نظر گرفته می­شوند.

متغیر حاکمیت شرکتی از مجموع متغیرهای فوق بدست می­آید و در نهایت به دلیل همگن‌سازی با سایر متغیرها، از لگاریتم عدد حاصله استفاده خواهد شد.

 

 

متغیر مستقل

افشای مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR): برای هر شرکت در سال t، با استفاده از چک لیست افشای مسئولیت ‌اجتماعی ارائه شده توسط اریبی^[22] و جائو (2010) اقدام به محاسبه رتبه افشای مسئولیت اجتماعی خواهد شد. به این صورت که مسئولیت اجتماعی در شش بعد مسائل محیطی، محصولات و خدمات، منابع انسانی، مشتریان، مسئولیت‌های جامعه و انرژی می­باشد. تجزیه و تحلیل محتوا در مورد طبقه­بندی این افشاها در متن یادداشت­های پیوست صورت­های مالی و گزارشات هیئت­مدیره دسته­بندی می­شود. در پژوهش حاضر برای انـدازه­گیـری سـطح افشـای اطلاعـات اجتمـاعی شرکت­ها، پس از مرور گستردة ادبیات مربوطه، چـک­لیسـت اولیـه­ای شـامل 39 نـوع اطلاعـات تدوین شد که انتظار می­رود به­صورت داوطلبانه یـا اجبـاری در گـزارش­هـای سـالانة شرکت­های ایرانی افشاء شود. چک­لیست نهایی شامل مسایل محیطی،   محصولات و خدمات، منابع انسانی، مشتریان، مسئولیت‌های جامعه و انرژی است.

 

متغیرهای کنترلی

در این پژوهش متغیرهای کنترلی به شرح تعریف می‌شود: 

اندازه شرکت (Size): به صورت لگاریتم ارزش بازار دارایی‌ها تعریف شده است.

اهرم مالی (LEV): از نسبت کل بدهی‌ها به ارزش دفتری کل دارایی‌ها محاسبه شده است.

رشد شرکت (Growth): نسبت ارزش بازار دارایی به ارزش دفتری کل دارایی‌ها می‌باشد.

سود‌آوری‌شرکت (ROA): بازده دارایی‌های شرکت بوده و برابر نسبت سود خالص به جمع دارایی‌ها است.

نسبت ارزش بازار (BM): ارزش بازار به دفتری حقوق صاحبان سهام.

زیان­دهی (LOSS): چنانچه شرکت دارای زیان خالص باشد کد یک و در غیر این صورت کد صفر را خواهد داشت.

نوع صنعت (IND): برای اندازه­گیری این متغیر کلیه فعالیت­های شرکت­های بورس اورراق بهادار در 8 صنعت طبقه‌بندی شده و به هر صنعت شماره 1 تا 8 داده شده است. این صنایع به شرح زیر است:خودرو و قطعات خودرو، صنایع دارویی، صنایع مواد غذایی، محصولات مواد شیمیایی، محصولات کانی­های غیرفلزی، ماشین‌آلات برقی و صنعتی، فلزات اساسی و محصولات فلزی، مصالح ساختمانی و انبوه­سازی املاک.

سال (YEAR): از آنجایی که در طول سال­ها اتفاقات سیاسی و اقتصادی متفاوتی روی می­دهد، عدم در نظر گرفتن متغیر سال و تصور ثابت بودن شرایط در طول دوره زمانی تحقیق منجر به نتیجه­گیری غلط خواهد شد. در تحقیق حاضر که یک دوره زمانی 7 ساله را پوشش می‌دهد، برای کنترل اثر سال از 6 متغیر مجازی در مدل رگرسیون استفاده شده است.

آمارتوصیفی

آمار توصیفی در جدول 3، ارائه شده است. متغیر مسئولیت اجتماعی با میانگین 314/0 نشان می­دهد که به طور متوسط تنها 12 موضوع از 39 مورد مسئولیت اجتماعی در شرکت­های عضو نمونه وجود دارد. میانگین ناتوانی مالی 592/0 می‌باشد که نشان می­دهد 59 درصد از شرکت‌های نمونه دارای ناتوانی مالی می‌باشند. میانگین متغیر زیان­ده بودن شرکت‌ها 136/0 می‌باشد که نشان‌دهنده این امر است که حدود 14 درصد شرکت­های نمونه زیان­ده می‌باشند.

عدم تفاوت زیاد میانگین و میانه و عدم پراکندگی این متغیرها نیز گویای این است که از توزیع تقریباً نرمالی پیروی می­کنند. ذکر این نکته ضروری است که وقتی مشاهدات از 30 عدد بیشتر باشند، طبق قضیه حد مرکزی از توزیع نرمال برخوردار می‌باشند. از آنجا که تعداد مشاهدات در این پژوهش بیشتر از 30 مشاهده است، این قضیه نقض نشده و متغیرها از توزیع نرمالی پیروی می­کنند. از سویی چولگی پایین در متغیرها که بین 3+ الی 3- قرار دارد، نیز موید این موضوع است. شایان ذکر است که قبل از پردازش داده­ها، با استفاده از رویکرد بارکر (2014) با مشاهدات پرت رفتار مناسب صورت پذیرفته است. در این رویکرد به جای حذف داده­های پرت، به ویرایش آن­ها و جایگزین کردن مقادیر صدک­های 1 و 99 به جای آن­ها، پرداخته می­شود.

 

جدول 3 - آمار توصیفی

نوع متغیر	متغیر	میانگین	میانه	انحراف معیار	کمینه	بیشینه
وابسته	آگاهی‌بخشی قیمت سهام	832/0	812/0	197/0	012/0	97/0
	ویژگی حاکمیت شرکتی	141/1	098/1	342/0	693/0	792/1
مستقل	مسئولیت اجتماعی	311/0	307/0	105/0	152/0	513/0
کنترلی	اندازه شرکت	651/13	498/13	948/1	807/3	911/19
	اهرم مالی	592/0	586/0	188/0	247/0	948/0
	رشد شرکت	821/0	778/0	319/0	966/0-	253/4
	بازده دارایی ها	109/0	096/0	123/0	104/0-	364/0
	نسبت ارزش بازار به دفتری حقوق صاحبان سهام	951/3	889/3	921/2	445/0	972/5
	زیان­دهی شرکت	136/0	000/0	343/0	000/0	000/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

آزمون­همبستگی

این آزمون که به تحلیل حساسیت نیز شناخته شده است، رابطه بین متغیرهای استفاده شده درمدل را دو به دو مورد بررسی قرار می‌دهد، که خروجی آن ماتریس فوق می‌باشد، قطر این ماتریس از آنجا که همبستگی بین متغیر با خودش را بررسی می‌کند به معنای همبستگی کامل همیشه یک است، هرچه این اعداد به یک نزدیکتر همبستگی بیشتر و هر چه به صفر نزدیک تربدون همبستگی خواهند بود. بازه همبستگی بین منفی 1 تا مثبت 1 است، اعداد منفی بیانگر همبستگی معکوس واعداد مثبت بیانگر همبستگی مستقیم می‌باشد. با توجه به نتایج جدول بالا ضریب همبستگی بین ویژگی حاکمیت شرکتی، مسئولیت اجتماعی و مسئولیت اجتماعی بالا با آگاهی‌بخشی قیمت سهام به ترتیب 33/0، 11/0 و 14/0 می­باشد.

 

جدول 4: آزمون همبستگی

	آگاهی‌بخشی قیمت سهام	ویژگی حاکمیت شرکتی	CSR	مسئولیت اجتماعی بالا	اندازه شرکت	اهرم مالی	رشد شرکت	بازده دارایی­‌ها	نسبت ارزش بازار به دفتری حقوق صاحبان سهام	زیان­دهی شرکت
آگاهش بخشی قیمت سهام	000/1
ویژگی حاکمیت شرکتی	33/0*	000/1
CSR	11/0*	12/0	000/1
مسئولیت اجتماعی بالا	14/0*	13/0	79/0	000/1
اندازه شرکت	09/0-	06/0	15/0	16/0	000/1
اهرم مالی	09/0	08/0	05/0	02/0	09/0	000/1
رشد شرکت	03/0-	33/0-	05/0-	06/0-	21/0-	38/0-	000/1
بازده دارایی‌ها	05/0	03/0-	03/0	02/0	11/0	64/0-	42/0	000/1
نسبت ازش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام	04/0-	26/0-	03/0-	07/0-	18/0-	09/0	072/0	11/0	000/1
زیاندهی شرکت	04/0-	03/0-	02/0-	04/0	02/0-	39/0	14/0-	57/0-	07/0-	000/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

5- نتایج تخمین مدل پژوهش

آزمون فرضیه اول:

نتایج حاصل از آزمون­  F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون جدول زیر به شرح ذیل ارائه شده است.

 

جدول 6 آزمون F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون فرضیه اول

آزمون	تعداد سال – شرکت	مقدار آماره	سطح معناداری
F لیمر	1029	909/0	786/0
دوربین-واتسون	1029	09/2	-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج جدول بالا، آزمون F لیمیر و سطح معناداری آن ( 786/0) بیشتر از 05/0 است، در نتیجه فرضیه صفر تایید می­شود و برای پردازش داده­ها لازم است از مدل داده­های تلفیقی استفاده شود. بنابراین برای آزمون فرضیه اول از روش حداقل مربعات معمولی (OLS) استفاده شده است. سطح معناداری آزمون دوربین-واتسون (09/2) حاکی از عدم وجود خودهمبستگی سریالی در بین اجزای اخلال مدل است. درنهایت نتایج آماره تورم واریانس (هم خطی) و آماره F را می­توان در جدول ذیل مشاهده کرد.

 

جدول7 نتایج تخمین مدل رگرسیون فرضیه اول

متغیر		ضرایب	خطای استاندارد	آماره t	معناداری P-value		تورم واریانس
عنوان	نماد
عرض از مبدأ	β	87/0	08/0	87/5	000/0		-
مسئولیت اجتماعی	CSR	19/0	07/0	65/2	008/0		03/1
اندازه شرکت	SIZE	02/0	01/0	56/3	000/0		16/1
اهرم مالی	LEV	01/0	02/0	36/0	715/0		54/2
رشد شرکت	Growth	01/0-	01/0	81/0-	415/0		94/3
بازده دارایی­ها	ROA	12/0	07/0	86/1	064/0		51/2
نسبت ارزش بازار به دفتری	BM	01/0-	01/0	35/0-	727/0		26/3
زیاندهی شرکت	LOSS	02/0	01/0	38/1	167/0		59/1
آماره F (احتمال)	94/22 (000/0)		ضریب تعیین تعدیل‌شده
آماره دوربین واتسون	09/2		تعداد مشاهدات
اثر سال	کنترل شد		کنترل شد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول بالا نتایج برازش فرضیه اول ارائه گردیده است. مشاهده می شود که مسئولیت اجتماعی با ضریب 19/0 رابطه مستقیم و معناداری با ویژگی حاکمیت شرکتی دارد. بنابراین فرضیه اول پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد پذیرفته می شود. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای کنترلی اندازه شرکت رابطه معناداری با ویژگی حاکمیت شرکت دارند. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده نشان داد که 73 درصد از تغییرات ویژگی حاکمیت شرکتی توسط متغیرهای مستقل مدل تبیین شده است. همچنین مقادیر آماره تورم واریانس حاکی از آن است که بین متغیرهای مستقل پژوهش هم خطی وجود ندارد.

 

آزمون فرضیه دوم:

نتایج حاصل از آزمون  F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون در جدولی به شرح ذیل ارائه شده است.

 

جدول 8 آزمون F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون فرضیه دوم

آزمون	تعداد سال – شرکت	مقدار آماره	سطح معناداری
F لیمر	1029	15/8	000/0
هاسمن	1029	000/0	000/1
دوربین-واتسون	1029	15/2	-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج جدول بالا، آزمون F لیمیر و سطح معناداری آن ( 000/0) کمتر از 05/0 است، که نشان‌دهنده استفاده از روش داده‌های پانل در مقابل روش داده‌های تلفیقی می‌باشد و همچنین آزمون هاسمن نشان می‌دهد که استفاده از روش اثر تصادفی بر اثر ثابت ارجحیت دارد. در نتیجه برای برازش آزمون فرضیه دوم از روش داده های پنلی به صورت اثر تصادفی استفاده شده است. سطح معناداری آزمون دوربین-واتسون (15/2) حاکی از عدم وجود خودهمبستگی سریالی در بین اجزای اخلال مدل است. درنهایت نتایج آماره تورم واریانس (هم خطی) و آماره F را می‌توان در جدول به شرح ذیل مشاهده کرد.

 

جدول 9 نتایج تخمین مدل رگرسیون فرضیه دوم

متغیر		ضرایب	خطای استاندارد	آماره t	معناداری P-value		تورم واریانس
عنوان	نماد
عرض از مبدأ		96/0	05/0	95/9	000/0		-
مسئولیت اجتماعی	CSR	25/0	06/0	41/4	000/0		02/1
اندازه شرکت	SIZE	01/0-	01/0	23/5-	000/0		15/1
اهرم مالی	LEV	02/0	01/0	61/3	000/0		57/2
رشد شرکت	Growth	01/0-	01/0	14/7-	000/0		82/3
بازده دارایی­ها	ROA	02/0	04/0	46/0	648/0		5/2
نسبت ارزش بازار به دفتری	BM	01/0	01/0	74/1	083/0		22/3
زیاندهی شرکت	LOSS	02/0-	01/0	48/10	139/0		58/1
آماره F (احتمال)	44/5 (000/0)		ضریب تعیین تعدیل‌شده
آماره دوربین واتسون	15/2		تعداد مشاهدات
اثر سال	کنترل شد		کنترل شد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول بالا نتایج برازش فرضیه دوم ارائه گردیده است. مشاهده می‌شود که مسئولیت اجتماعی با ضریب 25/0 رابطه مستقیم و معناداری با آگاهی‌بخشی قیمت سهام دارد. بنابراین فرضیه دوم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد پذیرفته می‌شود. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای کنترلی اندازه شرکت، اهرم مالی و رشد شرکت رابطه معناداری با آگاهی‌بخشی قیمت سهام دارند. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده نشان داد که 27 درصد از تغییرات آگاهی‌بخشی قیمت سهام توسط متغیرهای مستقل مدل تبیین شده است. همچنین مقادیر آماره تورم واریانس حاکی از آن است که بین متغیرهای مستقل پژوهش هم‌خطی وجود ندارد.

 

آزمون فرضیه سوم:

نتایج حاصل از آزمونF لیمر، هاسمن و دوربین واتسون به شرح ذیل ارائه شده است.

 

جدول 10 آزمون F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون فرضیه سوم

آزمون	تعداد سال – شرکت	مقدار آماره	سطح معناداری
F لیمر	1029	11/1	362/0
دوربین-واتسون	1029	99/1	-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج جدول بالا، آزمون F لیمیر و سطح معناداری آن ( 362/0) بیشتر از 05/0 است، در نتیجه فرضیه صفر تأیید می­شود و برای پردازش داده­ها لازم است از مدل داده­های تلفیقی استفاده شود. بنابراین برای آزمون فرضیه دوم از روش حداقل مربعات معمولی (OLS) استفاده شده است. سطح معناداری آزمون دوربین-واتسون (99/1) حاکی از عدم وجود خودهمبستگی سریالی در بین اجزای اخلال مدل است. درنهایت نتایج آماره تورم واریانس (هم خطی) و آماره F را می‌توان در جدول زیرمشاهده کرد.

 

جدول 11 نتایج تخمین مدل رگرسیون فرضیه سوم

متغیر		ضرایب	خطای استاندارد	آماره t	معناداری P-value		تورم واریانس
عنوان	نماد
عرض از مبدأ		91/0	03/0	41/5	000/0		-
ویژگی حاکمیت شرکتی	CG	02/0	01/0	76/2	006/0		17/1
مسئولیت اجتماعی	CSR	16/0	02/0	79/5	000/0		04/1
اندازه شرکت	SIZE	01/0-	01/0	43/6-	000/0		16/1
اهرم مالی	LEV	05/0	01/0	41/3	000/0		55/2
رشد شرکت	Growth	01/0	01/0	74/1	083/0		13/4
بازده دارایی­ها	ROA	02/0	02/0	19/1	232/0		56/2
نسبت ارزش بازار به دفتری	BM	01/0-	01/0	37/1-	171/0		26/3
زیاندهی شرکت	LOSS	01/0-	01/0	11/2-	036/0		59/1
آماره F (احتمال)	21/28 (000/0)		ضریب تعیین تعدیل‌شده
آماره دوربین واتسون	99/1		تعداد مشاهدات
اثر سال	کنترل شد		کنترل شد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول بالا نتایج برازش فرضیه سوم ارائه گردیده است. مشاهده می‌شود که ویژگی حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی به ترتیب با ضرایب 02/0 و 16/0 رابطه مستقیم و معناداری با آگاهی‌بخشی قیمت سهام دارد. بنابراین فرضیه سوم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد پذیرفته می‌شود. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای کنترلی اندازه شرکت، اهرم مالی و زیاندهی شرکت رابطه معناداری با آگاهی‌بخشی قیمت سهام دارند. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده نشان داد که 62 درصد از تغییرات آگاهی‌بخشی قیمت سهام توسط متغیرهای مستقل مدل تبیین شده است. همچنین مقادیر آماره تورم واریانس حاکی از آن است که بین متغیرهای مستقل پژوهش هم‌خطی وجود ندارد.

 

 

 

آزمون فرضیه چهارم:

نتایج حاصل از آزمون­  F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون در جدولی به شرح ذیل ارائه شده است.

 

جدول 12 آزمون F لیمر، هاسمن و دوربین واتسون فرضیه چهارم

آزمون	تعداد سال – شرکت	مقدار آماره	سطح معناداری
F لیمر	1029	02/8	000/0
هاسمن	1029	000/0	000/1
دوربین-واتسون	1029	93/1	-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج جدول بالا، آزمون F لیمیر و سطح معناداری آن ( 000/0) کمتر از 05/0 است، که نشان‌دهنده استفاده از روش داده­های پانل در مقابل روش داده­های تلفیقی می­باشد و همچنین آزمون هاسمن نشان می­دهد که استفاده از روش اثر تصادفی بر اثر ثابت ارجحیت دارد. در نتیجه برای برازش آزمون فرضیه چهارم از روش داده­های پنلی به صورت اثر تصادفی استفاده شده است. سطح معناداری آزمون دوربین-واتسون (93/1) حاکی از عدم وجود خودهمبستگی سریالی در بین اجزای اخلال مدل است. درنهایت نتایج آماره تورم واریانس (هم‌خطی) و آماره F را می­توان در جدولی به شرح ذیل مشاهده کرد.

 

جدول 13- نتایج تخمین مدل رگرسیون فرضیه چهارم

متغیر		ضرایب	خطای استاندارد	آماره t	معناداری P-value		تورم واریانس
عنوان	نماد
عرض از مبدأ		95/0	04/0	59/6	000/0		-
ویژگی حاکمیت شرکتی	CG	02/0	01/0	39/2	000/0		17/1
مسئولیت اجتماعی	CSR	04/0	09/0	44/0	657/0		71/2
مسئولیت اجتماعی بالا	CSR_ext	06/0	02/0	32/2	026/0		74/2
اندازه شرکت	SIZE	01/0-	01/0	19/6-	000/0		16/1
اهرم مالی	LEV	05/0	01/0	62/5	000/0		55/2
رشد شرکت	Growth	01/0	01/0	81/0	421/0		13/4
بازده دارایی­ها	ROA	08/0	03/0	49/2	013/0		56/2
نسبت ارزش بازار به دفتری	BM	01/0	01/0	79/2	005/0		26/3
زیاندهی شرکت	LOSS	06/0-	01/0	53/0-	595/0		59/1
آماره F (احتمال)	61/53 (000/0)		ضریب تعیین تعدیل‌شده
آماره دوربین واتسون	93/1		تعداد مشاهدات
اثر سال	کنترل شد		کنترل شد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول بالا نتایج برازش فرضیه چهارم ارائه گردیده است. مشاهده می­شود که ویژگی حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی بالا به ترتیب با ضرایب 02/0 و 06/0 رابطه مستقیم و معنا­داری با آگاهی‌بخشی قیمت سهام دارد. بنابراین فرضیه چهارم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد پذیرفته می­شود. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای کنترلی اندازه شرکت، اهرم مالی، رشد شرکت و بازده دارایی­ها رابطه معناداری با آگاهی‌بخشی قیمت سهام دارند.

 

6- بحث و نتیجه­گیری

نتایج آماری آزمون فرضیه اول حاکی از آن است  که بین متغیر مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی رابطه معنی‌داری وجود داشته ودر مبانی نظری نیز اشاره شده که شرکت ها  وارد حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌شوند تا از دید جامعه مسئول به نظر برسند و از این راه بتوانند حمایت مشتریان و ذینفعان را به دست آورند. مفهوم حاکمیت شرکتی نیز  به پاسخ‌دهی شرکت‌ها در برابر تمامی افراد ذینفع در جامعه اشاره دارد  بنابراین، یافته های این فرضیه نیز تعریف مشترک (پاسخ‌دهی به ذینفعان و داشتن مشروعیت) در مفهوم مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی را دربرمی‌گیرد.

علاوه‌بر این رابطه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و آگاهی‌بخشی قیمت سهام نیز تأیید شد. نتایج پژوهش حاضر مطابق با پژوهش کیم و همکاران (2021) است. از دیگر یافته‌های این تحقیق اینکه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و حاکمیت شرکتی‌ آن‌ها به طور همزمان با آگاهی‌بخشی قیمت سهام رابطه معناداری دارند. لذا، بین متغیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و آگاهی‌بخشی قیمت سهام شرکت با نقش میانجی‌گری حاکمیت شرکتی رابطه معنی‌داری وجود دارد و اینکه در شرکت‌های دارای مسئولیت اجتماعی بالاتر، رابطه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و حاکمیت شرکتی‌ آن‌ها به طور همزمان بر آگاهی‌بخشی قیمت سهام قوی‌تر است. در نتیجه، بین متغیر مسئولیت اجتماعی و آگاهی‌بخشی قیمت سهام با تأکید بر نقش میانجی حاکمیت شرکتی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد.

از سوی دیگر، در بررسی همزمان سه متغیر افشای مسئولیت اجتماعی، آگاهی‌بخشی قیمت سهام و حاکمیت شرکتی می‌توان به این مهم اشاره کرد که یک سلسله مراتب عملکردی مابین این ویژگی‌ها وجود دارد. متأسفانه در این مورد پژوهش چندانی در داخل و خارج کشور انجام نشده است ولی حساس یگانه و همکاران (1399) در تحقیقی مشابه به بررسی ارتباط گزارشگری مسئولیت اجتماعی با ارزش شرکت پرداختند. نتایج به دست آمده از بررسی‌های صورت گرفته نشان‌دهنده همبستگی مثبت بین ارزش شرکت و امتیاز گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌باشد.

به طور خلاصه نتایج این فرضیه گویا این مطلب است که شرکت‌هایی که حاکمیت شرکتی ضعیف‌تری دارند هنگام گزارش عملکرد مسئولیت اجتماعی تمایل به ارائه اطلاعات کمتری دارند. نتایج اقتصادی مطلوب برای شرکت‌هایی با حاکمیت شرکتی ضعیف‌تر به این معنی است که سرمایه گذاری در عملکرد مسئولیت اجتماعی در این سناریو ممکن است برای ارائه نتیجه بهینه اقتصادی و سود ناچیز مؤثر نباشد. از این رو، شرکت‌های دارای اثرات حاکمیت شرکتی ضعیف ممکن است نتوانند شفافیت اطلاعات را افزایش دهند و این امکان وجود دارد که بازار استراتژی مشروعیت محور، گزارش عملکرد مسئولیت اجتماعی را برای پرداختن به برخی فعالیت های شرکتی با هزینه برخی از گروه‌های ذینفع تفسیر کند.

 

[1] گروه حسابداری، دانشگاه فردوسی مشهد ، مشهد، ایران. [e-mail]           

[2] گروه حسابداری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. نویسنده مسئول. [e-mail]

[3] Gassen

[4] Kommunuri

[5] He

[6] Feng

[7] Cheng

[8] Ahmad

[9] Cao

[10] Choi

[11] . Cannon

[12] . Schultz et al

[13] . Takala & Pallab

[14] . Chen

[15] Bartov

[16] Tan

[17] Gabriel

[18] LiangTang & Xiangyu Wan

[19] Anh-Tuan Doan & Kun-Li Lin

[20] Barauskaite & Streimikiene

[21] Islam

[22] Aribi

مراجع

فهرست منابع

• رضائی، زینب و علی تامرادی، (1401)، "بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران"، قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، مقاله آماده برای انتشار، شماره برخط انتشار مقاله (10.30495/2022.1958226.1037).
• پژوهی، سحر، امین ناظمی و نویدرضا نمازی، (1401)، "تأثیر ریسک بر قیمت سهام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه با توجه به نقش سازوکارهای راهبری شرکتی"، قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(2)، صص27-57.
• یزدی، روزبه، سیدمحمدرضا خلیل زاده و حسین اسلامی مفیدآبادی، (1401)، "نقش نفوذ ذی‌نفعان بر رابطه بین قدرت مدیرعامل و مسئولیت اجتماعی شرکت"، قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(2) ، صص59-98.