کاربست فنون متن‌کاوی در تحلیل جریان موضوعی مقالات منتشره در مجلات حسابداری ایران

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 15، شماره 58، تیر 1402، صفحه 1-38   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2023.702103

نویسندگان

مصطفی قناد¹؛ محمد عرب مازار یزدی^{* 1}؛ محمدحسین صفرزاده بندری²؛ رضا حصارزاده³

¹گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

²گروه حسابداری دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه شهید بهشتی تهران

³گروه حسابداری، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

چکیده
هدف: توسعه تحصیلات تکمیلی و رشد قابل‌ملاحظه انتشار مقالات در تمام حوزه‌های دانش و بویژه در رشته حسابداری، لزوم توجه به بررسی وضعیت کنونی نشر مقالات علمی را بیش از پیش نمایان می‌سازد. مطالعه روند پژوهش‌های انجام شده از طریق تجزیه و تحلیل موضوعی مقالات منتشرشده در مجلات تخصصی داخلی که مصداقی از نقشه علمی رشته مزبور است، برای سازمان‌ها، پژوهشگران و سیاست‌گذاران علمی اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف تجزیه و تحلیل مقالات منتشرشده در مجلات مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در رشته حسابداری از اولین شماره چاپ شده پس از اخذ رتبه علمی تا پایان سال 1399 با استفاده از فنون متن کاوی طرح‌ریزی شده است.
روش: از 4924 مقاله انتشاریافته طی سه دهه در 20 مجلۀ حسابداری، تعداد 4201 مقاله که چکیده انگلیسی آنها در تارنمای مجلات و پایگاه‌های اطلاعاتی موجود بود به عنوان نمونه انتخاب و جهت طبقه‌بندی موضوعی مورد استفاده قرار گرفته است. به‌منظور شناسایی مهمترین واژگان بکاررفته در مقالات از الگوریتم وزن‌دهی TF-IDF، برای تعیین موضوعات از الگوریتم مدلسازی موضوعی LDA و جهت کاربست الگوریتم‌های متن‌کاوی از زبان برنامه‌نویسی پایتون استفاده شده است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حوزه‌های موضوعی بازار سرمایه (29%)، حسابداری مالی (20%)، راهبری شرکتی (10%)، گزارشگری مالی و مسئولیت اجتماعی (9%)، حسابداری مدیریت (9%)، حسابرسی (8%)، مالی و سرمایه‌گذاری (7%)، حسابداری بخش عمومی (3%)، آموزش و پژوهش حسابداری (3%)، بانکداری و سیستم‌های اطلاعاتی (2%) به ترتیب مهمترین حوزه‌های پژوهشی در مجلات حسابداری ایران هستند. بررسی روند انتشار مقالات در هریک از حوزه‌های موضوعی پرطرفدار نشان می‌دهد، حوزه‌های موضوعی حسابداری بخش عمومی، حسابرسی، گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، حسابداری مدیریت، بانکداری و سیستم اطلاعاتی و آموزش و پژوهش حسابداری رو به رشد، حوزه‌های موضوعی حسابداری مالی، تحقیقات بازار سرمایه و پژوهش‌های حوزه مالی و سرمایه‌گذاری رو به افول و حوزۀ موضوعی راهبری شرکتی دارای ثبات در نشر می‌باشد.
نتیجه‎گیری: نتایج بیانگر این است که توجه به موضوعاتی نظیر فناوری و سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری، حسابداری بخش عمومی و آموزش و پژوهش حسابداری در مقایسه با سایر حوزه‌های پژوهشی کمتر بوده است؛ چراکه تلاش‌های چندانی برای نشر مقالات در این خصوص صورت نگرفته است؛ بنابراین توجه صاحب‌نظران به سیاست‌گذاری علم و نشر در مجلات ضروری به نظر می‌رسد

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: پژوهش حسابداری؛ متن کاوی؛ مجلات حسابداری؛ سیاست گذاری علم؛ گرایش‌های پژوهشی

اصل مقاله

کاربست فنون متن‌کاوی در تحلیل جریان موضوعی مقالات منتشره

در مجلات حسابداری ایران

 

تاریخ دریافت: 01/01/1402                  تاریخ پذیرش: 03/03/1402

مصطفی قناد[1] محمد عرب مازار یزدی*[2] محمدحسین صفرزاده بندری[3] رضا حصارزاده[4]

 

چکیده

هدف: توسعه تحصیلات تکمیلی و رشد قابل‌ملاحظه انتشار مقالات در تمام حوزه‌های دانش و بویژه در رشته حسابداری، لزوم توجه به بررسی وضعیت کنونی نشر مقالات علمی را بیش از پیش نمایان می‌سازد. مطالعه روند پژوهش‌های انجام شده از طریق تجزیه و تحلیل موضوعی مقالات منتشرشده در مجلات تخصصی داخلی که مصداقی از نقشه علمی رشته مزبور است، برای سازمان‌ها، پژوهشگران و سیاست‌گذاران علمی اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف تجزیه و تحلیل مقالات منتشرشده در مجلات مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در رشته حسابداری از اولین شماره چاپ شده پس از اخذ رتبه علمی تا پایان سال 1399 با استفاده از فنون متن کاوی طرح‌ریزی شده است.

روش: از 4924 مقاله انتشاریافته طی سه دهه در 20 مجلۀ حسابداری، تعداد 4201 مقاله که چکیده انگلیسی آنها در تارنمای مجلات و پایگاه‌های اطلاعاتی موجود بود به عنوان نمونه انتخاب و جهت طبقه‌بندی موضوعی مورد استفاده قرار گرفته است. به‌منظور شناسایی مهمترین واژگان بکاررفته در مقالات از الگوریتم وزن‌دهی TF-IDF، برای تعیین موضوعات از الگوریتم مدلسازی موضوعی LDA و جهت کاربست الگوریتم‌های متن‌کاوی از زبان برنامه‌نویسی پایتون استفاده شده است.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حوزه‌های موضوعی بازار سرمایه (29%)، حسابداری مالی (20%)، راهبری شرکتی (10%)، گزارشگری مالی و مسئولیت اجتماعی (9%)، حسابداری مدیریت (9%)، حسابرسی (8%)، مالی و سرمایه‌گذاری (7%)، حسابداری بخش عمومی (3%)، آموزش و پژوهش حسابداری (3%)، بانکداری و سیستم‌های اطلاعاتی (2%) به ترتیب مهمترین حوزه‌های پژوهشی در مجلات حسابداری ایران هستند. بررسی روند انتشار مقالات در هریک از حوزه‌های موضوعی پرطرفدار نشان می‌دهد، حوزه‌های موضوعی حسابداری بخش عمومی، حسابرسی، گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، حسابداری مدیریت، بانکداری و سیستم اطلاعاتی و آموزش و پژوهش حسابداری رو به رشد، حوزه‌های موضوعی حسابداری مالی، تحقیقات بازار سرمایه و پژوهش‌های حوزه مالی و سرمایه‌گذاری رو به افول و حوزۀ موضوعی راهبری شرکتی دارای ثبات در نشر می‌باشد.

نتیجه‎گیری: نتایج بیانگر این است که توجه به موضوعاتی نظیر فناوری و سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری، حسابداری بخش عمومی و آموزش و پژوهش حسابداری در مقایسه با سایر حوزه‌های پژوهشی کمتر بوده است؛ چراکه تلاش‌های چندانی برای نشر مقالات در این خصوص صورت نگرفته است؛ بنابراین توجه صاحب‌نظران به سیاست‌گذاری علم و نشر در مجلات ضروری به نظر می‌رسد.

واژه‌های کلیدی: پژوهش حسابداری، متن کاوی، مجلات حسابداری، سیاست گذاری علم، گرایش‌های پژوهشی.

 

 

1- مقدمه

فعالیت‌های پژوهشی محققان ایرانی رشد کمی قابل ملاحظه‌ای داشته است به‌گونه‌ای که طی 20 سال از 1997 تا 2018 تعداد مقالات علمی از 1000 به 50 هزار رسیده یعنی 50 برابر شده و نرخ رشد آن حتی کشورهای با روند توسعه مثل چین و کره جنوبی و ترکیه را پشت سرگذاشته است (ساده و همکاران، 2019). همچنین به لحاظ شمار پژوهش‌ها، ایران در جایگاه پانزدهم جهان^[5] قرار دارد (ایسنا، 1399). وضعیت نشر در مجلات داخلی نیز هم‌راستا با شمار مقالات بین‌المللی گسترش یافته است و تاکنون نزدیک به 1800 مجله، غالباً‌ به‌صورت فصل‌نامه، همچنان سالانه انبوهی از مقاله‌ها را به آرشیو دانش ایرانی می‌افزایند (فراستخواه، 1399). همچون سایر حوزه‌های دانش، پژوهش در حسابداری نیز با نرخی بی‌سابقه رو به رشد است. هم به صورت افقی از لحاظ تعداد مجلات منتشرشده در حوزه حسابداری و هم به صورت عمودی از لحاظ تعداد سال‌هایی که این مجلات به چاپ رسیده‌اند. براساس فهرست مجلات معتبر استرالیا[6] در سال 2019، تعداد مجلات حسابداری بالغ بر 126 مورد می‌باشد همچنین به‌واسطه جستجویی الکترونیکی در 30 آوریل 2018 صرفاً از 30 مجله با رتبه A^* و A در فهرست مذکور،  بیش از 40،000 مقاله به دست آمد (زنگول و همکاران، 2021). این وضعیت در مجلات داخلی کشور نیز با مقیاسی کوچک‌تر، مشاهده می‌شود. به‌گونه‌ای که در پایان سال 1399 شمار مجلات حسابداری که در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب رسیده است به 20 مورد رسیده است و نسبت به دهه گذشته رشد 4 برابری داشته است (تعداد مجلات قبل دهه 90، 5 مورد بوده است). همچنین، تاکنون، بالغ بر 4924 مقاله در مجلات حسابداری در ایران منتشر شده است[7]. آمار مقالات منتشره در مجلات معتبر حسابداری ایران طی دهۀ گذشته بیش از 11 برابر شده است (تا سال 1390، تنها 389 مقاله چاپ شده بود، حال آنکه از سال 1390 تا 1399 بالغ بر 4535 مقاله در مجلات مصوب وزارت عتف در رشته حسابداری به چاپ رسیده است).

عوامل اقتصادی، محیطی، حرفه‌ای و سازمانی بر توسعه حسابداری و پژوهش‌های آن مؤثر هستند (گلیجانی و همکاران، 1400) و از سویی دیگر، حسابداری و پژوهش‌های آن نیز از عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی کشورها می‌باشد (اقدم مزرعه و همکاران، 1398). رشد و توسعه یک رشته علمی که مقدمات پیشرفت جامعه را فراهم می‌سازد با انجام پژوهش‌های مسئله محور و کاربردی میسر است و بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها از جمله اعطای اعتبارات پژوهشی، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، تدوین آیین‌نامه‌های ارتقای اعضای هیات علمی، کفایت علمی رساله دکتری، جذب دانشجوی دکتری معطوف به وضعیت کنونی بروندادهای علمی و مقایسه آن با وضع مطلوب می‌باشد؛ بنابراین مطالعه روند پژوهشی در هر رشته علمی، به سیاست‌گذاران، اندیشمندان و دانشجویان در نشان دادن نقاط ضعف، کاستی‌ها و به تصویر کشیدن مسیر پیشرفت و توسعه آن رشته کمک می‌کند؛ به خصوص در فضای پژوهشی کشور ایران که میزان شناخت دانشجویان دکتری حسابداری به عنوان بازیگران خط مقدم پژوهش، از روش‌شناسی پژوهش در سطح ضعیف و غیر مطلوبی می‌باشد (علی‌اصفهانی و همکاران، 1401). بنابراین لزوم انجام پژوهش‌های علم‌سنجی برای جوامع علمی و در هر رشته دانشی بیش از پیش ضرورت یافته است. پژوهش‌های علم‌سنجی به بررسی و تحلیل انتشارات و آثار پژوهشی با هدف ارائه خدمت به سیاست‌گذاری علم، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی دست‌اندرکاران رشته می‌پردازد (نوروزی‌چاکلی، 1398). همگام با گسترش و رشد تعداد مقالات منتشره، بسیاری از پژوهش‌ها به سمت مرور و خلاصه‌سازی یافته‌های مطالعاتی حسابداری خیز برداشته‌اند (زنگول و همکاران، 2021). بررسی پژوهش‌های پیشین در رشته حسابداری نشان می‌دهد برخی از محققین صرفاً به تحلیل محتوای مجله‌ای خاص طی دوره‌ای زمانی محدود پرداختند (نونهال‌نهر و کاظمی، 1398؛ سلیمانی‌امیری و همکاران، 1399؛ نوبخت، 1399؛ وقفی و همکاران، 1399؛ بنسون و همکاران، 2015, گافی و هارپ، 2017؛ گوتیر و پارکر، 2017؛ کارنیج و ناپیر، 2017؛ لینلوکه و همکاران، 2017؛ گوآن و همکاران، 2016؛ هاچیسان و همکاران، 2018)؛ گروه دیگری از محققین صرفاً مقالات در حوزه گرایش‌های موضوعی کلی نظیر حسابرسی، حسابداری مدیریت و سایر موارد مطالعه کرده‌اند (ساعی و همکاران، 1394؛ مهربانی و غلامی، 1396؛ حسینی و همکاران، 1398 و لسج و وچلر، 2012؛ نیکومرام و همکاران، 1388؛ اعتمادی و همکاران، 1391؛ کاشانی‌پور و محسنی، 1396؛ مرادی و صفی‌خانی، 1395 و ون هلدن و اودین، 2016؛ فرگوسن و سیو، 2011). یا موضوعات خاص مرتبط با حسابداری نظیر مدیریت سود، کیفیت افشا و سایر را مورد بررسی قرار داده‌اند (نوبخت، 1397 و 1398؛ نمازی و همکاران، 1396 و 1397؛ حسینی و غلامی، 1396؛ راسل و همکاران، 2017؛ گاو و برین، 2017؛  الشاندی و همکاران، 2018؛ آبرمن و ولت، 2018؛ هاگ و گریو، 2018) و عده‌ای از پژوهشگران گونه‌های متنوعی از نشر تولیدات علمی (شامل پایان‎نامه، رساله یا طرح پژوهشی) به جز مقالات را مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌اند (پادیار، 1380؛ نمازی و ناظمی، 1384 و 1387؛ منصوری و همکاران، 1393). تنها گروه محدودی از پژوهش‌های پیشین سعی داشته‌اند تا نگاهی گسترده و وسیع برای تحلیل محتوای موضوعی مجلات داشته باشند و مقالات متعدد در مجلات مختلف را مورد بررسی قرار دهند (رهنمای رودپشتی، 1391؛ دیانتی‌دیلمی و بردبار، 1392، گرامی‌راد و همکاران، 1393 و 1394؛ بنی‌طالبی، 1395؛ سرمدی‌نیا، 1396؛ طاهرآبادی و نیک‌نگر، 1397؛ دمسکی و همکاران، 1991؛ چو و هریسون، 2002؛ هاپ‌وود، 2007؛ توتل و دیلارد، 2007؛ هک و جنسن، 2007؛ دانبار و وبر، 2014؛ دامی و همکاران، 2018 و مک‌میلان و کیسی، 2018). لیکن روش مورد استفاده این پژوهشگران، رویکردهای سنتی و دستی بوده و همچنین چند سال از انجام این پژوهش‌ها می‌گذرد و برای تازه‌سازی سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها ضروری است تا پژوهشی نو و به‌روز انجام شود؛ چراکه روند سریع رشد مقالات حسابداری و گسترش گرایش‌های پژوهشی که به دلیل تغییرات قانونی، تکنولوژیک و زیست‌محیطی ایجاد شده‌اند، فرآیند مرور و بررسی پیشینه را با چالش‌هایی مواجه کرده است. از دیگر سو، برای بررسی متون علمی، شاهد حجم عظیمی از داده هستیم و استفاده از روش‌های سنتی و دستی که در گذشته برای بررسی ساختار و تحلیل روند موضوعی پژوهش‌ها از طریق روش‌هایی نظیر تحلیل محتوا و رویکردهای علم‎سنجی بکار گرفته می‌شد، امکان‌پذیر نخواهد بود یا با پذیرش خطای پردازش دستی مقدور می‌باشد. بنابراین همگام با توسعه و پیشرفت علوم رایانه‌ای، افزایش دسترسی‌پذیری به اینترنت و همچنین توسعه فناوری‌های پردازش متن و یادگیری ماشین به دلیل دارا بودن توان بالا در تحلیل داده‌های بزرگ سبب شد تا رویکردهای متن‌کاوی برای شناسایی روند موضوعی پژوهش‌ها استفاده شود (لی و همکاران، 2018). مدل‌سازی موضوعی و متن‌کاوی، روش آماری است که انتشارات و مدارک را برای شناسایی مضامین یا موضوعات آنها بررسی می‌نماید (بیلی، 2012) همچنین قادر به تحلیل تکامل موضوعات با گذشت زمان می‌باشد (وانگ و همکاران، 2012 و آبرامسون و همکاران، 2014).

بنابراین همانطور که پیشتر بیان شد، پژوهش‌های پیشین که به بررسی و مرور موضوعات یا مجلات حسابداری پرداخته‌اند، توجه کمتری به انجام مطالعه‌ای با نگرش جامع از مقالات حسابداری که زمینه‌ها و موضوعات پرطرفدار را در طول سالیان متمادی برجسته می‌کند، داشته‌اند. اکنون باتوجه به اینکه بیش از 20 سال از چاپ مقاله پژوهشی در اولین مجله حسابداری ایران^[8] که در سال 1379 موفق به اخذ رتبه علمی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گشت، می‌گذرد و در این سالها تعداد مجلات و مقالات به صورت قابل‌توجهی گسترش یافته‌اند؛ تحلیل مقالات منتشره در مجلات مزبور ضروری است و استفاده از رویکرد متن‌کاوی این امکان را فراهم می‌کند که با پردازش سیستمی، تصویر مناسبی از حیث گرایش‌های موضوعی پرطرفدار جامعه علمی رشته حسابداری در ایران ارائه شود. بنابراین پژوهش حاضر در پاسخ به این سوال که مقالات در مجلات معتبر حسابداری ایران، غالباً در چه موضوعاتی منتشر می‌شوند، سیر تاریخی آنها چگونه است و مجلات در نشر مقالات در گرایش‌های موضوعی چگونه نقش‌آفرینی کرده‌اند؛ برآمده است.

 

2- مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

بررسی تاریخ پژوهش در هر حوزه دانشی نشانگر آن است که در گذر زمان چه موضوعات اصلی و فرعی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و چه تغییرات اصلی در گرایش‌های پژوهشی آن رشته علمی حادث شده و به دنبال آن چه شرایط خاصی بر محدوده انتشار آثار هر حوزه حاکم بوده است. بررسی موضوعات پژوهشی هر رشته گویای این مطلب است که طی دوره‌های زمانی مختلف به چه موضوع‌هایی بیشتر یا کمتر پرداخته شده است، کدام موضوع‌ها دارای محبوبیت پژوهشی بیشتری بوده (موضوع‌های داغ^[9]) و کدام موضوع‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هنگامی‌که توجه کاستی‎های پژوهش در موضوع‎هایی خاص تعیین شد، میتوان خط‎مشی پژوهش‌های آتی را طوری طراحی نمود که شکاف‎های موضوعی موجود در حوزههای اصلی و موضوع‌های پنهان درون یک ساختار علمی کشف و آشکار گردد و به موضوع‌های کمتر پرداخته شده و توسعه نیافته توجه بیشتری معطوف گردد (حیدری و همکاران، 1396). در همین راستا، شناخت ساختار، مفهوم، سابقه، چارچوب، دامنۀ اجرا و کارکردهای هرعلم و همچنین، تحلیل و بررسی جایگاه و روابط آن علم در زنجیره به‌هم تنیدۀ علوم بشری و به ویژه ارتباط آن با حوزه‌های میان‌رشته‌ای از جایگاه برجسته‌ای برخوردار است (عابدی و همکاران، 1390) و اهمیت آن در تعیین سیاست‌های کلان و وضع راهبردهای اساسی، تعیین گرایش‌های پژوهشی و تبیین جایگاه حرفه‌ای هر رشته علمی نمود پیدا می‌کند. برای سیاست‌گذاری در پژوهش بایستی ابتدا پژوهش‌های انجام شده در آن رشته علمی را رصد کرد، به پراکندگی پژوهش‌ها واقف گردید و سپس با تکیه بر نقاط قوت، درصدد رفع خلأها و کاستی‌ها برآمد (یوسفی، 1379). تولیدات پژوهشی انواع گوناگی نظیر رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها، طرح‌های پژوهشی و مقالات علمی و خبری را شامل می‌شود. باتوجه به اینکه نشریات علمی آخرین دستاوردهای علمی و یافته‌های پژوهشی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن منتشر می‌کنند و برخلاف مقالات خبری، فرآیند داوری دقیقی را طی می‌کنند؛ یکی از مهمترین قالب‌های انتشار تولیدات علمی هستند. از طرفی دسترسی‌پذیری به سایر تولیدات پژوهشی ناممکن یا با دشواری همراه است و همچنین در بسیاری از مواقع نتایج انواع اینگونه تولیدات علمی در قالب مقاله علمی نیز منتشر می‌شوند، بنابراین انتظار می‌رود مقالات علمی منتشرشده در مجلات معتبر علمی، نمایندۀ مناسبی از تولیدات پژوهشی یک رشته علمی باشند و تحلیل و مطالعه محتوای این مقالات بتواند در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های آینده آن رشته علمی نقش بسزایی داشته باشد.

کمیسیون نشریات علمی به عنوان زیرمجموعه‌ای از معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری متولی صدور مجوز برای نشریات علمی می‌باشد. پیش از تصویب آیین‌نامه نشریات علمی در 9 اردیبهشت 1398، این کمیسیون فهرست نشریات را براساس اعتبار (علمی-پژوهشی یا علمی–ترویجی) و تاریخ تصویب به تفکیک حوزه‌های دانشی منتشر می‌کرد. در آخرین فهرست که در تاریخ 2 اردیبهشت 1398 در تارنمای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشرشده است، 19 نشریه به عنوان نشریه‌های معتبر رشته حسابداری فهرست شده است. خاطر نشان می‌گردد در این فهرست، مجله مطالعات حسابداری و حسابرسی وابسته به انجمن حسابداری ایران نیز به عنوان تنها مجله با رتبه علمی-ترویجی اعلام شده بود. با تصویب آیین‌نامه نشریات علمی در 9/2/1398، دسته‌بندی نشریات به علمی-پژوهشی و علمی-ترویجی رسماً لغو و صرفاً رتبۀ «علمی» به مجلات اطلاق گشت و سپس براساس شیوه‌نامه ارزیابی و رتبه‌بندی نشریات علمی مصوب 2 شهریور 1398 مقرر شد تا رتبه‌‌های الف، ب، ج و د پس از فرآیند ارزیابی به صورت سالانه و پویا به نشریه اختصاص داده شود. پس از بررسی پرتال نشریات علمی در پایان سال 1399، مشخص شد که آخرین نشریه معتبر که موفق به اخذ گواهی ورود به فرآیند ارزیابی و رتبه‌بندی در رشته حسابداری شده است، مجله حسابداری، حسابرسی و مالی ایران^[10] وابسته به دانشگاه فردوسی مشهد است که به زبان انگلیسی منتشر شده و در زمستان 1398 موفق به اخذ رتبه علمی توسط کمیسیون نشریات علمی شد. بنابراین می‌توان اذعان داشت تا پایان سال 1399 در رشته حسابداری 20 نشریه علمی معتبر منتشر شده است.

طبق تعریف آیین‌نامه نشریات علمی (1398)، مجله علمی، مجله‌ای است که با هدف گسترش ارتباطات علمی، هدفمندسازی پژوهش و فناوری، پیشرفت و ترویج علم یافته های تازه و دستاورد پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای را در قالب مقاله‌های علمی منتشر می‌نماید و مقاله علمی را گزارشی دقیق از فعالیت‌های پژوهشی اصیل می‌داند که از دو ویژگی اصالت و ابداع برخوردار و با هدف پیشبرد مرزهای علم و فناوری، انتشار یافته‌های پژوهش و فناوری یا ارتقای سطح دانش استفاده‌کنندگان ارائه شود. مقاله‌های علمی، دانش پیشرفته و مدرن منتج از اکتشافات علمی و همچنین توسعه‌های فناورانه را ثبت می‌کنند؛ بنابراین به وسیله آنها می‌توان شکاف‌های علمی را شناسایی کرده و فرصت‌های دانش‌افزایی را بررسی کرد (وانگ و همکاران، 2015).

سالانه در سرتاسر جهان مستندات علمی زیادی توسط پژوهشگران، استادان و دانشجویان دانشگاه‌های مختلف تولید می‌شوند که اغلب دربرگیرنده مطالب مهم و مفید بوده و در قالب‌های متنی منتشر می‌شوند. باتوجه به افزایش روزافزون مقالات علمی و باتوجه به حجم عظیم مقالات منتشرشده، ارزیابی و بررسی تک‌تک مقالات و استخراج دستی اطلاعات و دانش از این حجم عظیم از متون، کاری غیرممکن یا بسیار دشوار است. با این وجود شناسایی الگوها و استخراج دانش بالقوه در حجم زیاد داده‌های متنی، یک امر مهم در زمینه‌های علمی مختلف محسوب می‌شود (هاشمی و همکاران، 2015). باتوجه به ظهور فضای دیجیتال و گسترش رو به رشد تولید متون در این محیط، برای مدیریت بهتر حجم عظیم مدارک الکترونیکی نیاز به استفاده از تکنیک‌ها و رویکردهای تجزیه و تحلیل جدیدی است که بتواند به صورت خودکار سازماندهی، جستجو، نمایه‌سازی و مرور مجموعه‌های بزرگ را میسر نماید (هووانگ و لی، 2017). از این‌رو ارائه ابزارها و فنونی که با بررسی خودکار متون بتوانند تحلیلی روی آنها انجام دهند، منجر به شکل‌گیری حوزه متن‌کاوی شده است. این حوزه تمام فعالیت‌هایی که به نوعی به دنبال استخراج دانش از متن هستند را شامل می‌شود (هاشمی و همکاران، 2015).

متن‌کاوی به تحلیل هوشمند متن، داده‌کاوی متنی یا کشف دانش از متن نیز مشهور است و به طور کلی به فرآیند استخراج دانش و اطلاعات مورد علاقه و مهم از مجموعه متنی غیرساختاریافته اشاره دارد (ربهول‌شوهمان و همکاران، 2012؛ رودریگز و همکاران، 2016). همچنین شناسنایی الگوها و استخراج دانش بالقوه در حجم زیاد داده‌های متن، یک امر مهم در زمینه‌های علمی مختلف محسوب می شود (کاو و پوتت، 2007).

در ابتدا برخی از محققان بیان نمودند که مدلسازی موضوعی می‌تواند یک ابزار سودمند برای استخراج اطلاعات از داده‌های متنی باشد (هافمن، 1999). پس از آن، برخی دیگر بر مبنای نتایج به دست آمده در مطالعات خود نشان دادند که مدلسازی موضوعی نه‌تنها سودمند بوده؛ بلکه نسبت به بسیاری از رویکردهای سنتی و روش‌های مبتنی بر خوشه‌بندی نیز عملکرد بهتری در امر بازیابی اطلاعات دارند (وی و کرافت، 2006). مدل‌سازی موضوعی که ابزاری قابل‌اعتماد و کاربردی برای پژوهش‌های علم‌سنجی نیز محسوب می‌گردد (یاو و همکاران، 2014)؛ در پاسخ به نیاز پژوهشگران برای کاوش و جستجو در میان مجموعۀ عظیم متون علمی و همچنین معرفی روشی ساخت‌یافته و خودکار جهت شناسایی موضوعات موجود در محتوای متون مطرح گردیده است؛ کاری که روش‌های سنتی و دستی از عهده آن بر نمی‌آیند، اما مدلسازی موضوعی توانمندی انجام آن‌را به خوبی دارد (سریو استاو و سهامی، 2009) باتوجه به کاربرد مدلسازی موضوعی در درک ساختار موضوعی، ارتباطات بین اسناد و گرایش‌های پژوهشی، این ابزار دارای پتانسیل بالایی در تولید ایده‌های پژوهشی، تشویق به همکاری پژوهشگران و به طورکلی در حوزۀ سیاست‌گذاری علمی و پژوهشی داراست (صاحب و صاحب، 2019). بنابراین، پیشرفت‌های اخیر در متن‌کاوی و پردازش زبان طبیعی^[11] امکان دستیابی به تصویری جامع‌تر از مقالات حسابداری منتشره را امکان‎پذیر می‌سازد. پردازش زبان طبیعی بخش عمده‌ای از محتوای خود را از زبان‌شناسی، علوم رایانه و هوش مصنوعی وام می‌گیرد و تعاملات بین رایانه‌ها و زبان طبیعی انسان را تسهیل می‌کند (زنگول و همکاران، 2021). متن‌کاوی شامل فرآیندهای نیمه‌خودکار مبتنی بر پردازش زبان طبیعی است که امکان تحلیل درست و سریع از حجم بزرگی از داده‌های ساختاریافته و ساختارنیافته را به دست می‌دهد و برای استخراج الگوها از متون به وسیله تعیین کلیدواژه‌هایی از طریق ویژگی‌های معناشناختی و قرابت استفاده آنها در جملات می‌باشد.

پژوهش‌های پیشین که در زمینه مرور و خلاصه‌سازی یافته‌های پژوهش‌های حسابداری صورت گرفته است؛ به واسطه عدم ظهور یا کاربست ابزارهای جدید فناوری نظیر متن‌کاوی، با بهره‌گیری از رویکردهای سنتی به صورت دستی و متکی به فرد اجرایی شده است و افزون بر اینکه فرآیندی سخت، پرزحمت و با صرف زمانی طولانی حادث گشته، لاجرم با خطای انسانی نیز همراه بوده است. بنابراین محققین در این گونه مطالعات از انتخاب نمونه‌ای وسیع و جامع اجتناب می‌کردند. برای نمونه گروهی از محققین نظیر نونهال‌نهر و کاظمی (1398)، سلیمانی‌امیری و همکاران (1399)، نوبخت (1399)، وقفی و همکاران (1399)، (بنسون و همکاران، 2015)، گافی و هارپ (2017)، گوتیر و پارکر (2017)، کارنیج و ناپیر (2017) و لینلوکه و همکاران (2017) صرفاً به تحلیل محتوای مجله‌ای خاص طی دوره‌ای زمانی محدود پرداختند. برای نمونه جامعه هدف در پژوهش نونهال‌نهر و کاظمی (1398) مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، سلیمانی‌امیری و همکاران (1399) مجله پژوهش‌های تجربی حسابداری، نوبخت (1399) مجله پیشرفت‌های حسابداری و حسابرسی، وقفی و همکاران (1399) مجله حسابداری دولتی و بنسون و همکاران (2015)  مجلاتی از آسیا، ، گافی و هارپ (2017) مجله تحقیقات حسابداری مدیریت^[12]، گوتیر و پارکر (2017) و کارنیج و ناپیر (2017) مجله حسابداری، حسابرسی و پاسخگویی^[13]، لینلوکه و همکاران (2017) مجلاتی از اقیانوس آرام و گوآن و همکاران (2016) و هاچیسان و همکاران (2018) مجلات تخصصی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری^[14]بوده است.

برخی از محققین مقالات حوزه موضوعی خاص از حسابداری را مورد بررسی قرار داده‌اند. حوزه‌های موضوعی خاص مورد بررسی شامل حوزه موضوعی حسابرسی (ساعی و همکاران، 1394؛ مهربانی و غلامی، 1396؛ حسینی و همکاران، 1398 و لسج و وچلر، 2012)، حوزه موضوعی حسابداری مدیریت (نیکومرام و همکاران، 1388؛ اعتمادی و همکاران، 1391؛ کاشانی پور و محسنی، 1396)، حوزه موضوعی حسابداری بخش عمومی (مرادی و صفی‌خانی، 1395 و ون هلدن و اودین، 2016)، حوزه موضوعی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری (فرگوسن و سیو، 2011) و حوزه‌های موضوعی خاص‌تر در رشته شامل حسابداری رفتاری و اخلاق (نوبخت، 1397 و 1398؛ نمازی و همکاران، 1396 و 1397)، مدیریت سود (حسینی و غلامی، 1396)، حسابداری زیست‌محیطی (راسل و همکاران، 2017)، سیاست افشا (گاو و برین، 2017)، گزارشگری ریسک (الشاندی و همکاران، 2018)، غرامت اجرایی (آبرمن و ولت، 2018) و مشارکت دولتی و خصوصی (هاگ و گریو، 2018) بوده که توسط این محققین تحلیل‌محتوا شده است.

برخی از محققین نظیر پادیار (1380)، نمازی و ناظمی (1384 و 1387) منصوری و همکاران (1393) گونه‌های متنوعی از نشر تولیدات علمی (شامل پایان‌نامه، رساله یا طرح پژوهشی) به جز مقالات را مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌اند؛ برای نمونه پادیار (1380) در 371 پایان‌نامه دانشگاهی، نمازی و ناظمی (1384 و 1387) در 405 مقاله و پایان‌نامه دانشگاهی انتشاریافته طی سالهای 1370 الی 1382، منصوری و همکاران (1393) به تحلیل محتوای 115 رساله دکتری دفاع شده در دانشگاه‌های دولتی طی سال‌های 1372 تا 1391 پرداخته است.

برخی از محققین از قبیل رهنمای رودپشتی (1391)، دیانتی‌دیلمی و بردبار (1392)، گرامی‌راد و همکاران (1393 و 1394)، بنی‌طالبی (1395)، سرمدی‌نیا (1396)، طاهرآبادی و نیک‌نگر (1397)، دمسکی و همکاران (1991)، چو و هریسون (2002)، هاپ‌وود (2007)، توتل و دیلارد (2007) هک و جنسن (2007)، دانبار و وبر ( 2014)، دامی و همکاران (2018) مک‌میلان و کیسی (2018)، یوجل (2021) نیز سعی کردند تا نمونه کاملی از مقالات منتشر شده در طیف گسترده‌تری از مجلات را انتخاب و تحلیل کنند، لیکن باید توجه داشت، بازه زمانی مقالات تحلیلی طولانی نبوده، آسیب‌های مربوط به روش تحلیل محتوا به صورت دستی متوجه ایشان بوده و نهایتاً لازم است تا پژوهش ایشان به‌روز مورد استفاده صاحب‌نظران، دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران علمی قرار گیرد. خلاصه‌ای از یافته‌های پژوهش ایشان در جدول 1 درج شده است. لازم به ذکر است در خصوص تحلیل موضوعی مقالات، یوجل (2021) با تحلیل 3602 مقاله حسابداری منتشرشده در 221 مجله کشور ترکیه طی سال‌های 2015 تا 2020 به این نتیجه دست یافتند که حوزه‌های موضوعی مورد توجه به ترتیب عبارتند از تحقیقات مالی و بازار سرمایه (1112-31%)، حسابرسی (713: 20%)، حسابداری مالی (556: 15%)، آموزش حسابداری (426: 12%)، راهبری شرکتی (397: 11%)، حسابداری مدیریت (252: 7%) و در نهایت پژوهش‌های سیستم اطلاعاتی حسابداری (105- 3%) و حسابداری بخش عمومی (41- 1%) قرار دارد.

بنابراین افزون بر اینکه نمونه مورد استفاده در پژوهش‌های پیشین محدود بوده است، روش تحلیل این پژوهش‌ها نیز به صورت دستی و نه سیستمی بوده است به عبارتی محقق با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، خودش دست به طبقه‌بندی مقالات بر اساس سطح دانشی می‌زده است. هیچ یک از تحقیقات حسابداری از پیشرفت‌های فناوری و تحلیلی در مشخص کردن زمینه ها و موضوعات پرطرفدار در حسابداری به اندازه لازم بهره نبرده است. تنها پژوهشی که در نمونه‌ای گسترده و با استفاده از روش سیستمی (متن کاوی) به طبقه‌بندی گرایش‌های موضوعی مقالات حسابداری پرداخته است، زنگول و همکاران (2021) است که در پی تعیین موضوعات و گرایش‌های موضوعی مقالات پژوهشی در 30 مجله برتر حسابداری با استفاده از پردازش زبان طبیعی و رویکرد متن‌کاوی موفق به استخراج 15 خوشه مجزا برای 16449 مقاله دارای چکیده منتشر شده در 20 سال اخیر در فهرست مجلات معتبر استرالیا شدند. ایشان حوزه‎های پژوهشی 1) حسابداری، 2) حسابرسی، 3) حاکمیت شرکتی، 4)  مسئولیت اجتماعی شرکتی، 5) تأمین مالی بدهی و 6) بازارها و پیش‎بینی مالی را به عنوان خوشه‎های رو به رشد، حوزه‎های پژوهشی 1) بازارهای سرمایه، 2) گزارشگری مالی، 3) آموزش حسابداری، حرفه و تنوع‎بخشی‎خدمات، 4) سود و بازار، 5) تاریخ حسابداری و سرمایه‎داری را به عنوان خوشه‎های رو به افول و حوزه‎های پژوهشی 1) حسابداری مدیریت، 2) استانداردهای بین‎المللی حسابداری، 3) مالیات و 4) حسابداری بخش عمومی را به عنوان خوشه‎های باثبات در مقالات منتشر شده در مجلات معتبر طبقه‎بندی کردند. در پژوهش حاضر، برای اولین بار نسبت به طبقه‎بندی موضوعی کلیه مقالات منتشر شده در مجلات حسابداری معتبر داخلی از بدو تأسیس تا پایان سال 1399 با استفاده از رویکرد متن‌کاوی اقدام شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1. خلاصه پیشینه پژوهش مرتبط با بررسی و تحلیل موضوعی مقالات منتشره در مجلات حسابداری و مالی ایران

ردیف	پژوهشگر (سال تحقیق)	جزئیات اطلاعات مورد بررسی در پژوهش					خلاصه نتایج در خصوص درصد مقالات منتشره در حوزه های موضوعی مختلف
		آخرین سال	تعداد سنوات	تعداد مجلات	تعداد مقالات	روش تحقیق	حسابداری مالی	حسابداری مدیریت	حسابرسی	حسابداری بخش‌عمومی	مالی	مالیات	آموزش حسابداری	حاکمیت شرکتی	حسابداری رفتاری	سایر
1	رهنمای رودپشتی (1391)	1390	20	11	1154	تحلیل محتوا	29%	22%	14%	5%	24%	-	-	-	-	6%
2	دیانتی و بردبار (1392)	1390	4	3	263	تحلیل محتوا	75%	4%	8%	1%	-	-	-	-	1%	11%
3	گرامی‌راد و همکاران (1393)	1392	6	17	1241	تحلیل محتوا	53%	6%	8%	1%	27%	-	-	-	-	5%
4	سرمدی‌نیا (1396)	1395	25	14	3076	تحلیل محتوا	31%	10%	14%	3%	30%	2%	1%	6%	-	3%
5	نوبخت و نوبخت (1397)	1397	14	1	170	تحلیل محتوا	79%	4%	10%	2%	-	-	2%	-	3%	-
6	طاهرآبادی و نیک‌نگر (1397)	1396	1	8	240	تحلیل محتوا	10%	6%	17%	3%	64%	-	-	-	-	-
7	نونهال‌نهر و کاظمی (1398)	1396	26	1	548	تحلیل محتوا	59%	9%	12%	-	-	1%	-	6%	-	13%
8	نوبخت (1399)	1397	27	1	563	تحلیل محتوا	72%	5%	13%	2%	-	-	4%	-	4%	-
9	سلیمانی امیری و همکاران (1399)	1397	8	1	243	تحلیل محتوا	58%	12%	11%	-	-	2%	-	8%	-	9%
10	وقفی و همکاران (1399)	1398	6	1	88	تحلیل محتوا	8%	5%	12%	50%	10%	10%	-	-	-	5%

^*علامت خط تیره (-) به معنی آن است که محققین در طبقه‌بندی خود به این موضوع (دسته) توجهی نکرده‌اند و مقالات این دسته موضوعی را در سایر طبقات جای داده‌اند.

^** با بررسی جدول فوق مشخص خواهد شد، آخرین سالی که تحلیل محتوای مقالات منتشرشده در مجلات داخلی انجام شده است، سال‌های 1397 و 1398 بوده است که مختص تحلیل محتوا صرفاً در یک مجله خاص بوده است؛ همچنین بیشترین تعداد مقاله‌ای که طبقه‌بندی موضوعی شده است در پژوهش سرمدی‌نیا (1396) بوده که 3076 مقاله پرداخته است. بنابراین لزوم انجام پژوهش حاضر با جامعه‌ای بزرگ‌تر، داده‌هایی به‌روزتر و با روشی نو (متن‌کاوی) احساس می‌شود

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

3- روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد اکتشافی و توصیفی به تحلیل مقالات منتشرشده در مجلات معتبر حسابداری ایران پرداخته است. این مطالعه به دلیل استفاده از فنون متن‌کاوی یک مطالعه اکتشافی است. متن‌کاوی یک روش اکتشافی داده‌محور است که جهت یافتن الگوها و روندها در مجموعه‌ای از داده‌های عظیم مورد استفاده قرار می‌گیرد (هستی و همکاران، 2009). روش متن‌کاوی مورد استفاده در این پژوهش برگرفته از چارچوب طراحی شده توسط ژانگ و چن (2015) و توسعه‌یافته توسط سالوم و همکاران (2018) می‌باشد. مراحل در شکل 1 تصویر شده و شامل استخراج متون، پیش‌پردازش، عملیات متن‌کاوی و پساپردازش است.

 

 

شکل 1. چارچوب متن‌کاوی بکار گرفته شده در این پژوهش

منبع: ژانگ و چن (2015) و سالوم و همکاران (2018)

 

مراحل مربوط به استخراج متون و نمونه‌گیری در ادامه ذکر شده است؛ در خصوص پیش‌پردازش متن لازم به توضیح است که مشابه با پژوهش زنگول و همکاران (2021) و داستانی و همکاران (2021) نسبت به حذف کلمات زائد^[15] اقدام شده است. به جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها و اجرای الگوریتم‌های متن‌کاوی، تصویرسازی نتایج الگوریتم‌ها مانند ترسیم شکل ابرواژگان^[16] و ترسیم نمودار روند انتشار موضوعات از زبان برنامه‌نویسی پایتون^[17] و کتابخانه‌های متن‌کاوی از جمله ابزار زبان طبیعی^[18]و جنسیم^[19] استفاده شده است؛ چرا که یک ابزار متن‌کاوی منبع‌باز^[20] است و دارای نحو ساده^[21]، کم‌حجم، ماهیت چندمنظوره و سهولت ‌توسعه‌ است و کتابخانه‌های متنوعی را در اختیار کاربر قرار می‌دهد (رهوک و سوجکا، 2010).

در گام اول استخراج متون صورت گرفته است؛ بدین صورت که ابتدا فهرستی از مجلات تخصصی حسابداری مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باتوجه به توضیحات جدول 2 استخراج شده است:

 

جدول 2. تشریح مراحل اولیه نمونه‌گیری مجلات معتبر حسابداری در ایران

گام‌ها	توضیح	تعداد نشریات گروه حسابداری
گام اول	مراجعه به آخرین فهرست (2 اردیبهشت 1398) نشریات علمی- پژوهشی و علمی- ترویجی مصوب کمیسیون نشریات علمی	18 نشریه علمی پژوهشی
گام دوم	مراجعه به آیین‌نامه نشریات علمی مصوب 2 اردیبهشت 1398	تبدیل رتبه نشریه مطالعات حسابداری و حسابرسی وابسته به انجمن حسابداری از علمی ترویجی به رتبه علمی از ابتدای سال 1398
گام سوم	مراجعه به تارنمای نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پایان سال 1399	اضافه شدن نشریه حسابداری، حسابرسی و مالی ایرانیان وابسته به دانشگاه فردوسی از ابتدای سال 1399 به فهرست مجلات معتبر

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

پس از استخراج فهرست مجلات معتبر حسابداری، با مشاهدۀ مستقیم به وب‌سایت مجلات، کلیه مقالات منتشرشده توسط این نشریات از زمان ورود به فهرست مجلات معتبر وزارت عتف تا پایان سال 1399 استخراج شده و به عنوان جامعه هدف در بررسی مقالۀ حاضر مورد توجه بوده است. جدول 3 عنوان، صاحب‌امتیاز، سال شروع بکار، رتبه علمی و تعداد مقالات منتشره مجلات معتبر حسابداری داخلی را شامل می‌شود:

 

جدول 3. فهرست مجلات معتبر حسابداری در ایران تا پایان سال 1399

ردیف (کد)	نام مجله- صاحب امتیاز	سال شروع (اخذ رتبه علمی)	رتبه علمی مجله (سال 1399(	تعداد مقالات منتشره (تا پایان سال 1399(
1	بررسی‌های حسابداری و حسابرسی- دانشگاه تهران	1381*	ب	504
2	پژوهش‌های تجربی حسابداری- دانشگاه الزهراء (س)	1391	الف	374
3	پژوهش‌های حسابداری مالی- دانشگاه اصفهان	1388	ب	302
4	پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی- دانشگاه آزاد اسلامی	1391	ج	303
5	پژوهش های کاربردی در گزارشگری مالی- سازمان حسابرسی	1395	ج	79
6	پیشرفت‌های حسابداری- دانشگاه شیراز	1378**	ب	194
7	تحقیقات حسابداری و حسابرسی- انجمن حسابداری ایران	1387	ب	448
8	دانش حسابداری- دانشگاه شهید باهنر	1388	ب	317
9	دانش حسابداری مالی- دانشگاه امام خمینی (ره)	1393	ب	204
10	دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت- انجمن حسابداری مدیریت	1391	ب	461
11	دانش حسابرسی- دیوان محاسبات	1390***	ج	377
12	دستاوردهای حسابداری ارزشی و رفتاری- دانشگاه خوارزمی	1395	الف	100
13	حسابداری دولتی- دانشگاه پیام نور	1394	ب	93
14	حسابداری مالی- دانشگاه آزاد اسلامی	1391	ب	236
15	حسابداری مدیریت- دانشگاه آزاد اسلامی	1390	فاقد ارزیابی	333
16	مطالعات تجربی حسابداری مالی- دانشگاه علامه طباطبایی	1391	ب	252
17	مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت- انجمن مهندسی مالی	1395	ب	180
18	مجله مالی ایرانیان- انجمن مالی ایران	1396	ب	83
19	مطالعات حسابداری و حسابرسی- انجمن حسابداری ایران	1398****	ب	56
20	مجله حسابداری، حسابرسی و مالی ایرانیان- دانشگاه فردوسی	1399	ب	28

^*علی‌رغم اینکه مجوز انتشار مجله مزبور، از 1379 صادر شده ولی اولین شماره نشریه در زمستان 1381 با 4 مقاله منتشر شده است.

^** علی‌رغم اینکه مجوز انتشار مجله مزبور با عنوان «علوم اجتماعی و انسانی» از مهر 1378 صادر شده، لیکن مقالات این نشریه از پایان سال 1388 به صورت منظم در وب‌سایت مجله و سایر پایگاه‌های اطلاعاتی موجود بود.

^*** مجوز نشریه از مرداد 1389 با رتبه علمی-ترویجی صادر شده، لیکن از آذرماه 1390 (از شماره زمستان) به عنوان نشریه علمی- پژوهشی منتشر شده است.

^**** مجوز نشریه از آبان 1390 صادر شده، لیکن تا سال 1398 با رتبۀعلمی-ترویجی و از ابتدای 1398 طبق مفاد آیین‌نامه نشریات علمی (1398)، به عنوان نشریه علمی نشر یافته‌است.

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

شکل 2 روند افزایشی مقالات چاپ شده در نشریات حسابداری از سال 1390 تا 1399 را نمایش می‌دهد. بخشی از این روند افزایشی مربوط به اضافه شدن نشریات جدید بوده است؛ به ویژه در سالهای 1391 و 1395 که به ترتیب 5 و 3 نشریه جدید اضافه شده است.

 

شکل 2. روند افزایشی مقالات چاپ شده در نشریات معتبر حسابداری در ایران

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

گام آخر در مرحله استخراج متون، استخراج تمامی اطلاعات مقالات منتشره در مجلات معتبر داخلی شامل عنوان، چکیده و کلیدواژه‌ها از وبگاه نشریات و درصورت فقدان از پایگاه‌های اطلاعاتی نظیر نورمگز، مگ‌ایران، انسانی می‌باشد. باتوجه به محدودیت‌های زبان فارسی و عدم پشتیبانی مناسب نرم‌افزارهای موجود در زمینه متن‌کاوی از زبان فارسی از اطلاعات عنوان، چکیده و کلیدواژگان انگلیسی مقالات استفاده شد و مقالاتی که فاقد این اطلاعات بودند، از تحلیل حذف شدند. بنابراین از مجموع 4924 مقاله منتشره در مجلات معتبر حسابداری در ایران، 723 عنوان مقاله که فاقد اطلاعات مقاله به زبان انگلیسی بودند، از تحلیل حذف شدند. لازم به ذکر است بیشتر این محدودیت مربوط به مجله دانش حسابرسی که به طور کلی بخش انگلیسی نشریه را از ابتدای سال 1400 راه‌اندازی کرده است و مجله تحقیقات حسابداری و حسابرسی که سامانه مجله را به‌تازگی راه‌اندازی کرده است، می‌باشد. در جدول 4، نمونه نهایی داده‌های مورد استفاده در تحلیل ذکر شده است:

 

جدول 4. نمونه نهایی مورد بررسی از مقالات منتشرشده در مجلات معتبر حسابداری ایران

کد مجله	تعداد مقالات منتشره												تعداد مقالات فاقد چکیده	تعداد مقالات نمونه نهایی
	قبل از 1390	1390	1391	1392	1393	1394	1395	1396	1397	1398	1399	جمع
1	224	28	29	27	28	28	28	28	29	28	27	504	-	504
2	0	0	29	36	44	40	40	40	45	60	40	374	-	374
3	40	34	28	28	28	24	24	24	24	24	24	302	-	302
4	0	0	24	32	31	32	32	32	40	40	40	303	132	171
5	0	0	0	0	0	0	14	15	18	16	16	79	-	79
6	28	14	13	15	14	16	15	13	20	22	24	194	12	182
7	76	36	36	36	36	30	29	36	44	44	45	448	122	326
8	21	28	32	29	29	28	29	29	29	31	32	317	-	317
9	0	0	0	0	21	29	31	28	32	35	28	204	3	201
10	0	0	34	39	38	45	42	49	63	67	84	461	-	461
11	0	6	30	32	35	40	40	47	41	46	60	377	377	-
12	0	0	0	0	0	0	16	18	18	24	24	100	-	100
13	0	0	0	0	0	9	15	16	15	14	24	93	-	93
14	0	0	30	31	32	24	24	24	24	23	24	236	70	166
15	0	32	32	30	28	28	30	30	32	40	51	333	-	333
16	0	0	28	28	29	26	28	28	28	28	29	252	7	245
17	0	0	0	0	0	0	28	32	31	40	49	180	-	180
18	0	0	0	0	0	0	0	12	23	24	24	83	-	83
19	0	0	0	0	0	0	0	0	0	28	28	56	-	56
20	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	28	28	-	28
جمع	389	178	345	363	393	399	465	501	556	634	701	4924	723	4201

منبع: یافته‌های پژوهشگر

براساس اطلاعات مندرج در جدول 4 که تعداد مقالات نمونه مورد بررسی به تفکیک هر مجله را نشان می‌دهد؛ بیشترین تعداد مقالات مورد بررسی به ترتیب از مجلات بررسی‌های حسابداری و حسابرسی (504 عنوان مقاله-12%) و دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت (461 عنوان-11%) می‌باشد. علت فراوانی نمونه در مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی قدمت مجله (انتشار مقاله از سال 1381) و علت فراوانی نمونه در مجله دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت شمار تعداد عناوین مقالات چاپ شده در هر جلد نشریه است (در سال 1399 متوسط 21 مقاله در هر شماره از این نشریه به چاپ رسیده است). کمترین تعداد مقالات مورد بررسی پس از مجله دانش حسابرسی (صفر)، مربوط به مجلات حسابداری، حسابرسی و مالی ایرانیان (28 عنوان مقاله)، مطالعات حسابداری و حسابرسی (56 عنوان مقاله) و پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی (79 عنوان مقاله) است که علت آن به ترتیب در فقدان بخش انگلیسی وبگاه نشریه، قدمت کوتاه مجله، اخذ دیرهنگام مجوز رتبه علمی و شمار کم نشر مقاله در هر شماره (متوسط نشر کمتر از 8 مقاله) و سال (به‌واسطه دوفصلنامه بودن) می‌باشد.

4- تشریح روش پژوهش

مدل‌سازی موضوعی با تکیه بر یادگیری ماشین و بهره‌گیری از هوش مصنوعی به عنوان یکی از رویکردهای نوین سازماندهی منابع اطلاعاتی مطرح و کاربرد الگوریتم‌های مدل‌سازی موضوعی در راستای خودکارسازی استخراج موضوع از متون عمل می‌کند. مدل‌سازی موضوعی یکی از اشکال تجزیه و تحلیل متن به منظور بررسی رابطه بین کلمات داخل مدرک است، جایی که کلمات در کنار یکدیگر تشکیل‌دهنده درون‌مایه و موضوع اصلی متن است. ایدۀ مدل‌سازی موضوعی همراستا و منطبق با باور بسیاری از زبان‌شناسان و فیلسوفان نیز می‌باشد؛ همانطور که ویتگنشتاین (2010) معتقد است که معانی از ارتباط بین کلمات حاصل می‎شود و نه جایگاه مستقل کلمه. به عبارت دیگر، معنی کلمه از بافت و زمینه حاصل می‎شود؛ بنابراین مدلسازی موضوعی کلمات مشابه از نظر معنایی را به هم مرتبط می‌کند (زرمهر و همکاران، 1400). بنابراین انتساب یک واژه در چند گروه موضوعی امری ممکن است؛ چرا که ترکیب آن واژه با سایر واژگان خوشه موضوعی متفاوتی را می‌سازد.

در پژوهش حاضر، مهمترین واژگان براساس روش جدید وزن‌دهی به کلمات یعنی فراوانی TF-IDF^[22] شناسایی و گزارش شده‌اند. TF-IDF یک فراوانی عددی است که میزان اهمیت یک واژه نسبت به یک سند در مجموعه‌ای از اسناد را نشان می‌دهد. در واقع هدف آن، نشان دادن اهمیت واژه در متن است. مقدار TF-IDF به تناسب تعداد تکرار واژه در سند افزایش می‌یابد و توسط تعداد اسنادی که در مجموعه هستند و شامل کلمه نیز می‌باشند، متعادل می‌شود. بدین معنی که اگر کلمه‌ای در بسیاری از متون ظاهر شود، احتمالاً کلمه‌ای متداول است و ارزشی در ارزیابی متن ندارد (کیم و دلن، 2018).

جهت انجام عملیات مدل‌سازی موضوعی در این پژوهش از الگوریتم مدل‌سازی موضوعی تخصیص پنهان دیریکله^[23] استفاده شده است؛ چراکه در شناسایی موضوعات معنایی مرتبط در متون علمی بسیار اثربخش است (گریفیث و استیورز، 2004). یکی از محدودیت‌های استفاده از مدل‌سازی موضوعی، پیش‌بینی تعداد موضوعات است. در این پژوهش با استفاده از معیار لگاریتمی انسجام^[24]، تعداد موضوعات برای طبقه‌بندی به‌دست آمده است (رودر و همکاران، 2015). سپس از معیار آرنج^[25] جهت شناسایی تعداد مطلوب حوزه‌های موضوعی استفاده شده است که روشی پذیرفته‌شده برای تخمین تعداد موضوعات مطلوب است (بالچیر و ادر، 2020). با استفاده از معیار لگاریتمی انسجام و ترسیم نمودار معیار آرنج (شکل 3) بین 2 تا 38 خوشۀ موضوعی را برای داده‌های پژوهش حاضر می‌توان انتخاب کرد. بایستی توجه کرد تعداد موضوعات کم، مباحث بسیار گسترده‌ای را ایجاد کرده، حال‌آنکه انتخاب تعداد بیش از حد نیز منجر به ایجاد تعداد زیادی مباحث کوچک و مشابه خواهد شد (گرین و کراس، 2017). باتوجه به بررسی و تفسیر موضوعات با مقادیر مختلف و همچنین بیشینه معیار لگاریتمی انسجام (0.4124)، تعداد 10 موضوع برای مقالات منتشرشده در مجلات حسابداری مناسب ارزیابی شد. این موضوعات در بخش یافته‌ها (جدول 5) ذکر شده‌اند. در پایان نیز براساس تعداد 10 موضوع، الگوریتم مدل‌سازی موضوعی برروی داده‌ها اجرا شد. لازم به ذکر است الگوریتم مدل‌سازی LDA، تعداد بهینه موضوعات، توزیع هر سند در این موضوعات و لیست واژگان مهم با هر موضوع را مشخص کرده؛ لیکن برچسب برای موضوعات ارائه نمی‌دهد و این امر به عهده پژوهشگر می‌باشد (بالچیر و ادر، 2020)؛ بنابراین برچسب هر طبقه برحسب تجزیه و تحلیل مهم‌ترین واژگان و مهم‌ترین عناوین مقالات هر حوزه موضوعی با مشورت و راهنمایی نویسندگان پژوهش حاضر به صورت دستی انتخاب شده است (مشابه با زنگول و همکاران، 2021 و داستانی و همکاران، 2021).

 

 

شکل 3. معیار آرنج حاصل از اجرای الگوریتم انسجام UMass جهت انتخاب تعداد موضوعات

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

5- یافته‌های پژوهش

طبقه‌بندی موضوعی

الگوریتم مدل‌سازی LDA، براساس ترکیب واژگان بکاررفته در متون مبتنی بر یادگیری ماشین نسبت به تخصیص مقالات به خوشه‌های موضوعی مختلف اقدام می‌کند. همچنین فهرستی از مهم‌ترین واژگان هر طبقه ‌موضوعی را نیز ارائه می‌دهد (بالچیر و ادر، 2020) بنابراین محقق بایستی براساس دانش موضوعی نسبت به برچسب‌گذاری برای طبقات اقدام کند (مشابه با پژوهش زنگول و همکاران، 2021 و داستانی و همکاران، 2021). بنابر یافته‌های این پژوهش، تعداد ده حوزه موضوعی برای مقالات منتشره در مجلات حسابداری یافت شد که به شرح جدول 5 می‌باشد. برای هر طبقه، 10 واژه مهم و کلیدی ذکر شده است و براساس واژگان مزبور و همچنین بررسی چندین مقاله از هر طبقه، برچسب موضوعی به آن طبقه اختصاص داده شده است. در این جدول همچنین تعداد مقالات، درصد سهم از کل مقالات و رتبه نیز درج شده است.

 

جدول 5.حوزه‌های موضوعی حاصل از اجرای الگوریتم مدل‌سازی موضوعی در مقالات منتشره در مجلات حسابداری داخلی

کد	برچسب/ عنوان/حوزه موضوعی	واژگان پر وزن/ واژگان مهم	تعداد	درصد	رتبه
1	حسابداری مالی	سود، مدیریت سود، کیفیت سود، اقلام تعهدی، جریان نقد عملیاتی، محافظه‌کاری، جریان نقد آزاد، عدم تقارن اطلاعاتی، پیش‌بینی ورشکستگی، چسبندگی هزینه	860	20%	2
2	حسابداری بخش عمومی	دولت، عمومی، بودجه‌ریزی، پاسخگوئی، حسابداری دولتی، مطالعه موردی، حسابرسی عملکرد، بودجه، بخش عمومی، شهرداری	135	3%	8
3	راهبری شرکتی	راهبری (حاکمیت) شرکتی، موسسه (بنگاه اقتصادی)، حاکمیت، اقتصاد، افشا، کمیته حسابرسی، هیأت مدیره، مدیر، اجرایی، نهادی	406	10%	3
4	حسابرسی	حسابرسی، حسابرس، کیفیت حسابرسی، حسابرسی داخلی، صاحبکار[26] حق‌الزحمه‌حسابرسی،حرفه‌ای،قضاوت،استقلال حسابرس، تردید حرفه‌ای	351	8%	6
5	مالی و سرمایه‌گذاری	ریسک، سهام، بازده، بازار،  قیمت، سرمایه‌گذار، پرتفوی، معامله (مبادله)، ارتباط ارزشی، ارزش دفتری	285	7%	7
6	گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها	حسابداری، مالی، اطلاعات، گزارشگری، زیست محیطی، استانداردهای حسابداری ، افشا، گزارش، پایداری، اجتماعی	387	9%	4
7	حسابداری مدیریت	مدیریت، استراتژی، عملکرد، توسعه، هزینه‌یابی برمبنای فعالیت، بها، کارت ارزیابی متوازن، کارکنان، کنترل، ارزیابی عملکرد	366	9%	5
8	تحقیقات بازار سرمایه	شرکت[27]، مالی، سرمایه، سهام، بورس اوراق بهادار تهران، شرکت[28]، سرمایه‌گذاری، ساختار سرمایه، اهرم، رفتار	1206	29%	1
9	بانکداری و سیستم اطلاعاتی	بانک، بانکداری، الکترونیک، اطلاعات، شعبه، سیستم اطلاعاتی هوش تجاری، کنشگر، شبکه، تسهیلات	86	2%	10
10	آموزش و پژوهش حسابداری	دانش، دانشگاه، پژوهش، نشریه، تحلیل محتوا، دانشجو، حساب، اخلاق، مقاله، آموزش حسابداری	119	3%	9

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

براساس جدول 5، سهم عمده مقالات حسابداری به حوزه موضوعی بازار سرمایه با 1206 مقاله (29%) و پس از آن به موضوع حسابداری مالی با 860 مقاله (20%) اختصاص دارد. پس از آن موضوعات راهبری شرکتی با 406 مقاله (10%)، گزارشگری مالی و مسئولیت اجتماعی با 387 مقاله (9%)، حسابداری مدیریت با 366 مقاله (9%)، حسابرسی با 351 مقاله (8%) و مالی و سرمایه‌گذاری با 285 مقاله (7%) قرار دارد. نهایتاً سهم اندکی از مقالات به موضوعات حسابداری بخش عمومی با 135 مقاله (3%)، آموزش و پژوهش حسابداری با 119 مقاله (3%) و بانکداری و سیستم‌های اطلاعاتی با 86 مقاله (2%) اختصاص یافته است.

 

تحلیل و توزیع نشر مقالات حوزه‌های موضوعی ده‌گانه در مجلات حسابداری

پس از بررسی و تحلیل حوزه‌های موضوعی پرطرفدار در مجلات حسابداری طی دو دهه فعالیت، لازم است تا به بررسی جزئی‌تری از فعالیت یکایک مجلات در حوزه‌های مختلف موضوعی پرداخت. جدول 6 به صورت ماتریسی شامل کد مجلات در سطرها و گرایش‌های پژوهشی در ستون‌ها می‌باشد و تعداد مقالات منتشرۀ هر موضوع در هر مجله را مشخص می‌کند. در این جدول سعی شده تا پوشش حداکثری از تحلیل سطری و ستونی ارائه شود. برای تحلیل اعداد مندرج در سطرها؛ بدین صورت عمل شده که اغلب شمار مقالات در هر مجله (وجه غالب یا تمرکز مجله) با رنگ سبز نمایان شده به‌گونه‌ای که در هر سطر، حداقل 50% شمار مقالات هر مجله را پوشش دهد. برای ستون‌ها رتبه‌های 1 تا 3 برای یکایک موضوعات درج شده و برای مواردی که اختلاف میان رتبه 3 با بعدی‎ها ناچیز بوده است، رتبه‌های بعد نیز درج شده است.

 

 

 

جدول 6. توزیع نشر مقالات حوزه‌های موضوعی ده‌گانه در مجلات حسابداری داخلی

	حسابداری مالی	حسابداری بخش عمومی	راهبری شرکتی	حسابرسی	مالی و سرمایه‌گذاری	گزاشگری‌مالی و مسئولیت اجتماعی	حسابداری مدیریت	تحقیقات بازار سرمایه	بانکداری و سیستم اطلاعاتی	آموزش و پژوهش حسابداری
1	113Œ	6	51Œ	45	46Œ	40Ž	31	150Œ	8	14Ž
2	109	3	38Ž	22	19	32	19	116	2	14Ž
3	81	3	36	9	25Ž	20	8	118Ž	2	0
4	34	6	21	16	10	8	1	74	1	0
5	12	0	11	12	3	12	2	26	0	1
6	37	3	19	11	20	14	10	62	2	4
7	73	7	33	22	25Ž	21	21	110	10Ž	4
8	87Ž	2	30	22	21	17	11	122	2	3
9	56	2	19	21	8	24	3	58	2	8
10	60	19	40	74Œ	9	56Œ	93Œ	78	13Œ	19
11	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
12	5	2	10	23Ž	2	34	6	10	1	7
13	1	60Œ	1	1	0	4	11	9	2	4
14	31	1	19	16	13	13	13	52	2	6
15	59	7	26	21	8	43	76	61	12	20Œ
16	73	8Ž	18	12	17	16	6	83	6	6
17	15	3	16	4	37	13	38Ž	36	12	6
18	4	0	8	3	22	5	10	23	7	1
19	5	3	6	6	0	14	7	14	0	1
20	5	0	4	11	0	1	0	4	2	1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با نگاهی به جدول 6 می‌توان دریافت که مشخصاً ده مجله متمرکز بر چاپ مقالات در حوزه موضوعی «حسابداری مالی» و «تحقیقات بازار سرمایه» بوده‌اند و قالب مقالات منتشرشده این ده مجله در این دو حوزه موضوعی است. نشریه‌های «دستاوردهای حسابداری ارزشی و رفتاری» و «حسابداری دولتی» همانطور که از نام آنها بر می‌آید،کمترین توجه را به حوزه موضوعی «حسابداری مالی» و «تحقیقات بازار سرمایه» معطوف داشته‌اند. همچنین مجلات «مطالعات حسابداری و حسابرسی»، «مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت» و «مجله مالی ایرانیان» کمترین توجه را به حوزه موضوعی «حسابداری مالی» داشته‌اند. مجلات پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت و مجله حسابداری، حسابرسی و مالی ایرانیان همانطور که از عنوان نشریه نیز بر می‌آید در حوزه‌های موضوعی متنوعی اقدام به چاپ مقاله کرده‌اند.

حوزه‌های موضوعی بانکداری و سیستم اطلاعاتی و آموزش و پژوهش حسابداری متولی برای نشر در میان مجلات پژوهشی حسابداری ندارد و موضوع حسابداری بخش عمومی غالباً در مجله حسابداری دولتی به صورت عمده به چاپ می‌رسد. غفلت از پژوهش‌های حسابداری دولتی در این آمار نیز مشهود است، در این حوزه بالغ بر 60 مقاله (44%) در مجله حسابداری دولتی منتشر شده است و مجلات دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت و مطالعات تجربی حسابداری مالی در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. علت احتمالی این موضوع اشتراک برخی از پژوهش‌های حوزه حسابداری مدیریت و انجام آنها در دستگاه‌های اجرایی (به صورت مطالعه موردی) است. همچنین تخصص سردبیر محترم و به طور کلی دانششگاه صاحب امتیاز مجله مطالعات تجربی حسابداری مالی از دیگر دلایل برشمرد.

علی‎رغم اینکه آموزش و پژوهش حسابداری متولی مشخصی برای نشر در میان مجلات حسابداری ندارد، لیکن پژوهشگران توجه کنند به ترتیب مجلات حسابداری مدیریت، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی و پژوهش‌های تجربی حسابداری و دانش حسابداری مالی بیشترین مقالات (63%) این حوزه موضوعی را منتشر کرده‌اند. به‌گونه‌ای مشابه پژوهش‌های بانکداری و سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری که متولی مشخصی برای نشر در میان مجلات حسابداری ندارد، به ترتیب در مجلات دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، حسابداری مدیریت، مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت، تحقیقات حسابداری و حسابرسی و بررسی‌های حسابداری و حسابرسی بیشترین مقالات (64%) این حوزه موضوعی را منتشر کرده‌اند.

مطابق با انتظار، عمده پژوهش‌های حوزه حسابداری مدیریت (57%) در مجلاتی با همین عنوان (1-دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 2-حسابداری مدیریت و 3-مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت)، چاپ شده است؛ لیکن مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی با نشر بالغ بر 31 مقاله در این حوزه موضوعی (9% سهم از حوزه موضوعی حسابداری مدیریت) نشان از علاقه دست‌اندرکاران مجله مزبور به این حوزه موضوعی (6% سهم مقالات مجله مزبور) دارد.

به صورت مستقیم در عنوان هفت مجله، واژه حسابرسی ذکر شده است و مشخصاً انتظار می‌رود، پژوهش‌های حسابرسی در این مجلات نقش محوری بازی کند. به جز مجله دانش حسابرسی که اطلاعات آن در پژوهش حاضر وارد نشده است این مجلات کمتر از 50% پژوهش‌های حسابرسی را شامل می‌شوند و در سه مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی و تحقیقات حسابداری و حسابرسی کمتر از 10% سهم مقالات به حوزه حسابرسی تعلق دارد. حال آنکه حسابرسی نقش محوری در مجلات پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی و دستاوردهای حسابداری ارزشی و رفتاری ایفا می‌کند.

در عنوان هیچ یک از مجلات واژگان راهبری شرکتی، ذکر نشده است لیکن عمومیت این حوزه موضوعی باعث شده تا به جز مجله حسابداری دولتی که تنها یک مقاله به این موضوع اختصاص داده است، مابقی مجلات بین 7% تا 14% مقالات خود را به این موضوع اختصاص دهند.

به جز مجله پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی در عنوان هیچ یک از مجلات واژگان گزارشگری مالی یا مسئولیت‌های اجتماعی بکار نرفته است اما این حوزه موضوعی همچون راهبری شرکتی تا اندازه‌ای عمومیت داشته که هیچ مجله‌ای را نمی‌توان یافت که در این حوزه موضوعی اقدام به نشر مقاله نکرده باشد. با این همه افزون بر پژوش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، وجه غالب مقالات نشریه دستاوردهای حسابداری ارزشی و رفتاری و مطالعات حسابداری و حسابرسی نیز به این حوزه موضوعی معطوف گشته است.

علی‌رغم اینکه بخش عمده‌ای از مقالات حوزه موضوعی «مالی وسرمایه‌گذاری» در رشته مدیریت مالی دنبال می‌شود و از سال 1392 مجلات مالی از مجلات حسابداری تفکیک شده و در فهرستی مجزا ارائه می‌شوند؛ لیکن نمی‌توان اشتراک دانشی میان حسابداری و مالی را نادیده انگاشت. در میان مجلات صرفاً «مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت» و «مجله مالی ایرانیان» همانطور که از عنوان مجلات نیز پیداست متمرکز بر حوزه «مالی و سرمایه‌گذاری» هستند و مابقی مجلات صرفاً شمار محدودی از مقالات را به این موضوع اختصاص داده‌اند. شاید به همین دلیل در آخرین طبقه‌بندی معاونت پژوهش و فناوری، این دو نشریه از شمار مجلات حسابداری به مجلات مالی منتقل شده‌اند.

 

روند انتشار مقالات طی سالهای مختلف

شکل 4 روند انتشار مقالات در هرکدام از حوزه‌های موضوعی شناسایی شده در این پژوهش طی دهه 1390 را نشان می‌دهد. رشد انتشار مقالات در اغلب حوزه‌های موضوعی مشهود است چراکه تعداد مجلات و شمار مقالات منتشره در هر جلد نشریه افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است لیکن با بررسی دقیق  نمودار خط روند انتشار مشخص شد که در سه حوزه حسابداری مالی، تحقیقات بازار سرمایه و پژوهش‌های حوزه مالی و سرمایه‌گذاری روند کاهشی داشته است. علت این امر تخصصی‌تر شدن حوزه‌های موضوعی و اختصاص مجلات مشخص و جداگانه‌ای برای حوزه مالی می‌توان دانست. همچنین پژوهش‌های حوزه راهبری شرکتی روند ثابتی را طی کرده است و حوزه‌های موضوعی حسابداری بخش عمومی، حسابرسی، گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، حسابداری مدیریت، بانکداری و سیستم اطلاعاتی و آموزش و پژوهش حسابداری با روند افزایشی همراه بوده است؛ هرچند هنوز به جایگاه مطلوب دست نیافته‌اند.

 

شکل 4. روند انتشار مقالات در حوزه‌های موضوعی ده‌گانه در مجلات معتبر حسابداری در ایران

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بحث و نتیجه‌گیری

این مطالعه از روش‌های پردازش طبیعی متن (NLP) و رویکرد متن‌کاوی استفاده کرده تا زمینه‌ها و موضوعات پرطرفدار را طی دو دهه نشر مقالات در 20 مجله معتبر حسابداری در ایران مشخص کند و تصویر روشنی از وضعیت مقالات منتشره حسابداری و همچنین گرایش‌های موضوعی در یکایک مجلات معتبر حسابداری در ایران ارائه دهد و همچنین روند انتشار مقالات در حوزه‌های مختلف موضوعی را ارزیابی نماید. برای این منظور نسبت به استخراج فهرست تمام مقالات منتشرشده در کلیه مجلات مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رشته حسابداری از بدو انتشار و اخذ مجوز رتبه علمی تا پایان سال 1399 اقدام شد. در این مرحله 4924 مقاله از 20 مجله فهرست و به دنبال استخراج عنوان، چکیده و واژگان کلیدی مقالات مزبور به زبان انگلیسی برای ورود به نرم افزارهای متن‌کاوی موفق به استخراج 4201 نمونه شدیم. پس از حذف واژگان زائد و ورود داده‌ها به نرم‌افزار متن‌کاوی پایتون، نتایج حاصل از مدل‌سازی موضوعی LDA، حاکی از اختصاص ده حوزه موضوعی پرطرفدار در مجلات حسابداری ایران است. این ده حوزه پژوهشی به ترتیب شامل حوزه‌های موضوعی بازار سرمایه (29%)، حسابداری مالی (20%)، راهبری شرکتی (10%)، گزارشگری مالی و مسئولیت اجتماعی (9%)، حسابداری مدیریت (9%)، حسابرسی (8%)، مالی و سرمایه‌گذاری (7%)، حسابداری بخش عمومی (3%)، آموزش و پژوهش حسابداری (3%)، بانکداری و سیستم‌های اطلاعاتی (2%) می‌باشد. در هیچ‌یک از پژوهش‌های پیشین که به بررسی و تحلیل محتوای موضوعی مقالات منتشره در مجلات داخلی حسابداری پرداخته‌اند، تنوع موضوعی پژوهش حاضر وجود نداشته با این همه نتایج پژوهش حاضر با پژوهش سرمدی‌نیا (1396) مشابهت زیادی دارد. همچنین نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش زنگول و همکاران (2021) که در مجلات معتبر دنیا نسبت به تحلیل محتوای موضوعی مقالات پرداخته است، از دوحیث متفاوت است؛ اول اینکه مقالات منتشره در مجلات معتبر دنیا، در حوزه‌های موضوعی حسابداری انتقادی، مالیات و تاریخ حسابداری به قدری متمرکز و پرتعداد بوده‌اند که زنگول و همکاران (2021) برای این حوزه‌های موضوعی طبقۀ جداگانه‌ای اختصاص داده است حال آنکه این مقالات در مجلات حسابداری داخلی آنقدر کم‌تعداد بوده‌اند که در طبقات دیگر ادغام شده‌اند. دوم اینکه مقالات منتشره در مجلات داخلی متمرکز به دو حوزه موضوعی حسابداری مالی و تحقیقات بازار سرمایه است به‌گونه‌ای که نیمی از مقالات در این دو حوزه طبقه‌بندی شده است؛ لیکن در مجلات معتبر دنیا تنوع مناسبی میان حوزه‌های پژوهشی متفاوت وجود دارد و نهایت سهم طبقات پرطرفدار در مجلات ایرانی در مجلات معتبر خارجی از 20% تجاوز نمی‌کند. همچنین مقایسه نتایج پژوهش حاضر با کشورهای در حال توسعه از جمله ترکیه نشان می‌دهد که برخی طبقات موضوعی در مجلات حسابداری ایرانی توجه کمتری نسبت به مجلات حسابداری ترکیه وجود دارد؛ این حوزه‌های موضوعی عبارتند از آموزش (3% در مقابل 12%)، تحقیقات مالی و بازار سرمایه (29% در مقابل 38%)، پژوهش‌های حسابرسی (8% در مقابل 20%)؛ همچنین در برخی طبقات موضوعی مجلات ایرانی نسبت به ترکیه، توجه بیشتری معطوف داشته‌اند؛ این حوزه‌های موضوعی عبارتند از حسابداری مالی (20% در مقابل 15%) و گزارشگری مالی و مسئولیت اجتماعی (9% در مقابل صفر) و در برخی طبقات از جمله راهبری شرکتی، سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری، حسابداری مدیریت و حسابداری بخش عمومی درصد مقالات منتشره در دوکشور همسان می‌باشد.

در بخش دوم بررسی تحلیلی پژوهش حاضر که به نشر حوزه‌های موضوعی به تفکیک مجلات پرداخته شد، مشخص گردید که تمرکز ده مجله بر چاپ مقالات در حوزه موضوعی «حسابداری مالی» و «تحقیقات بازار سرمایه» بوده است. به جز نشریات دستاوردهای حسابداری ارزشی و رفتاری که متمرکز بر حوزه گزاشگری مالی، مسئولیت اجتماعی و حسابرسی بوده و مجله حسابداری دولتی که تمرکزش بر نشر مقالات حوزه موضوعی حسابداری دولتی بوده است؛ مابقی مجلات نیز با حوزه‌های موضوعی «حسابداری مالی» و «تحقیقات بازار سرمایه» بیگانه نبودند. لیکن افزون بر حوزه‌های موضوعی مذکور، بر سایر حوزه‌های موضوعی نیز توجه ویژه‍‌ای معطوف داشته‌اند. برای نمونه مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی بر حوزه‌های موضوعی راهبری شرکتی، حسابرسی، گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی، مجله پژوهش‌های تجربی حسابداری به حوزه‌های موضوعی حسابرسی، حسابداری مدیریت و گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی، مجله حسابداری مدیریت بر حسابداری مدیریت و گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی و مجله بین‌المللی حسابداری، حسابرسی و مالی ایرانیان به حوزه موضوعی راهبری شرکتی و حسابرسی نیز افزون بر حوزه‌های موضوعی «حسابداری مالی» و «تحقیقات بازار سرمایه» تمرکز و توجه داشته‌اند. همچنین مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت، مجله مالی ایرانیان و مجله مطالعات حسابداری و حسابرسی باتوجه کمتری به حوزه حسابداری مالی، متمرکز بر چاپ تحقیقات بازار سرمایه، حسابداری مدیریت و تحقیقات مالی و سرمایه‌گذاری بوده‌اند.

غفلت از پژوهش‌های حسابداری دولتی در این آمار نیز مشهود است لیکن نشر مجله‌ای با عنوان حسابداری دولتی امیدبخش است و این حوزه پژوهشی را صاحب متولی کرده است. لیکن حوزه‌های موضوعی بانکداری و سیستم اطلاعاتی و آموزش و پژوهش حسابداری متولی برای نشر در میان مجلات حسابداری ندارد. با این وجود، مقالات حوزه آموزش و پژوهش حسابداری به ترتیب در مجلات حسابداری مدیریت، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، پژوهش‌های تجربی حسابداری و دانش حسابداری مالی بیشترین سهم انتشار را داشته است و مقالات بانکداری و سیستم اطلاعاتی حسابداری به ترتیب در مجلات دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، حسابداری مدیریت، مجله بین‌المللی مالی و حسابداری مدیریت، تحقیقات حسابداری و حسابرسی و بررسی‌های حسابداری و حسابرسی منتشر شده است.

روند انتشار مقالات در هریک از حوزه‌های موضوعی پرطرفدار در مجلات حسابداری طی دهه 1390 نیز شناسایی شده و تحلیل‌های متن‌کاوی نشان داد از میان ده خوشه موضوعی مجزا، چاپ مقاله در خوشه‌های موضوعی حسابداری مالی، تحقیقات بازار سرمایه و پژوهش‌های حوزه مالی و سرمایه‌گذاری رو به افول، در خوشه‌های موضوعی  حسابداری بخش عمومی، حسابرسی، گزاشگری مالی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، حسابداری مدیریت، بانکداری و سیستم اطلاعاتی و آموزش و پژوهش حسابداری رو به رشد و در خوشه موضوعی راهبری شرکتی دارای ثبات هستند. یافته‌های پژوهش حاضر در خصوص افول حوزه‌های «حسابداری مالی» و «تحقیقات بازار سرمایه» و رشد حوزه‎های موضوعی «حسابرسی»، «گزارشگری مالی و مسئولیت اجتماعی» و «بانکداری و سیستم اطلاعاتی» همسو با پژوهش زنگول و همکاران (2021) است لیکن ایشان برخلاف نتایج پژوهش حاضر دریافتند که حوزه‌های موضوعی تأمین‌مالی بدهی-بازارها و پیش‎بینی‌های مالی: معادل طبقه «مالی و سرمایه‌گذاری» و «راهبری شرکتی» رو به رشد، حوزه موضوعی «آموزش حسابداری» رو به افول و حوزه‌های موضوعی «حسابداری مدیریت» و «حسابداری بخش عمومی» طبقات با ثباتی در میان نشر در میان مجلات معتبر حسابداری در دنیا هستند. در خصوص مقایسه نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش یوجل (2021) نیز باید بیان کرد که یوجل (2021) تمام حوزه‌های موضوعی را باثبات دانسته است و حوزه موضوعی را به عنوان حوزه موضوعی با رشد یا افول طبقه‌بندی نکرده است.

اولین محدودیت اساسی که نه‌تنها در این پژوهش بلکه در تمام پژوهش‌های از نوع تحلیل‌محتوا و متن‌کاوی وجود دارد، اختیار محقق در تعداد طبقات است. همانطور که در بخش روش پژوهش نیز بیان شد محقق می‌توان با بیشترکردن دامنه طبقات، حوزه تخصصی موضوعات را گسترش دهد یا با کاستن از دامنه طبقات، حوزه‌های موضوعی خاص‌تری را دنبال کند. دومین محدودیت پژوهش پشتیبانی نامناسب نرم‌افزارهای متن‌کاوی از زبان فارسی است؛ بنابراین پژوهشگر ناگزیر به استفاده از عنوان، چکیده و واژگان کلیدی انگلیسی مقالات بود و اطلاعات مورد نیاز برای تمام مقالات در دسترس محقق نبود. لازم به ذکر است در این خصوص و باتوجه به اینکه امکان استفاده از مقالات مجله دانش حسابرسی وابسته به دیوان محاسبات کشور، باتوجه به عدم راه‌اندازی بخش انگلیسی نشریه برای سالهای قبل 1400، فراهم نبودغ بایستی نتایج با احتیاط تفسیر شود چراکه این مجله بالغ بر 377 مقاله تا سال 1399 به چاپ رسانیده (8% سهم نشر از کل جامعه) و باتوجه به اهداف نشریه بخش قابل‌توجهی از این مقالات در حوزه‌های حسابداری بخش عمومی و حسابرسی قرار دارد. همچنین در صورتی‌که عناوین، چکیده‌ها و کلیدواژگان به درستی و با دقت برگردان نشده باشد، می‌تواند نتایج پژوهش حاضر را خدشه‌دار کند. یکی دیگر از محدویت‌های این پژوهش استفاده از مجموع مقادیر TF-IDF واژگان بکار رفته در متن مقالات و تخصیص مقالات براساس بیشترین میزان سازگاری به یک طبقه موضوعی می‌باشد؛ بنابراین مقالاتی که بین دوطبقه اشتراک زیادی داشته باشند؛ در پژوهش حاضر، به آن طبقه موضوعی که یادگیری ماشین بیشترین سطح سازگاری را شناسایی کرده است، تخصیص داده شده است.

هدف پژوهش حاضر، تعیین گرایش‌های پژوهشی رشته حسابداری در ایران بود و برای نیل به هدف، نسبت به طبقه‌بندی موضوعی مقالات منتشره در مجلات معتبر حسابداری اقدام شد؛ پیشنهاد می‌شود پژوهشگران دیگری موضوع حاضر را در مقالات منتشره در مجلاتی که هنوز موفق به کسب و احراز رتبه علمی توسط وزارت عتف نشده‌اند یا انواع دیگر پژوهش ازجمله پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها یا طرح‌های پژوهشی تکرار کنند. به دلیل فقدان اطلاعات تمام متن مقالات، پژوهش حاضر در سطح عناوین، چکیده و کلیدواژگان انجام شد، پیشنهاد می‌شود در صورت امکان دسترسی به بانکهای اطلاعاتی پیشرفته از جمله سامانه گنج ایران داک، که دسترسی به تمام متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را فراهم کرده است (برای کاربران خاص)؛ مطالعه حاضر با استفاده از تمام متن پژوهش‌ها نیز تکرار شود.

نتایج این پژوهش، حوزه‌های موضوعی نشر مقالات در حسابداری، روند انتشار آنها و حوزه موضوعی مجلات معتبر داخلی را نمایش داد. پیشنهاد می‌شود با استفاده از نتایج پژوهش حاضر و با استفاده از رویکردهای متن‌کاوی به طبقه‌بندی دانشگاه‌ها و نویسندگان مقالات و شناسایی حوزه‌های موضوعی مرتبط با نویسندگان و دانشگاه‌ها همت گمارده شود.

پیشنهادهای اجرایی این پژوهش ابتدا به سیاست‌گذاران علمی رشته حسابداری است. باتوجه به شناسایی حوزه‌های موضوعی مقالات حسابداری، لازم است جهت‌دهی مناسبی براساس سیاست‌ها و اهداف کلان به موضوع‌های کلیدی و محورهای چاپ در مجلات ارائه شود؛ مقایسه وضعیت مطلوب و برنامه‌ریزی شده با وضع موجود که در این مطالعه ترسیم شد به سیاست‌گذاران در شناسایی شکاف‌های احتمالی کمک‌کننده است. به کمیسیون ارزیابی نشریات علمی وزارت علوم پیشنهاد می‌شود باتوجه به اینکه یکی از شاخص‌های ارزیابی نشریات علمی، مرتبط بودن مقالات منتشره با موضوع نشریه (ردیف 7 از جدول 3-4 شیوه‌نامه ارزیابی و رتبه‌بندی نشریات علمی، 1398) می‌باشد از نتایج این پژوهش و پژوهش‌های متن‌کاوی برای ارزیابی این بند بهره‌مند گردد؛ چراکه نشریات ملزم به درج اهداف و حوزة موضوعی نشریه در وبگاه (مطابق با ردیف 13 از جدول 3-3 شیوه‌نامه ارزیابی و رتبه‌بندی نشریات علمی، 1398) می‌باشند. بنابراین در صورت مقایسه مرتبط بودن مقالات منتشره با حوزه موضوعی نشریه، می‌توان امتیازات این شاخص‌ها را به نحو مطلوب‌تری اندازه‌گیری کرد. به دست‌اندرکاران مجلات پیشنهاد می‌شود از فنون متن‌کاوی و نتایج این پژوهش در جهت هم‌راستا بودن مقالات دریافتی با محورهای مورد هدف در نشریه دقت‌نظر به عمل آورند. به پژوهشگران و نویسندگان، حوزه‌های موضوعی موردنظر هر مجله ارائه شد و انتظار می‌رود نتایج این پژوهش، آنها را در انتخاب مجله مناسب برای نشر یافته‌های علمی‌شان یاری کند؛ اگرچه پیداکردن بهترین مجله برای چاپ یک مقاله، فرآیندی غیرمطمئن است؛ لیکن این پژوهش طبقه‌بندی مناسبی از موضوعات مورد توجه در مجلات حسابداری داخلی ارائه داد تا به پژوهشگران در هدف‌گذاری بهترین مجله برای نشر آثار خود یاری کند.

پیوست 1- ابرواژگان در هر یک از حوزه‌های موضوعی

ابرواژگان به صورت تصویری شمای کلی هرکدام از موضوعات را نشان می‌دهد. در ابرواژگان، واژگان دارای فونت بزرگتر، دارای اهمیت و کاربرد بیشتری در آن حوزه موضوعی هستند. شکل 5-1 تا 5-10 که در ادامه آمده است به ترتیب ابرواژگان حوزه‌های موضوعی ده‌گانه را نشان می‌دهد:

شکل 1.5. ابر واژگان حوزه موضوعی حسابداری مالی منبع: یافته‌های پژوهشگر	شکل 2.5. ابر واژگان حوزه موضوعی حسابداری بخش عمومی منبع: یافته‌های پژوهشگر
شکل 3.5. ابر واژگان حوزه موضوعی راهبری شرکتی منبع: یافته‌های پژوهشگر	شکل 4.5. ابر واژگان حوزه موضوعی حسابرسی منبع: یافته‌های پژوهشگر
شکل 5.5. ابر واژگان حوزه موضوعی مالی و سرمایه‌گذاری منبع: یافته‌های پژوهشگر	شکل6.5. ابرواژگان حوزه‎موضوعی‎گزارشگری‌مالی و مسئولیت اجتماعی منبع: یافته‌های پژوهشگر
شکل 7.5. ابر واژگان حوزه موضوعی حسابداری مدیریت منبع: یافته‌های پژوهشگر	شکل 8.5. ابر واژگان حوزه موضوعی تحقیقات بازار سرمایه منبع: یافته‌های پژوهشگر
شکل 9.5. ابر واژگان حوزه موضوعی بانکداری و سیستم اطلاعاتی منبع: یافته‌های پژوهشگر	شکل 10.5. ابر واژگان حوزه موضوعی آموزش و پژوهش حسابداری منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

[1] گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران[e-mail]

[2] گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. نویسنده مسئول. [e-mail]

[3] گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. [e-mail]

[4] گروه حسابداری، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران. [e-mail]

[5]. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با بیان اینکه بر اساس آمارهای WOS ایران در تولید علم دنیا در سال ۲۰۱۶ در رتبه ۱۸ و از سال ۲۰۱۷ تاکنون یعنی سه سال متوالی در رتبه ۱۶ جهانی قرار دارد، گفت: ایران در پایگاه اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ جایگاه ۱۵ را به خود اختصاص داده است.

[6] سالانه توسط شورای روسای دانشکده‌های علوم مالی استرالیا (Australian Business Deans Council) با مخفف فهرست ABDC منتشر می‌شود.

[7]. در آمار فوق، از مقالات چاپ شده در مجلات علمی پژوهشی رشته حسابداری پیش از اخذ رتبه علمی پژوهشی، مجلات علمی ترویجی رشته حسابداری، مجلات در آستانه اخذ مجوز، نشریات حرفه‌ای، آگاهی-اطلاع رسانی، مقالات معتبر حسابداری منتشره در مجلات علمی پژوهشی مصوب در رشته مالی و سایر رشته‌های مرتبط و نهایتا مجلاتی که همزمان با توسعه تحصیلات تکمیلی جهت تولید انبوه مقالات (انتشار بیش از پنج برابر مقالات بودجه شده برای هر مجله در سال) ایجاد شده‌اند صرف نظر شده است.

[8]- اولین مجله‌ای که در ایران به صورت تخصصی اقدام چاپ مقالات پژوهشی در رشته حسابداری کرد، مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی (نام قدیم: بررسی‌های حسابداری) وابسته به دانشگاه تهران بود که از سال 1371 اقدام به چاپ مقاله کرد و از سال 1379 موفق به اخذ رتبه علمی پژوهشی از کمیسیون نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گشت.

[9]- موضوع‌های داغ (Hot Topics)در واقع جذاب‌ترین سئوالات پژوهشی بوده وبرای محققان اهمیت و محبوبیت بیشتری دارند و منعکس‌کنندۀ گرایش‌های پژوهشی پرطرفدار هستند. موضوعات داغ بسته به شرایط زمانی و پارادایم‌های رخ داده تغییرپذیرند و از شاخص‌های مهم در تعیین روند موضوعی در رشته‌های علمی و کشف موضوعات نوظهور محسوب می‌شوند (وانگ و فانگ، 2016).

[10] Iranian Journal of Accounting, Auditing and Finance

[11] Natural Language Processing (NLP)

[12] The Journal of Management Accounting Research

[13] Accounting, Auditing & Accountability

[14] Journal of Information Systems

[15] Stop Words

[16] Word Cloud

[17] Paython

[18] Natural Language Toolkit- NLTK

[19] Gensim

[20] open Source

[21] Syntax

[22] Term Frequency - Inverse Document Frequency (TF-IDF)

[23] Latent Dirichlet Allocation (LDA)

[24] Logarithmic UMass Coherence

[25] Criterion Elbow

[26] صاحبکار/مشتری

[27] Company

[28] Firm

مراجع

فهرست منابع

• آیین‌نامه نشریات علمی، (1398)، "تهیه دفترکل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی و مصوب معاونت پژوهش و فناوری- وزارت علوم"، تحقیقات و فناوری در تاریخ 02/02/1398.
• اعتمادی، حسین، رضا حصارزاده و آمنه بذرافشان، (1391)، "پیمایش پژوهش‌های حسابداری مدیریت ایران و استرالیا"، حسابداری مدیریت، 5 (14)، صص 37-48.
• اقدم مزرعه، یعقوب، هاشم نیکو مرام، فریدون رهنمای رود پشتی و بهمن بنی مهد، (1398)، "آزادی‌های مدنی و توسعه حسابداری"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 11(43)، صص 27-48.
• بنی‌طالبی دهکردی، بهاره، (1395)، "تحلیل محتوای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد رشته حسابداری در ایران"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 5(17)، صص 1-11.
• پادیار، (1380)، "بررسی پراکندگی پایان‌نامه‌های تحصیلی حسابداری با تاکید بر الگوی موجود و کاربرد روش‌های تحقیق در آنها"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: محمدعلی آقایی، استاد مشاور: عادل آذر.
• حسینی، سید علی، فاطمه گرامی‌راد و طیبه زارع زردینی، (1398)، "تحلیل جریان علمی پژوهش‎های حسابرسی در پایگاه اطلاعاتی وب آو ساینس"، دانش حسابداری مالی، 6(4)، صص 25-46.
• حیدری، غلامرضا، فرزانه قنادی نژاد و رحیم چینی پرداز، (1396)، "شناسایی و تحلیل اولویت‌های پژوهش در علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دیدگاه اساتید و دانشجویان دکتری در این رشته"، علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 3(1)، صص 49-73.
• رهنمای رودپشتی، فریدون، بهاره بنی طالبی دهکردی و مریم کاویان، (1391)، "تحلیل محتوای نشریات دارای رتبه علمی-پژوهشی رشته حسابداری در ایران"، فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مدیریت، صص 121-143.
• ساعی، محمدجواد، محمود لاری دشت بیاض و حسین فاتح گوش، (1394)، "بررسی و تحلیل محتوای تحقیقات علمی-پژوهشی حسابرسی در دو دهه اخیر"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، صص 203-220.
• سلیمانی امیری، غلامرضا، مصطفی ایزدپور و فاطمه گرامی‌راد، (1399)، "تحلیل محتوای نشریه علمی پژوهشی «پژوهش‌های تجربی حسابداری» طی سال‌های 1390 تا 1397"، پژوهش‌های تجربی حسابداری، 10(1)، صص 121-140.
• شیوه نامه ارزیابی و رتبه‌بندی نشریات، (1398)، "تهیه دفترکل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی و مصوب معاونت پژوهش و فناوری- وزارت علوم"، تحقیقات و فناوری در تاریخ 02/06/1398.
• طاهرآبادی، علی اصغر و نسرین نیک نگر، (1397)، "بررسی رکود پژوهش‌ها و عدم تنوع موضوعات در مقالات حسابداری"، مجله حسابدار. 129، صص 87-92.
• عابدی جعفری، حسن، محمد ابویی اردکان، فتاح آقازاده و فاطمه دلبری راغب، (1390)، "روش‌شناسی ترسیم نقشه‌های علم: مطالعه موردی ترسیم نقشه علم مدیریت دولتی"، روش‌شناسی علوم انسانی، 17(66)، صص 53-69.
• علی اصفهانی، یاسمن، زهرا دیانتی دیلمی و فاطمه صراف، (1401)، "بررسی میزان آشنایی دانشجویان دکتری حسابداری با روش‌شناسی تحقیق در ایران"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53)، صص 163-190.
• کاشانی پور، محمد و داود محسنی نامقی، (1396)، "تحلیل پارادایم پژوهش‌های حوزه حسابداری مدیریت درکشور ایران: شواهدی از سه دهه اخیر"، پژوهش‌های تجربی حسابداری، 7(1)، صص 81-101.
• گرامی‌راد، فاطمه، مهدی محمدی و نرگس سرلک، (1394)، "تولیدات علمی حوزه‌های حسابداری و مالی ایران در پایگاه اطلاعاتی Web of Science 2003-2013"، حسابداری مدیریت، 8(26)، صص 131-144.
• گرامی‌راد، فاطمه، مهدی محمدی و نرگس سرلک، (1393)، "تحلیل محتوای مجلات علمی-پژوهشی حسابداری و مالی منتشره بین سال‌های 1392-1387"، فصلنامه علمی-پژوهشی حسابداری مدیریت، صص 105-122.
• گلیجانی، مهرداد، رضیه علی خانی، مهدی مران جوری و رضا فلاح، (1400)، "طراحی مدل فراترکیب عوامل مؤثر بر توسعه حسابداری در ایران"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 13(50)، صص 207-228.
• مرادی، محمد و رضا صفی خانی، (1395)، "تحلیل پژوهش‌های حسابداری بخش عمومی در ایران و جهت‌گیری تحقیقات آتی"، بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 23(4)، صص 547.
• منصوری، فردین، علی ثقفی و نعمت‌اله موسی‌پور، (1393)، "مدلی برای کاربست‌پذیری رساله‌های دکتری حسابداری (بأ تاکید بر حل معضل‌های مالی و پولی)"، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 7(1)، صص 173-207.
• مهربانی، حسین و رضا غلامی‌جمکرانی، (1396)، "بررسی تحلیلی پژوهش‌های انجام شده در زمینه حسابرسی در ایران"، دانش حسابرسی، ۱۷ (۶۶) ، صص ۲۱۷-۲۴۱.
• مهشیدی، کیهان و فریده رفیعی مقدم، (1396)، "تحلیل محتوای پایان‌نامه‌های مالیاتی موجود در کتابخانۀ سازمان امور مالیاتی کشور (طی سال‌های 1389ـ1393)"، پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 3(5)، صص 97-108.
• نمازی، محمد، محمد محمدیان و زینب مهتری، (1397)، "بررسی ساختار و چهارچوب مقاله‌های علمی پژوهشی در نشریه‌های بین‌المللی حسابداری"، پیشرفت‌های حسابداری، 10(2)، صص 251-282.
• نمازی، محمد، حسین رجب دری و اعظم روستا میمندی، (1396)، "بررسی تعداد و تحلیل محتوای مقاله‌های مرتبط با اخلاق حرفه‌ای حسابداران در ایران"، پیشرفت‌های حسابداری دانشگاه شیراز، صص 293-226.
• نمازی، محمد و امین ناظمی، (1384)، "بررسی تحلیلی تحقیقات انجام شده در بورس اوراق بهادار تهران"، تحقیقات مالی، صص 135-166.
• نمازی، محمد و امین ناظمی، (1387)، "مروری بر پژوهش‌های حسابداری انجام شده در بورس اوراق بهادار تهران"، دانش حسابداری، صص 111-134.
• نوبخت، یونس، (1398)، "بررسی تولیدات علمی حوزۀ موضوعی اخلاق در حسابداری"، اخلاق در علوم و فنّاوری، ۱۴ (۳) ، صص ۱۲۵-۱۳۲.
• نوبخت، یونس، (1397)، "تحلیل محتوای پژوهش‌های حسابداری رفتاری در ایران"، حسابداری مدیریت، 11(39)، صص 99-113.
• نوبخت، یونس و مریم نوبخت، (1399)، "بررسی جریان دانشی و محتوایی مقالات دو فصلنامۀ پیشرفت‌های حسابداری از ابتدای انتشار تا پایان سال 1397"، فصلنامه بازیابی دانش و نظام‌های معنایی، 6(23)، صص 19-38.
• نونهال نهر، علی اکبر و معصومه کاظمی‌نوجه ده، (1398)، "تحلیل محتوای مقالات فصلنامه بررسی‎های حسابداری و حسابرسی از ابتدای انتشار تا پایان سال 1396"، بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 26(1)، صص 123-150.
• نیکومرام، هاشم، فریدون رهنمای رودپشتی و علی بیات، (1388)، "بررسی دلایل کمبود پژوهش‌های تجربی انجام شده در حوزه حسابداری مدیریت در ایران"، حسابداری مدیریت، 2(2)، صص 83-104.
• وقفی، سیدحسام، صدیقه کامران راد، طاهره نظری و الهه حلاج نیا، (1399)، "تحلیل محتوای مقالات دوفصلنامه حسابداری دولتی از ابتدای انتشار تا پایان سال 1398"، دوفصلنامه علمی‌- پژوهشی حسابداری دولتی، 7(1)، صص 97-112.
• یوسفی، احمد، (1379)، "مقایسه گرایش موضوعی مقالات کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و پایگاه اطلاعاتی ایزا در سال‌های 1375-1377"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی. دانشگاه تهران.