مهرها و اثر مهرهای تپه خیبر روانسر، کرمانشاه

پیام باستان‌شناس

مقاله 7، دوره 14، شماره 27، اسفند 1401، صفحه 139-154   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/peb.2023.702144

نویسندگان

سجاد علی بیگی^{* 1}؛ نیکُل بریش²

¹استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

²دانشیار آشورشناسی، دپارتمان مطالعات بین فرهنگی و منطقه‌ای، دانشگاه کپنهاگ، کپنهاگ، دانمارک.

چکیده

مهرها و اثر مهرها مدارک مهمی از روابط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جوامع گذشته هستند که می‌توان با مطالعۀ آنها اطلاعات خاصی از سطح و میزان روابط ساکنان باستانی محوطه و منطقه را با دنیای پیرامون آن به دست آورد. کشفیات پیشین در منطقۀ زاگرس مرکزی و به ویژه استان کرمانشاه حاکی از این است که مهرها پیشینۀ طولانی و ریشه‌داری دارند که در تپه گیان حداقل به دورۀ مس‌وسنگ قدیم باز می‌گردد. به رغم اهمیت یافته‌های چغا ماران، دهسوار و تپه تیلینه، شمار محوطه‌های شناخته شده دارای مجموعۀ مهرها و اثر مهرها در غرب زاگرس مرکزی بسیار اندک است و همچنان تصویر روشنی از سطح پیچیدگی‌های محوطه‌های باستانی منطقه به ویژه به استناد مهرها و اثر مهرها و همچنین فناوری و سبک تراش مهرها در این منطقه در دست نیست. نگارندگان در این مقاله کوشیده‌اند تا در این پژوهش بنیادی، با روش توصیفی و رویکرد مقایسه‌ای به معرفی مهرها و اثر مهرهای تپه خیبر روانسر بپردازند، تا ضمن نشان دادن اهمیت این محوطه در میان محوطه‌های منطقه، شواهدی از چند هزار سال استفاده از ابزارهای مالکیت در این مکان را در اختیار پژوهشگران قرار دهند. یکی از پرسش‌های اساسی در رابطه با این یافته‌ها این است که این یافته‌ها مربوط به کدام بازۀ زمانی هستند و تاثیر کدام یک از سبک‌های مهر تراشی را نشان می‌دهند؟ مجموعۀ کنونی تپه خیبر شامل ۶ مهر استامپی، ۴ مهر استوانه‌ای و یک اثر مهر است که به دورۀ مس‌وسنگ تا دورۀ اشکانی تاریخگذاری می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

روانسر؛ تپه خیبر؛ مُهر؛ آغاز ایلامی؛ عصر آهن؛ کاسی؛ آشور نو

مراجع

تابیتا، جاکومو ماریا (1400). بررسی آیکونوگرافی و سبک­شناسی: روشی برای آنالیز کاربری و گاهنگاری مهرهای استوانه­ای کاسیت (1600-1200 پ.م.). پژوهش‌های باستان­شناسی ایران، 30، 101-126.

خایانی، علی، نیکنامی، کمال­الدین (1398). سازمان اداری تپه چغاماران ماهیدشت در عصر مفرغ قدیم: پیشنهاد یک فرضیه. مطالعات باستان­شناسی، 11(2)، 97-116

ساعدموچشی، امیر (1394). سبک­شناسی مهرها و اثر مهرهای عصر آهن و فلات مرکزی ایران. پژوهش­های باستان­شناسی مدرس، 11-10، 205-187.

سید سجادی، سید منصور، سامانی، نوروز علی (1378). گزارش یک فصل کاوش در تپه نورآباد، لرستان. در علیزاده، عباس، مجیدزاده، یوسف، صادق ملک شهمیرزادی،  باستان­شناسی و هنر ایران، 32 مقاله در بزرگداشت عزت­الله نگهبان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 85-130.

عقیلی نیاکی، شیرین (1390). اسناد محاسباتی مرتبط با فن مدیریت اقتصادی در قلی درویش II در سیامک سرلک، باستان‌شناسی و تاریخ قم. قم: شاخص، 147-226.

طلایی، حسن (1392). مهر در ایران، از آغاز تا اسلام. تهران: سمت.

کانال، دُنی (1376). صُفۀ مرتفع آکروپل شوش. در شوش و جنوب­غربی ایران، تاریخ و باستان­شناسی (سیر تکامل اجتماعی و فرهنگی از هزارۀ هفتم قبل از میلاد تا یورش مغول)، گزارش سمینار بین­ المللی شوش و سمینار بلو. زیر نظر ژان پرو و ژینوییو دلفوس، ترجمۀ هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، انجمن ایران­شناسی فرانسه در ایران، 40-48.

کولون، دومینیک، پرادا، ادیت (1394). مهر در خاور نزدیک و ایران باستان. ترجمۀ پوریا خدیش. تهران: علمی فرهنگی.

گیرشمن، رومن (1389). سیلک کاشان. جلد دوم، ترجمه اصغر کریمی. کاشان: مرسل. 

 فن دراوستن، هانس هینینگ، ناومان، رودلف (1373). تخت سلیمان. ترجمۀ فرامرز نجدسمیعی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان میراث فرهنگی کشور.

هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتی­زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

Alibaigi, S. MacGinnis, J. D. A. Brisch, N. Levine, L. D. Rezaei, I. and Ghanbari, B. 2023. Sargon II in Mahidasht, New evidence from Quwakh Tapeh, Kermanshah. Zeitschrift für Assyriologie, 113/1, 1-21.

Amiet, P. (1972). Glyptique Susienne (Mémoires de la Délégation archésologique en Iran 43). Paris. Vol II- Planches.

Amelirad, Sh., and Khanmohamadi, B. (2016). The Seals of Bayazid Abad (Bayazi Awa) Tomb. Ancient Near Eastern Studies, 53, 113-136.

Contenau, J. and Ghirshman, R. 1935. Fouilles du Tépé-Giyan près de Néhavend 1931 et 1932. Paris: Paul Geuthner.

Dollfus, G. (1973). Cachet en terre cuite de djaffarabad et »cachets« apparenteś. Revue d'Assyriologie et d'Archéologie Orientale, 67(1), 1-19.

Frangipane, M. (2007). The Seals Reconstracted from their impressions: Iconographic and Stylistic features of the ‘Arslantepe Glyptics, In M. Frangipane (ed.)., Arslantepe Cretulae. An Early Centralised Administrative System before Writing (Missione Archeologica Italiana nell’Anatolia Orientale, Arslantepe V). Roma, 243- 284,

Haerinck, E., & Overlaet, B. (1996). The Chalcolithic Period, Parchineh and Hakalan. Luristan Excavation Documents 1. Brussels: Royal Museum of Art and History.

Henrickson, E. (1988). Chalcolithic seals and sealings from Seh Gabi, Central Western Iran. Iranica Antiqua, 23, 1-19.

Herzfeld, E. (1932/33). Aufsatze zur altorientalischen Archaologie. AMI, 5, 80-104.

Khayani, A., & Niknami, K. (2020). Early Bronze Age Clay Sealings from Chogha Maran, the West Central Zagros: A Preliminary Analysis. Journal of Near Eastern Studies, 79(1), 89–98.

Khayani, A. and Niknami, K. (in press). More Early Bronze Age Seal Impressions from Choga Maran, Western Central Zagros. IRAN, doi: 10.1080/05786967.2020.1847000.

Khosravi, Sh., Alibaigi, S., Doosti, M., Pittman, H., Aminikhah, N., & Khayani, A. (2023). Tapeh Tyalineh: A Proto-Elamite Administrative Center on the Great Khorasan Road, Kermanshah- Iran. Journal of the Royal Asiatic Society, doi:10.1017/S1356186322000803.

Madjidzadeh, Y. (2008). Excavations at Tepe Ghabristan, Iran. IsMEO, Rome.

Marcus, M. I. (1989). Emblems of Authority; The Seal and Sealing from Hasanlu IVb. Expedition, 31(2-3), 53-63.

Marcus, M. I. (1990). Glyptic Style and Seal Function: The Hasanlu Connection. Aegaeum, 5, 175-196.

Matthews, D. M. (1990). Principles of composition in Near Eastern Glyphic of the later second Millennium BC (Vol. 8). Göttingen: Universitäts verlag/Vandenhoeck & Ruprecht.

Matthews, D. M. (1992). The Kassite Glyptic of Nippur (Vol. 116). Göttingen: Universitäts verlag/Vandenhoeck & Ruprecht.

Parker, B. (1949). Cylinder Seals from Palestine. Iraq, 11, 1– 43.

Parker, B. (1955). Excavations at Nimrud, 1949-1953: Seals and Seal Impressions. Iraq, 17(2), 93-125.

Parker, B. (1962). Seals and Seal Impressions from the Nimrud Excavations 1955–58. Iraq, 24, 26–40.

Pittman. H. (2014). Chogah Maran in the Central Zagros: The Glyptic Art of the Early Bronze, in Bieliński, P., Gawlikowski, M., Koliński, R., Ławecka, D., Sołtysiak, A., and Z. Wygnańska (eds.)., Proceedings of the 8^th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, 30 April- 4 May 2012, University of Warsaw, Volume 2 Excavation and Progress Reports Poster. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 367-382.

Porada, E. (1947). Seal Impressions of Nuzi, The Annual of the American Schools of Oriental Research, Vol. XXIV, 1944-1945. New Haven: The Annual of the American Schools of Oriental Research.

Porada, E. (1948). Corpus of Ancient near Eastern Seals in North American collections, Vol. 1. The Collection of the Pierpont Morgan Library/catalogued and edited by Edith Porada, Plates. New York: Pantheon.

Porada, E. (1970). Tchoga Zanbil IV: La Glyptique. Mémoires de la Délégation Archéologique en Iran, Vol. 42 (Mission de Susiane). Paris: Paul Geuthner.

Pollock, S. Bernbeck, R., & Kainert, C. (2020). Seal and Sealing from Dehsavar, In Balossi Restelli, F, Cardarelli, A., Di Nocera, G. M, Manzanilla, L, Mori, L., Palumbi, G., and H. Pittman, Pathway through Arsalantepe. Essays in Honour of Marcella Frangipane. Roma: Sapienza Universita Di Roma, 379-389.

Rashad, M. (1990).  Die entwicklung derv or-und Frühgeschichtlichen stampelsiegel in Iran. AMI, Band 23.

Renette, S. (2018). Along the Mountain Passes: Tracing Indigenous Developments of Social Complexity in the Zagros Region During the Early Bronze Age (ca. 3500-2000 BCE). Ph.D. Thesis, University of Pennsylvania.

Renette, S. Khayani, A., & Levine, L. D. (2021). Chogha Maran: A Local Center of the Chalcolithic and Early Bronze Age in the Central Zagros. Iranica Antiqua, 56, 1-169.

Schmidt, E. (1937). Excavation at Teppe Hissar. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum.

Schmidt, E. F. Van Loon, M. N., & Curvers, H. H. (1989). The Holms Expeditions to Luristan. 2 Vols. Chicago: Oriental Institute Publications 108.