جلوه هایی از تعارض قسامه با اصل برائت در ق.م.ا و امکان سنجی تعدیل ضمانت اجرای آن در پرتو ادله علمی و فقهی

فقه و مبانی حقوق اسلامی

دوره 15، شماره 4، اسفند 1401، صفحه 61-78   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.3495/jiil.2023.1971416.1682

نویسندگان

ولی اله انصاری^{* 1}؛ سلیمان جدیدی سرای²؛ کیومرث کلانتری درنکلا³

¹استادیار گروه حقوق علوم جزایی دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

²دانشجوی دکترای تخصصی حقوق کیفری و جرم شناسی گروه حقوق واحد گرگان ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان ، ایران

³استاد گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران

چکیده

قسامه یکی از دلایل اثبات جنایت یا رفع اتهام بوده که در صورت «تحقق لوث» و «فقدان ادله دیگر» قابل استناد می باشد. لوث امارات ظنیّه قوی جهت صدق ادعای ولی دم که برای حاکم (دادگاه) بصورت نوعی حاصل می شود. حکم قسامه در قرآن نیامده و مستند مشروعیت آن روایات و سنّت است و فلسفه جعل آن در اسلام حمایت و صیانت از خون مردم و حفظ نظم عمومی و بازدارندگی جهت عدم ارتکاب قتل و جلوگیری از هدر رفتن خون می باشد. جمهور فقهای امامیه و عامّه عقیده بر مشروعیت قسامه به عنوان یک نهاد امضایی اسلام دارند، اما در قلمرو مشمول و قدرت اثباتی آن بین فقهاء اختلاف نظر وجود دارد بطوریکه فقهای امامیه عقیده بر شمول قسامه به جنایت نفس (عمدی و غیرعمدی) و جنایت مادون نفس جهت اثبات قصاص یا دیه و یا رفع اتهام دارند از سوی دیگر اصل برائت یکی از اصول مترقی و بنیادین حقوق اسلام و حقوق عرفی بوده که طبق آن فرض بر بیگناهی متهم بوده و متهم تکلیفی به ارائه دلیل جهت اثبات بیگناهی خود ندارد و مدعی (دادستان) باید فراتر از هر گونه شک و تردید معقول و دلایل متقن اتهام وارده بر متهم را اثبات نماید. در بحث قسامه که پیش شرط اجرای آن ظنّ غالب (لوث) بوده جلوه هایی از تعارض در برخی خصوصیات قسامه در فقه و قانون مجازات اسلامی از جمله نحوه احراز علم قسامه خورندگان و منشا علم آنها، نحوه احراز لوث، شیوه احراز رابطه خویشاوندی و... با اصل برائت وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

قسامه؛ لوث؛ اصل برائت؛ اماره مجرمیت؛ تعارض

مراجع