ارائه الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد تئوری زمینه بنیان

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 63، تیر 1402، صفحه 193-226   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.702191

نویسندگان

حامد ربیع بیگی¹؛ رحمت الله محمدی پور^{* 2}؛ ایرج نوروش³؛ رضا صالحی⁴

¹گروه حسابداری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

²گروه حسابداری، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران

³گروه حسابداری، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران

⁴گروه آمار و ریاضی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

چکیده

چکیده
مالیات یک جنبه اساسی از زندگی مدرن است. بودجه هایی که دولت ها از مالیات بدست می آورند، برای ارائه خدمات ضروری و کالاهای عمومی، پرداخت می­شود. لذا تمایل افراد به پرداخت مالیات، نقش مهمی در ایجاد رفاه اقتصادی و اجتماعی هر کشوری دارد. این مطالعه با هدف ارائه الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد تئوری زمینه بنیان انجام شده است. رویکرد این پژوهش ترکیبی از روش های کمی و کیفی است که در بخش کیفی مبتنی بر نظریه داده بنیاد مدل خود را ارائه می دهد و در بخش کمی از مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش در بخش کیفی شامل 12 نفر از خبرگان و نخبگان سازمان امور مالیاتی و نخبگان دانشگاهی با تجربه بالا انجام شد که با روش گلوله برفی انتخاب شدند و از مصاحبه، برای گردآوری داده‌های موردنیاز استفاده گردید. در بخش کمی نیز جامعه آماری بر اساس توصیه های استفاده از مدل های تاییدی 270 نفر از مدیران و کارشناسان سازمان امور مالیاتی انتخاب شدند. داده‌های متنی پس از پیاد‌ه‌سازی با استفاده از سه مرحله متوالی کدگذاری باز، محوری و گزینشی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند و درنهایت مدل پارادایمی پژوهش تدوین شد. نتایج نشان می‌دهد که الگوی روحیه مالیاتی حول مقوله محوری فضای مجازی، دموکراسی و تبلیغات قرار دارد که تحت تأثیر شرایط علی شکل می‌گیرد. این فرآیند با شرایط علی آغاز می‌گردد و موجب شکل‌گیری مقوله محوری می شود که با استفاده از راهبردها به تقویت روحیه مالیاتی کمک می کنند و پیامد آن بهبود شاخص های اقتصادی، بهبود شاخص های اجتماعی و مبارزه با پولشویی است. عدم عدالت مالیاتی، چابک سازی و پیچیدگی قوانین مالیاتی نیز از شرایط مداخله‌گر بر الگوی روحیه مالیاتی است و فرهنگ سازی و برقراری عدالت مالیاتی از جمله راهبردهای تقویت روحیه مالیاتی محسوب می‌شوند

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: مالیات، روحیه مالیاتی، موسسات رسمی، موسسات غیر رسمی، تئوری زمینه بنیان طبقه بندی JEL : F38 H26؛ H71؛ H21

اصل مقاله

ارائه الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد تئوری زمینه بنیان

 

تاریخ دریافت: 22/01/1402                  تاریخ پذیرش: 27/03/1402

حامد ربیع بیگی[1] رحمت الله  محمدی پور*[2] ایرج نوروش[3] رضا صالحی[4]

چکیده

مالیات یک جنبه اساسی از زندگی مدرن است. بودجه هایی که دولت ها از مالیات بدست می آورند، برای ارائه خدمات ضروری و کالاهای عمومی، پرداخت می­شود. لذا تمایل افراد به پرداخت مالیات، نقش مهمی در ایجاد رفاه اقتصادی و اجتماعی هر کشوری دارد. این مطالعه با هدف ارائه الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد تئوری زمینه بنیان انجام شده است. رویکرد این پژوهش ترکیبی از روش های کمی و کیفی است که در بخش کیفی مبتنی بر نظریه داده بنیاد مدل خود را ارائه می دهد و در بخش کمی از مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش در بخش کیفی شامل 12 نفر از خبرگان و نخبگان سازمان امور مالیاتی و نخبگان دانشگاهی با تجربه بالا انجام شد که با روش گلوله برفی انتخاب شدند و از مصاحبه، برای گردآوری داده‌های موردنیاز استفاده گردید. در بخش کمی نیز جامعه آماری بر اساس توصیه های استفاده از مدل های تاییدی 270 نفر از مدیران و کارشناسان سازمان امور مالیاتی انتخاب شدند. داده‌های متنی پس از پیاد‌ه‌سازی با استفاده از سه مرحله متوالی کدگذاری باز، محوری و گزینشی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند و درنهایت مدل پارادایمی پژوهش تدوین شد. نتایج نشان می‌دهد که الگوی روحیه مالیاتی حول مقوله محوری فضای مجازی، دموکراسی و تبلیغات قرار دارد که تحت تأثیر شرایط علی شکل می‌گیرد. این فرآیند با شرایط علی آغاز می‌گردد و موجب شکل‌گیری مقوله محوری می شود که با استفاده از راهبردها به تقویت روحیه مالیاتی کمک می کنند و پیامد آن بهبود شاخص های اقتصادی، بهبود شاخص های اجتماعی و مبارزه با پولشویی است. عدم عدالت مالیاتی، چابک سازی و پیچیدگی قوانین مالیاتی نیز از شرایط مداخله‌گر بر الگوی روحیه مالیاتی است و فرهنگ سازی و برقراری عدالت مالیاتی از جمله راهبردهای تقویت روحیه مالیاتی محسوب می‌شوند.

واژه‌های کلیدی: مالیات، روحیه مالیاتی، موسسات رسمی، موسسات غیر رسمی،  تئوری زمینه بنیان

طبقه بندی JEL : F38 H26, H71, H21,

1- مقدمه

هر کشور مدرن و سازمان‌یافته زمانی در حال پیشرفت است که شهروندانش مالیات خود را بدون توجه به اینکه آیا توسط مقامات مالیاتی حسابرسی می‌شوند یا خیر، پرداخت کنند .اصطلاح "روحیه مالیاتی[5]" اغلب به‌عنوان اصلاحی برای نوعی تأثیرات بر رعایت مالیات استفاده می‌شود. روحیه مالیاتی  به‌طورکلی به‌عنوان یک چتر تصرف انگیزه‌های غیرمالی برای انطباق مالیاتی و همچنین عواملی که خارج از چارچوب مطلوب استاندارد و مورد انتظار است تعریف می‌شود. به‌عنوان‌مثال، افراد ممکن است انگیزه‌های ذاتی برای پرداخت مالیات داشته باشند یا از عدم رعایت آن احساس گناه یا شرم کنند. آن‌ها ممکن است به دلیل انگیزه‌های متقابل مطابقت داشته باشند: تمایل به پرداخت مالیات در ازای مزایایی که دولت به آن‌ها یا به دیگران می‌دهد حتی اگر مالیات پرداخت نکنند بازپرداخت مالی آن‌ها بیشتر خواهد بود. افراد ممکن است تحت تأثیر رفتار همسالان قرار بگیرند و امکان به رسمیت شناختن اجتماعی یا تحریم از طرف همسالان وجود دارد. هنجارهای فرهنگی یا اجتماعی می‌تواند بر قدرت این انگیزه‌های ذاتی، انگیزه‌های متقابل یا حساسیت نسبت به همسالان تأثیر بگذارد. ما همچنین در تعریف خود از روحیه مالیاتی، انحراف از حداکثر استاندارد مطلوب مورد انتظار، مانند انزجار از ضرر را داریم. هنگامی‌که اعضای یک جامعه به مالیات‌دهندگان دیگر اعتماد بالایی داشته باشند، روحیه مالیاتی آن‌ها افزایش می‌یابد. در مقابل، هر جا که سطح درک شده از فرار مالیاتی[6] بالا است و سایر مالیات‌دهندگان به‌عنوان افراد آزاد تلقی می‌شوند، روحیه مالیاتی شهروندان پایین‌تر است. مؤلفه‌هایی چون فرهنگ، غرور ملی/ میهن‌پرستی، دین، احساس اجتماع (ازجمله اثر همتا)، مدنی، مشارکت سیاسی، اعتماد به دیگران، درک تقلب مالیاتی / فرار از جمله مولفه های نهادهای غیر رسمی هستند که بر روحیه مالیاتی اثرگذارند.  از موارد رسمی نیز می توان به اعتماد به دولت، اعتماد به مجلس،  اعتماد به حاکمیت قانون، اعتماد به مجوزها و مقامات مالیاتی،  اعتماد به مقامات دولتی، اعتماد به سیاستمداران، اعتماد به رئیس‌جمهور و  اعتماد به احزاب سیاسی اشاره کرد. این پژوهش بر این مساله متمرکز است که الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد تئوری زمینه بنیان چگونه است؟ 

 

2- مبانی نظری

2-1- روحیه مالیاتی

مفهوم روحیه مالیاتی برای اولین بار در دهه 1960 توسط "مکتب روانشناسی مالیاتی کلن" معرفی شد، اما برای چندین دهه توجه کمی از سوی محققان مالیاتی بدان جلب شد(آلم و تورگلر [7]، 2004). با شروع در دهه 1990، روحیه مالیاتی به طور فزاینده ای توجه ها را به خود جلب کرد و به یک موضوع اصلی در تحقیقات تجربی در مورد رعایت مالیات تبدیل شد(تورگلر[8]، 2011). روحیه مالیاتی اغلب به عنوان انگیزه درونی برای پرداخت مالیات تعریف می شود(لاتمر و سینگال[9]، 2014). روحیه مالیاتی را به عنوان مجموع انگیزه ها و عوامل غیرمالی برای رعایت مالیات تعریف می کنند که خارج از حداکثر مطلوبیت مورد انتظار است. با استفاده از یک دیدگاه نهادگرا، انگیزه درونی برای پرداخت مالیات و روحیه مالیاتی، در درجه اول ناشی از تعامل بین نهادهای رسمی و غیررسمی است. با این حال، مهم است که اذعان کنیم که ویژگی‌های شخصی نیز در شکل‌دهی روحیه مالیاتی افراد و در نتیجه، رفتار تبعیت مالیاتی مهم هستند. مطالعات قبلی نشان می دهد که افرادی وجود دارند که به آنها "مالیات دهندگان صادق" گفته می شود، که سعی نمی کنند فرار کنند(تورگلر[10]، 2003 ). زیرا به سادگی آنها "مستعد فرار نکردن" هستند(هوردونیک[11]، 2018) افراط در جهت مخالف توسط "فرارهای مالیاتی" نشان داده می شود که به طور کلی روحیه مالیاتی پایینی دارند (تورگلر ، 2003 ). علاوه بر این، افرادی هستند که ممکن است از فرار مالیاتی لذت ببرند و این را به عنوان یک بازی با دولت تلقی کنند(کرچلر و همکاران[12]، 2007). به طور کلی عوامل موثر بر فرار مالیاتی را می توان در قالب عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، قانونی و اجرایی دسته بندی نمود(حیدرزادی و همکاران، 1401). بررسی ادبیات موضوع اینکه آیا روحیه مالیاتی عامل مهمی را نشان می‌دهد که بر انطباق مالیاتی تأثیر می‌گذارد، به این نتیجه رسید که روحیه مالیاتی نقش قابل‌توجهی در توضیح تصمیم‌های انطباق مالیاتی ایفا می‌کند(لاتمر و سینگال، 2014). حمایت بیشتر در این جهت توسط مطالعه انجام شده در مورد خاص کلیسای پروتستان در بایرن ارائه می شود، که در آن اجرای مالیات محدود است یا وجود ندارد و نتایج نشان می دهد که حدود 20 درصد از افراد علی رغم تمایل به عدم پرداخت مالیات، آن را پرداخت کرده اند(دونگر و همکاران[13]، 2016). در واقع، اگرچه سطح بالای اخلاق مالیاتی (یعنی یک نگرش) به طور خودکار منجر به سطح بالایی از پذیرش مالیاتی (به عنوان مثال یک رفتار) نمی شود، با تجزیه و تحلیل نتایج مطالعات تجربی قبلی، به سرعت آشکار می شود که روحیه مالیاتی بر اشکال مختلف رفتارهای عدم پذیرش دارای تأثیری قوی است. سطوح پایین‌تر روحیه مالیاتی با سطوح بالاتر فرار مالیاتی وسطوح پایین‌تر با پذیرش مالیاتی(برینک و پورکانو[14]، 2016؛ دل آنو[15]، 2009؛  استارک و کرچلر[16]، 2017)، سطوح بالاتر اقتصاد سایه((هالا[17]، 2012؛ تورگلر و اشنایدر[18]، 2006) مشارکت بیشتر در کارهای اعلام نشده یا مشارکت بیشتر در گزارش کمتر دستمزدها (ویلیامز و هورودنیک[19]، 2017)مرتبط است. به طور مشابه، عدم تقارن بزرگ بین مؤسسات رسمی و غیررسمی با پرداخت‌های غیررسمی که بیماران برای خدمات مراقبت‌های بهداشتی می پردازند، همبستگی مثبت دارد(ویلیامز و هورودنیک، 2018). به منظور ارائه درک بهتری از نحوه شکل گیری روحیه مالیاتی و بنابراین، شناسایی سیاست هایی که می تواند روحیه مالیاتی را بهبود بخشد بنابراین این مطالعه به ارائه الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد داده بنیاد می پردازد.

 

موسسات رسمی و روحیه مالیاتی

تأثیر نهادهای رسمی بر روحیه مالیاتی موضوع اصلی تحقیق شناسایی شده در ادبیات اخلاق مالیاتی را نشان می دهد. استدلال می شود که یک قرارداد اجتماعی بین شهروندان و دولت وجود دارد و افراد در ازای خدمات ارائه شده توسط دولت مالیات می پردازند(لاتمر و سینگال[20]،2014). به این ترتیب، اقدامات مثبت دولت باعث افزایش تعهد اجتماعی و روحیه مالیاتی می شود. برجسته ترین عامل تأثیرگذار بر روحیه مالیاتی، اعتماد است. در مجموع، با تجزیه و تحلیل اینکه چگونه نهادهای رسمی روحیه مالیاتی را شکل می دهند، می توان نتیجه گرفت که شهروندان با سطوح بالاتر مدرنیزاسیون (یعنی تولید ناخالص داخلی بالاتر، اقدامات حمایتی اجتماعی مؤثرتر، سطح پایین تر نابرابری و فساد)، اعتماد بالاتری نسبت به مردم، موسسات و اثربخشی هزینه های عمومی و همچنین مشارکت بیشتر در تصمیم گیری در مورد نحوه خرج پول عمومی، روحیه مالیاتی بالاتری دارند. جدول 1 متغیرهای رسمی روحیه مالیاتی و نتایج آن را نشان می دهد.

 

جدول 1- موسسات رسمی و روحیه مالیاتی

متغیر	نتیجه	منابع
اعتماد به مقامات دولتی	اعتماد بالا به مقامات دولتی با روحیه مالیاتی بالا همراه است	Andriani (2016), Chan et al. (2018), Vythelingum et al. (2017)
کیفیت / اثربخشی هزینه های دولتی	درک بالاتر کیفیت/اثربخشی هزینه ها با روحیه مالیاتی بالاتر همراه است	Alasfour et al. (2016), Vythelingum et al. (2017)
انصاف دولت (از جمله عادلانه بودن نظام مالیاتی)	هر چه انصاف دولت بالاتر باشد، روحیه مالیاتی بالاتر است	Torgler et al. (2008), Vythelingum et al. (2017)
اقدامات بازدارنده	عدم ارتباط با روحیه مالیاتی خطر بالای کشف / تحریم های مورد انتظار مرتبط با روحیه مالیاتی بالاتر	Williams and Horodnic (2016c)
شرایط سازه ای	GDP/GNP تاثیر مثبت بر روحیه مالیاتی/ همبستگی مثبت	Williams and Krasniqi (2017), Williams and Martinez (2014)
مخارج دولت (یعنی حمایت اجتماعی، آموزش، بهداشت)	تاثیر مثبت بر روحیه مالیاتی	Williams and Horodnic (2016c), Williams and Krasniqi (2017), Williams and Martinez (2014)
نرخ مالیات تورمی	تاثیر منفی تورم بر روحیه مالیاتی هر چه نرخ مالیات بالاتر باشد، روحیه مالیاتی پایین تر است. سیستم های مالیاتی مترقی روحیه مالیاتی را بهبود می بخشد	Alasfour et al. (2016), Williams and Krasniqi (2017)
نابرابری درآمد (شاخص جینی)	همبستگی منفی با روحیه مالیاتی	Williams and Krasniqi (2017), Williams and Martinez (2014)
فساد	فساد گسترده تر با روحیه مالیاتی پایین تر همراه است	Alasfour et al. (2016), Williams and Krasniqi (2017), Williams and Martinez (2014)
دموکراسی / مقررات پاسخگو / حقوق قانونی	دموکراسی مستقیم منجر به روحیه مالیاتی بالاتر می شود	Williams and Krasniqi (2017)
تمرکز	تمرکز باعث کاهش روحیه مالیاتی می شود. خودمختاری محلی تأثیر مثبت قابل توجهی بر روحیه مالیاتی و اندازه اقتصاد سایه دارد	Torgler et al. (2007b, 2010)
سطح مهاجرت	مهاجرت/مهاجران بیشتر با روحیه مالیاتی بالاتر مرتبط است	Williams and Martinez (2014)

منبع: یافته های پژوهشگر

 

2-3- موسسات غیر رسمی و روحیه مالیاتی

مطالعات انجام شده نشان می دهد عوامل موثر بر روحیه مالیاتی در دو دسته اصلی دسته بندی می شوند: نهادهای رسمی که شامل عوامل مرتبط با حاکمیتی و شرایط ساختاری کشورها می شود و نهادهای غیررسمی که شامل تأثیرات اجتماعی می شوند. در علوم رفتاری، افراد به‌عنوان موجودات منزوی بررسی نمی‌شوند، بلکه در ارتباط با گروه‌های اجتماعی و فرهنگ‌هایشان مطرح هستند( استینمو[21]، 2017). به این ترتیب، نگرش و رفتار فردی توسط نهادهای غیررسمی شکل می گیرد که به هنجارها، ارزش ها و باورهای نانوشته مشترک اجتماعی اشاره دارد. نقض هنجارهای اجتماعی منجر به تحریم های داخلی (یعنی گناه، شرم) یا تحریم های خارجی مانند انگ اجتماعی می شود (تورگلر، 2001، 2007). بنابراین تأثیر نهادهای غیررسمی بر روحیه مالیاتی چیست؟ در جدول 2 این نهادهای غیر رسمی و تاثیرات آن ها  نشان داده شده است.

 

جدول2- نهادهای غیر رسمی و روحیه مالیاتی

متغیر	نتیجه	منابع
فرهنگ	فرهنگ بر روحیه مالیاتی تأثیر دارد. وجود تفاوت های فرهنگی در داخل و بین کشورها بر روحیه مالیاتی تأثیر می گذارد	Porcano (2016), D’Attoma (2015), Williams and Horodnic (1016c)
غرور ملی/ میهن پرستی	غرور ملی بالاتر در اصل ملی با روحیه مالیاتی بالاتر همراه است	Bilgin (2014), Kondelaji et al. (2016), Leonardo and Martinez-Vazquez (2016)
دین	تفاوتی در روحیه مالیاتی بین ادیان مختلف وجود ندارد.	Alasfour et al. (2016), Vythelingum et al. (2017)
احساس اجتماع (از جمله اثر همتا)	احساس قوی تر از جامعه روحیه مالیاتی را تقویت می کند اندازه جامعه کسانی که در مناطق بزرگتر زندگی می کنند روحیه مالیاتی پایین تری دارند کسانی که در مناطق روستایی زندگی می کنند روحیه مالیاتی پایین تری دارند	Horodnic and Williams (2016), Williams and Horodnic (2016), Windebank and Horodnic (2016)
مدنی	مشارکت، مسئولیت اجتماعی با روحیه مالیاتی مرتبط است	Andriani (2016),
مشارکت سیاسی و شدت	بحث در مورد مسائل سیاسی با دوستان و خانواده اثرات منفی بر روحیه مالیاتی دارد. انگ اجتماعی افزایش نارضایتی اجتماعی (انگ اجتماعی).	Çevik (2016), Vythelingum et al. (2017)
اعتماد به دیگران	اعتماد زیاد مالیات دهندگان به سایر مالیات دهندگان با روحیه مالیاتی بالا همراه است	Çevik (2016), Kondelaji et al. (2016)
درک تقلب مالیاتی / فرار (اندازه)	هر چه فرار مالیاتی بیشتر درک شود، روحیه مالیاتی پایین تر است	Molero and Pujol (2012)
جنسیت	زنان نسبت به مردان دارای روحیه مالیاتی بالاتری هستند	Horodnic and Williams (2016)
سن	افراد مسن دارای روحیه مالیاتی بالاتری هستند	Chan et al. (2018), Vythelingum et al. (2017)
وضعیت تاهل	افراد متاهل نسبت به مجردها روحیه مالیاتی بالاتری دارند	Chan et al. (2018), Vythelingum et al. (2017), Williams and Krasniqi (2017)
وضعیت مالی/اقتصادی	رضایت بیشتر از وضعیت مالی با روحیه مالیاتی بالاتر در ارتباط است	Alasfour et al. (2016)
طبقه اجتماعی	طبقه اقتصادی  بالاتر با روحیه مالیاتی پایین تر همراه است	Li (2010), Martinez-Vazquez and Torgler (2009),
رضایت از زندگی	رضایت از زندگی فرد روحیه مالیاتی را افزایش می دهد	Martins and Gomes (2014), Sá et al. (2015),
وضعیت شغلی	افراد خوداشتغال روحیه مالیاتی کمتری نسبت به کارمندان دارند کارکنان پاره وقت، افراد بیکار و دانشجویان دارای روحیه مالیاتی کمتری نسبت به کارکنان تمام وقت هستند بازنشستگان نسبت به غیر بازنشستگان روحیه مالیاتی بالاتری دارند زنان خانه دار روحیه مالیاتی پایین تری دارند کسانی که به کارهای اعلام نشده اشتغال دارند روحیه مالیاتی کمتری دارند	D’Attoma (2015, Williams and Martinez (2014)   Vythelingum et al. (2017)     Ibrahim et al. (2015), Williams and Martinez (2014)
تحصیلات	افراد با تحصیلات بالاتر روحیه مالیاتی بالاتری دارند	Alasfour et al. (2016), Williams and Krasniqi (2017)
حمایت از دموکراسی	حمایت از ارزش های دموکراتیک با روحیه مالیاتی بالا همراه است	Leonardo and Martinez-Vazquez (2016)
هنجارهای اخلاقی	صداقت شخصی روحیه مالیاتی را افزایش می دهد	Bilgin (2014), Dell’Anno (2009), McKerchar et al.(2013)
بیزاری افراد از قومیت	تنوع بیزاری بیشتر از تنوع قومی با روحیه مالیاتی پایین تر همراه است	Belmonte et al. (2018)

منبع: یافته های پژوهشگر

 

2-4- مرور سیستماتیک بر روحیه مالیاتی و نظریه های نهادی

انطباق مالیاتی به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است و با این حال، این سوال که چرا مردم مالیات می پردازند تنها تا حدی پاسخ داده شده است. عدم انطباق مالیاتی همچنان یک مسئله اصلی برای بسیاری از دولت ها در سراسر جهان است(هورودنیک[22]، 2018).  برای چندین دهه، رویکرد نئوکلاسیک توسعه یافته توسط آلینگهام و ساندمو[23] (1972) نشان دهنده مدل اقتصادی معیار عدم انطباق مالیاتی بود. این مدل فرض می‌کند که پرداخت‌کنندگان مالیات، بازیگران منطقی هستند که به دنبال حداکثر کردن سودمندی درآمد مشمول مالیات خود با وزن‌دهی به مزایا و هزینه‌های انطباق با مطلوبیت عدم رعایت مالیات هستند. به این ترتیب با زمانی که جریمه مورد انتظار و احتمال گرفتار شدن در مقایسه با سودمندی ناشی از عدم انطباق بسیار اندک باشد، مطابقت ندارند. در نتیجه، دولت‌ها به دنبال آن بودند که اطمینان حاصل کنند که فایده عدم انطباق با هزینه‌های عدم انطباق جبران می‌شود و جریمه‌ها و احتمال درک شده برای شناسایی مالیات‌دهندگان ناسازگار را افزایش دادند (ویلیامز[24]، 2014؛ ویلیامز و هورودنیک[25]، 2015).با این حال، کاهش عدم انطباق مالیاتی تنها به اعمال جریمه های بالاتر و/یا افزایش احتمال تشخیص نیست به این ترتیب، پس از دهه‌ها نادیده گرفته شدن، از دهه 1990، روحیه مالیاتی به یک موضوع کلیدی در تحقیقات تجربی اخیر در مورد رعایت مالیات تبدیل شد(تورگلر[26]، 2011).  روحیه مالیاتی در درجه اول به عنوان یک نتیجه از تعامل بین موسسات رسمی و غیر رسمی تعریف می شود. عدم تقارن در یک جامعه بین قوانین و مقررات مؤسسات رسمی آن و هنجارهای نانوشته مشترک اجتماعی مؤسسات غیررسمی آن، منجر به کاهش روحیه مالیاتی می شود.

 

         

3- پیشینه پژوهش

در بررسی های پژوهشگر مشخص شد پژوهشی که به ارائه الگوی روحیه مالیاتی با نظریه داده بنیاد پرداخته باشد وجود ندارد. اما در این بخش تلاش شد تا مرتبط ترین پژوهش ها در زمینه روحیه مالیاتی و جوانب آن انتخاب و در پیشینه پژوهش از آن ها استفاده گردد.

 

3-1- پیشینه داخلی

نجفی و همکاران(1401)، الگویی برای کشف تقلب مالیاتی بر اساس تیپ‌های شخصیتی مدیران مالی شرکت ها با استفاده از رویکرد شبکه‌های عصبی ارائه کردند. هدف اصلی پژوهش ارائه الگویی برای کشف تقلب مالیاتی بر اساس تیپ­های شخصیتی مدیران مالی شرکت­ها با استفاده از رویکرد شبکه­های عصبی است. جامعه آماری پژوهش را کلیه مدیران مالی شرکت‌های بورسی و غیربورسی در سال 1399 که معاف از مالیات نیستند، تشکیل می‌دهند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوی شبکه عصبی طراحی‌شده با 10 نرون در لایه پنهان دارای دقت 5/79 درصد توانایی کشف تقلب مالیاتی صورت گرفته توسط مدیران مالی شرکت­ها را دارد. همچنین طبق نتایج حاصل از آزمون مدل رگرسیونی، تیپ­های شخصیتی روان­رنجوری، برون‌گرایی، انعطاف­پذیری و توافق­پذیری بر تقلب مالیاتی تأثیر مثبت و معنی­دار و تیپ شخصیتی باوجدان بودن تأثیر منفی و معنی­دار بر تقلب مالیاتی دارد.

کامیاب تیموری و همکاران (1400) شناسایی ریسک‌های قابل کنترل عدم تمکین مالیاتی با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری را مورد مطالعه قرار دادند. برای شناسایی محرک‌های قابل کنترل عدم تمکین مالیاتی پس از مصاحبه نیمه ساختار یافته با 30 نفر از خبرگان مالیاتی و پس از حصول اشباع نظری، با استفاده از روش تحلیل تم وکدگذاری و تهیه پرسشنامه محقق ساخته شامل 69 سوال و با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری مدل و روابط ارائه وپس از آزمون مدل محرک‌های شناسایی شده، دسته بندی گردیده‌اند. شناسایی محرک‌های عدم تمکین بجای موارد آن،به‌عنوان شکاف دانشی قابل بررسی شناخته شده است. سازمان مالیاتی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند با استفاده از نتایج این تحقیق تغییرات یا اصلاحاتی در قوانین و مقررات و فرایندهای اجرایی به عمل آورده و در مدیریت تمکین مالیاتی نقش موثرتری ایفا نماید.

حیدری و همکاران (1399)، با رویکرد داده بنیاد به شناسایی ریسک تمکین مالیاتی مشاغل پرداختند و 28 مورد ریسک شناسایی نمودند که در چهار بخش ثبت رویدادهای مالی اظهارنامه مالیاتی، ارائه اطلاعات و تسویه بدهی مالیات طبقه بندی نموده بودند. اولویت بندی ریسک های تمکین مالیات با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، نشان داده بود که در بخش عدم ثبت رویدادهای مالی، بیشترین ریسک تمکین، استفاده از دو دفتر در ثبت رویدادهای مالی است،  در بخش ریسک تمکین مودی در اظهارنامه، مهمترین ریسک تمکین، عدم ارائه اظهارنامه است. در بخش ریسک تمکین مؤدی در ارائه اطلاعات نیز بیشترین ریسک تمکین، عدم تسلیم اسناد و مدارک و دفاتر در موعد مقرر بوده و در نهایت مهمترین ریسک تمکین مشاغل در بخش عدم تسویه بدهی، اعتراض به رأی هیأت حل اختلاف تجدیدنظر و ارجاع به شورای عالی مالیاتی است. با توجه به نتایج این پژوهش، تصمیم گیران حوزه مالیاتی می توانند خلاءهای قانونی موجود در بخش هایی که بیشترین ریسک تمکین مالیات دارد را رفع و ضمانت اجرایی برای رعایت آن پیش بینی نمایند.

 رحمت اللهی و همکاران (1399)، الگوی ترکیبی برای وضعیت مطلوب تمکین مالیاتی ارائه دادند. با استفاده از روش تحلیل ثانویه، مصاحبه این دو الگو را در نظام مالیاتی ایران بررسی کرده و نتیجه می گیرد که تأکید قوانین مالیاتی ایران به ویژه اصلاحات سال 1394 قانون مالیات های مستقیم بیشتر بر رویکرد بازدارندگی بوده و کمتر به شاخص های رفتاری نظر دارد. لذا توجه به مؤلفه های رفتاری در کنار شفافیت اطلاعات مالیاتی ( افزایش احتمال کشف + مسئولیت پذیری دولت) به عنوان الگوی شایسته در طراحی و تعبیه ضمانت اجراهای مالیاتی پیشنهاد کرده بودند.

مکیان و همکاران(1398) به بررسی اثر شوک مالیات‌های مستقیم بر تولید ناخالص داخلی و تورم در ایران در چارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی پرداختند. برای این منظور، از یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی استفاده گردید. نتایج نشان داد که ایجاد یک شوک به میزان یک انحراف معیار در مالیات بر شرکت‌ها می‌تواند سبب کاهش 13/0 درصدی در تولید ناخالص داخلی و کاهش 01/0 واحد درصدی در تورم شود. در واقع افزایش مالیات بر شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری بنگاهها را تحت تأثیر قرار داده و سبب کاهش 5/1 درصدی در سرمایه گذاری می‌شود. همچنین ایجاد یک شوک در مالیات بر درآمد نیروی کار به میزان یک انحراف معیار باعث می‌شود تولید ناخالص داخلی به میزان 0074/0 درصد کاهش ‌یابد که دلیل آن در کاهش عرضه نیروی کار می‌باشد. با بروز شوک مالیات بر درآمد، مقدار عرضه نیروی کار 012/0 درصد کاهش می‌یابد اثر شوک بر تولید ناخالص داخلی پس از 10 دوره از بین می رود. در کوتاه مدت تورم به میزان 025/0 درصد افزایش یافته و سپس کاهش یافته و در کمتر از یک سال به مقدار باثبات خود باز می‌گردد.

اسداله زاده بالی و همکاران(1398) به پژوهشی با عنوان  نگرشی بر ارتباط میان بار مالیاتی و اثرگذاری آن بر اقتصاد پنهان در ایران ( رهیافتی از الگوی ARDL) پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد حجم اقتصاد پنهان در ایران بالا و مالیات یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر آن محسوب می شود. در این مقاله،  به ارتباط میان اقتصاد زیرزمینی و مالیات ها به تفکیک پایه های مالیاتی با بهره گیری از تحلیل هم انباشتگی بر اساس مدل ARDL  در دوره 1396-1350 پرداخته شد. در مدل اول بار مالیاتی کل به دو جزء بار مالیات مستقیم و غیر مستقیم تفکیک و تاثیر آن بر رشد اقتصاد پنهان بررسی گردید. نتایج برآورد حاصل از مدل ها نشان داد که، ارتباط  میان بار مالیات غیرمستقیم با اقتصاد پنهان دارای اثر مثبت می باشد. در مدل دوم، متغیرهای بار مالیاتی مستقیم و غیر مستقیم بر حسب اجزاء تفکیک و نتایج نشان داد در بلند مدت بار مالیات بر مستغلات، شرکت ها، ثروت، واردات و کالاها و خدمات تاثیر مثبتی بر حجم اقتصاد پنهان دارند. در کوتاه مدت تمام پایه های مالیاتی فوق الذکر اثر مثبتی بر حجم اقتصاد پنهان دارند.

 

3-2- پیشینه خارجی

کونستانتین فوتیادیس و همکاران[27] (2021)، اخلاق مالیاتی: مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم بین عوامل اعتماد: شواهد تجربی از یونان را موردبررسی قراردادند. شواهد زیادی را می‌توان در ادبیات یافت که از این دیدگاه حمایت می‌کند که اعتماد شهروندان به دولت نقش تعیین‌کننده‌ای در انطباق کلی مالیات آن‌ها ایفا می‌کند. بااین‌وجود، در یونان که پیامدهای یک بحران اقتصادی ده‌ساله هنوز وجود دارد، پدیده فرار مالیاتی هنوز با روش‌های اجرایی سنتی مانند مجازات، حسابرسی‌های منظم و سیاست‌های مالیاتی برخورد می‌شود. یک مدل مفهومی جدید با استفاده از داده‌های 1014 شهروند یونانی از پنجاه منطقه یونان پیشنهادشده و به‌طور تجربی آزمایش‌شده است. این مقاله سعی دارد اثر ترکیبی ده عامل مرتبط با اعتماد را بررسی کند که در چهار بعد بر روحیه مالیاتی (اعتماد به کیفیت حکمرانی، اعتماد به اصول و نهادها، اعتماد به همشهریان و اعتماد به ادراکات شخصی) گروه‌بندی می‌شوند. نتایج نشان می‌دهد که اعتماد شهروندان یونانی به تقابل مالیاتی عاملی است که عمدتاً بر روحیه مالیاتی تأثیر می‌گذارد و اعتماد شهروندان به مقامات مالیاتی و نهاد دموکراسی از نزدیک دنبال می‌شود.

اورخان نادیرف[28](2021)، رضایت از زندگی و روحیه مالیاتی در آذربایجان: نقش میانجی اعتماد نهادی و رضایت مالی را موردمطالعه قرارداد. این مقاله رابطه بین رضایت از زندگی (که به‌عنوان رضایت خود گزارش‌شده هر فرد از زندگی گذشته و دستاوردهای هدف اندازه‌گیری می‌شود) و روحیه مالیاتی (که به‌عنوان احتمال انگیزه درونی یک فرد برای پرداخت مالیات اندازه‌گیری می‌شود) را بررسی می‌کند. با استفاده از مجموعه داده‌های نظرسنجی در مقیاس بزرگ از آذربایجان، مستند شده است که رضایت از زندگی به‌طور مثبت باروحیه مالیاتی مرتبط است. رضایت از زندگی نقش مهمی در افزایش شیوه‌های انطباق مالیاتی دارد. توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که از طریق رضایت مالی و اعتماد نهادی، اثر میانجی مثبت رضایت از زندگی بر روحیه مالیاتی وجود دارد. مطابق با فرضیه‌ها نتایج یک سری تحلیل‌ها برای مدل‌های مختلف قوی باقی می‌ماند. این نتایج نشان می‌دهد که سطح بالاتر رضایت از زندگی ممکن است نسبت افرادی را که بالاترین روحیه مالیاتی را در آذربایجان گزارش می‌کنند افزایش دهد. یافته‌ها پیامدهای سیاستی برای آذربایجان و سایر دولت‌ها باهدف کاهش سطوح بالای فرار مالیاتی دارد.

کاضی عبدل و همکاران[29](2021) شبکه اجتماعی و فرار مالیاتی: مدل نظری و شواهد تجربی در بنگلادش را مورد مطالعه قرار دادند. این مقاله جنبه‌های اخلاقی و رفتاری مالیات دهندگان، وضعیت مالی شهروندان، انصاف مالیاتی، خدمات مالیات دهندگان، پیچیدگی‌های رژیم مالیاتی، نرخ‌های مالیاتی، مجازات‌ها و اجرا، و بخشودگی مالیاتی و اقتصاد سیاه را بررسی می‌کند. داده های اولیه با انجام یک نظرسنجی با استفاده از پرسشنامه های ساختاریافته جمع آوری شد. داده های ثانویه از گزارش های پروژه، نشریات و اسناد دولتی، کتاب ها، مجلات، گزارش ها، روزنامه ها و رسانه های الکترونیکی جمع آوری شد. یافته های تجربی نشان می دهد که همه این مسائل با فرار مالیاتی در بنگلادش مرتبط است. همچنین مالیات دهندگان بر تصمیمات یکدیگر در مورد اجتناب مالیاتی تأثیر می گذارند، اهمیت حسابداری برای تعاملات اجتماعی در درک رفتار اجرا و اجتناب مالیاتی را برجسته می کند و نمونه ای ملموس از اصطکاک بهینه سازی در زمینه واکنش های رفتاری به مالیات ارائه می دهد.

رابینز و کیزر[30] (2020)، اجبار دولتی، نگرش های اخلاقی و انطباق مالیاتی: شواهدی از یک آزمایش آماری ملی در مورد فرار مالیاتی بر درآمد را مورد بررسی قرار دادند. چرا برخی افراد به تعهدات خود در پرداخت مالیات عمل می کنند در حالی که برخی دیگر انجام نمی دهند؟ محققان رفتار مالیاتی، به‌ویژه اقتصاددانان و دانشمندان علوم سیاسی، برای پاسخ به این سؤال بر مدل‌های اجبار دولتی و رفتار متقابل دولتی تکیه کرده‌اند. با این حال، نه اجبار دولتی و نه اقدام متقابل دولتی، به اندازه کافی برای افرادی که داوطلبانه از تعهدات مالیاتی خود در قبال دولت پیروی می کنند، حساب نمی کنند. ما توضیح سومی را ارائه می دهیم که برگرفته از جامعه شناسی جدید اخلاق و روانشناسی اخلاقی است که نشان می دهد دو نوع نگرش اخلاقی (اجبارات اخلاقی و همسویی اخلاقی) بر انطباق مالیات تأثیر می گذارد. با استفاده از یک آزمایش پیمایشی فاکتوریل از فرار مالیات بر درآمد و یک پرسشنامه نظرسنجی که بر روی یک نمونه تصادفی نماینده ملی از بزرگسالان ایالات متحده اجرا شده است، ما یک آزمون سیستماتیک از سه مدل مختلف انطباق مالیاتی ارائه می‌کنیم. نتایج حمایت قوی از نگرش های اخلاقی (هم الزامات اخلاقی و هم همسویی اخلاقی) و اجبار دولتی، اما حمایت اندکی از عمل متقابل دولت را ارائه می نماید.

ادموند افوری[31](2020)، به بررسی سهم روحیه مالیاتی و هزینه های انطباق با رعایت مالیات شرکت های خرد و کوچک در غنا پرداخت. هدف وی از این مطالعه یافتن میزان تأثیر روحیه مالیاتی و هزینه های انطباق بر انطباق مالیاتی شرکت های خرد و کوچک در غنا بود. در این مطالعه از طراحی مقطعی و همبستگی استفاده شده است. برای مطالعه از روش نمونه گیری هدفمند قضاوت و  برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استاندارد سازی استفاده شده بود. از نظر آماری رابطه مثبت و معناداری بین روحیه مالیات، هزینه های انطباق و انطباق مالیاتی شرکت های کوچک در غنا وجود دارد. روحیه مالیاتی و هزینه های انطباق 64.4 درصد از واریانس انطباق مالیاتی شرکت های خرد و کوچک در غنا را توضیح می دهد. این مطالعه فقط به شرکت های کوچک در غنا محدود شده بود اما سایر بخش های اقتصاد غنا را شامل نمی شد. یافته های این مطالعه نشان می داد که روحیه مالیات و هزینه های انطباق بخشی از عواملی است که بر شرکت های کوچک در غنا تأثیر می گذارد تا از سیاست های مالیاتی در غنا پیروی کنند.

لانیس، ریچاردسون[32](2020)، به تحلیل تجربی در زمینه ارتباط بین مسئولیت اجتماعی شرکت ها و تعدی مالیاتی پرداختند. (مسئولیت پذیری (CSR) و تعدی مالیات شرکت ها). بر اساس یک نمونه 408 شرکت استرالیایی که به صورت عمومی انتخاب شده بودند، برای سال مالی 2008/2009، بررسی شد و نتایج رگرسیون نشان داد که سطح بالای افشای CSR یک شرکت، به مفهوم سطح تعدی مالیاتی پایین تر است و از نظر آماری ارتباط معناداری بین افشای CSR و تهاجم مالیاتی وجود دارد(منفی)، بنابراین شرکت هایی که مسئولیت اجتماعی بیشتری دارند، ماهیت تهاجمی مالیاتی کمتری دارند. سرانجام، نتایج رگرسیون از تجزیه و تحلیل اضافی آنان نشان داد که تعهد سرمایه گذاری اجتماعی و استراتژی شرکت و CSR (از جمله اخلاق و رفتار تجاری) یک شرکت می باشد، عناصر مهم فعالیت های CSR که تأثیر  منفی در مورد تعدی مالیاتی دارند.

 

4- روش شناسی پژوهش

 در این پژوهش به‌منظور ارائه الگوی روحیه مالیاتی با رویکرد تئوری زمینه بنیان از روش داده بنیاد استفاده‌شده است. نظریه­پردازی داده بنیاد[33]، روش پژوهش کیفی پرکاربردی است که توسط استراوس و گلیسر ارائه‌شده است. نظریه‌پردازی زمینه­ای (گراندد تئوری)، روشی نظام‌مند جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌های کیفی است که به‌منظور ارائه گزارشی نظری از ویژگی­های عمومی موضوع موردنظر و همچنین تولید نظریه (تبیین کلی) مورداستفاده پژوهشگران قرار می­گیرد. فرایند نظریه­پردازی داده بنیاد دربرگیرنده سه مرحله کدگذاری است: کدگذاری باز یا آزاد، کدگذاری محوری، کدگذاری انتخابی یا گزینشی. نحوه کار با داده‌ها در گراندد تئوری در شکل 1 (به نقل از پندیت) خلاصه‌شده است.

 

شکل 1: فرآیند کار با داده‌ها در گراندد تئوری

(پندیت[34]، 2012)

 

در این پژوهش از مصاحبه اکتشافی و نیمه ساختاریافته استفاده‌شده است و برای انتخاب نمونه­های تحقیق از روش گلوله برفی استفاده‌شده است. به این ترتیب پانل مذکور با مشارکت 12 نفر از خبرگان و نخبگان سازمان امور مالیاتی کشور و نخبگان دانشگاهی با تجربه بالا در این حوزه به تفکیک 4  نفر از نخبگان دانشگاهی و اعضای هیأت علمی و اساتید رشته های حسابداری و مدیریت دانشگاه­ها و 8 نفر از کارشناسان سازمان امور مالیاتی مجرب و کاردان ایجاد گردید.

 

5- روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

برای انجام پژوهش­های داده بنیاد، سه رهیافت با طرح پژوهش وجود دارد که عبارت‌اند از: رهیافت نظام‌مند که با اثر استراوس و کوربین (1998) شناخته می­شود؛ رهیافت پیمایشی یا ظهوری که مربوط به اثر گلاسر (1992) است و رهیافت ساخت که به وسیله چارمز (2000) حمایت می شود(کرسول[35]، 2004). در این پژوهش از رهیافت نظام­مند استفاده می­شود. این رهیافت، که در آثار مشترک استراوس و کوربین در سال­های 1990 و 1998 به آن پرداخته‌شده، برای تدوین نظریه درباره یک پدیده، به‌صورت استقرایی مجموعه­ای سیستماتیک از رویه­ها را بکار می­برد. مدل پارادایم(استراوس و کوربین[36]، 1998) به شکل زیر است:

 

 

شکل 2: مدل پارادایم پژوهش

(عمار و هاگ[37]، 2017)

 

5-1- کدگذاری باز

کدگذاری باز، فرایند تحلیلی است که از طریق آن، مفاهیم و مقوله‌ها شناسایی‌شده و ویژگی‌ها و ابعاد آن‌ها در داده‌ها کشف می‌شود(دی. فلنت، گملگارد، مانوج و پولن[38]، 2012). در مرحله کدگذاری باز، با بررسی عمیق متن مصاحبه‌ها و اسناد سازمانی، مفاهیم مستتر در آن‌ها شناسایی‌شده و این مفاهیم در قالب مقوله‌های اولیه طبقه‌بندی شدند. در گام اول، بامطالعه‌ی سطر به سطر، جمله به جمله و یا پاراگراف به پاراگراف متن مصاحبه‌ها و اسناد سازمانی، واژه‌ها و عبارات مرتبط با پدیده شبکه‌سازی فعالیت‌های بازاریابی استخراج گردید. سپس به هر یک از واژه‌ها و عبارات کد اولیه‌ای اختصاص داده شد(مهرا[39]، 2006). این مفاهیم( 262 کد شناسایی‌شده) در مرحله دوم جهت انسجام بیشتر و تحلیل و تفسیر منسجم‌تر در قالب مدل گرندد کدگذاری شدند. نتایج این کدگذاری و نحوه تحلیل و ترکیب مفاهیم اولیه در قالب مفاهیم ثانویه در ادامه  نشان داده‌شده است.

 

5-2-کدگذاری محوری

کدبندی متمرکز عبارت است از استفاده از معنادارترین و یا فراوان‌ترین کدهای اولیه برای غربال کردن و تقلیل میزان زیادی از داده‌ها. در این مرحله از کدبندی، انبوه داده‌ها به تعداد مشخص و محدودی از مقوله‌های عمده کاهش می‌یابند (استراوس و کوربین[40]، 2008).  در این مرحله بیست‌وهفت مقوله فرعی و شش مقوله اصلی شناسایی شد.

 

5-3-کدگذاری انتخابی

کدگذاری انتخابی مرحله اصلی نظریه‌پردازی است که بر اساس نتایج دو مرحله پیشین استراوس و کوربین، به تولید نظریه می‌پردازد.

 

5-4- مدل معادلات ساختاری

چارچوب مفهومی، ایجاد شده با نظریه پایه (GT)، به عنوان مبنایی برای بخش کمی پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخش اول پژوهش مدل روحیه مالیاتی و عواملی را که بالقوه بر آن تأثیر می‌گذارند منعکس می‌کند. هدف مدل SEM بررسی اهمیت آماری بین دسته‌های مختلف مدل مفهومی است. پرسشنامه ای برای انجام  SEM تهیه شد. بخش‌هایی از پرسش‌نامه بر اساس پژوهش‌های قبلی و بقیه بر اساس مصاحبه‌های نیمه‌ساختارمند بخش اول تهیه شده است. از آنجایی که سؤالات باید با مقوله‌های چارچوب مرتبط می‌شدند، محققان دوباره رونوشت‌های مصاحبه را مرور کردند، مسائل مهم را برای هر دسته برجسته کردند و بر اساس آنها سؤالاتی را تشکیل دادند. همچنین می‌توان گفت که رونویسی‌ها به گونه‌ای مهندسی معکوس شده‌اند که سؤالات مربوطه را ارائه می‌کنند. این پرسشنامه شامل هفت بخش مختلف بود که بخش اول آن اطلاعات دموگرافیک بود، در حالی که شش بخش باقی مانده به بخش (گروه) خاصی از مدل مفهومی مرتبط است. این بخش ها به تفصیل در بخش نتایج مورد بحث قرار خواهند گرفت، اما می توان آنها را به طور خلاصه به این صورت فهرست کرد. عوامل علی، مداخله گر، زمینه ای، محوری، نتیجه و پیامد.  پرسشنامه از مقیاس پنج درجه ای لیکرت استفاده شده است. پاسخ به هر سؤال بین 1 - کاملاً مخالف و 5 - کاملاً موافق بود. نمونه آماری نیز بر اساس توصیه های استفاده از مدل تاییدی برابر 270 نفر از مدیران و کارشناسان سازمان امور مالیاتی انتخاب شد. قبل از شروع تجزیه و تحلیل SEM، نرم افزار آماری 22SPSS  برای تجزیه و تحلیل اولیه داده ها استفاده شده بود. از تحلیل عاملی توضیحی برای حذف سوالاتی با بار عاملی کم یا سوالاتی که با بقیه آیتم های عامل همخوانی نداشتند استفاده شده بود. در طی این فرایند، همچنین مشاهده شد که داده ها به طور نرمال توزیع نشده اند، بنابراین یا باید تبدیل شوند یا به روش تحلیل ناپارامتریک نیاز است. در این راستا، تصمیم گرفته شد از مدل معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM) استفاده شود. این روش بیشتر زمانی که توزیع داده‌ها غیر نرمال، حجم نمونه نسبتاً کوچک است و زمانی که ماهیت مطالعه توضیحی است، SEM معمولی مناسب است(گارسون[41]، 2016). با توجه به این واقعیت که این پژوهش همه این جنبه ها را دارد، روش PLS-SEM بر SEM ترجیح داده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار  استفاده شد. برای ارزیابی روابط بین مقوله‌های چارچوب از مدل ساختاری متغیر مکنون استفاده شد.

 

6- یافته های پژوهش

مقوله‌های شناسایی‌شده در ادامه ارائه‌شده است:

شرایط علی: این شرایط باعث ایجاد و توسعه پدیده یا مقوله محوری می­شوند. این شرایط را مجموعه­ای از مقوله­ها به همراه ویژگی­هایشان تشکیل می­دهند که بیشترین تأثیر را بر شکل­گیری مقوله محوری دارند. کدگذاری عوامل علی در جدول 3  ارائه‌شده است:

جدول 3- کدگذاری عوامل علی

مقوله‌های فرعی	مفاهیم
اعتماد	اعتماد عمومی احاد جامعه
	اعتماد به مقامات دولتی
	اعتماد به بدنه دولت
	بی اعتمادی به دولت
	درک همدلی از طرف دولتمردان
	اعتماد سازی
شفافیت	وجود شفافیت
	شفافیت هزینه های دولت
	شناسایی افراد در زنجیره  تامین
	افشای اطلاعات
	ارتباط  شفاف بین مودیان و بدنه اقتصادی
اصل عدالت	شایسته سالاری
	کنترل فساد
	عدالت مالیاتی
	اشتغال جوانان
	درآمد افراد جامعه
	شکاف طبقاتی
دموگرافی ها	سن
	جنسیت
	تحصیلات
	وضعیت تاهل
انتظارات	اثربخشی هزینه های دولت
	تعارض منافع سیاست گذران
	ساختار بودجه دولت
	تاثیر همسالان
	شرایط درونی
	خوشبینی و شادی

منبع: یافته های پژوهشگر

طبقه محوری: پدیده یا مقوله محوری عبارت است از ایده (انگاره، تصور) پدیده­ای که اساس و محور فرآیند است. مقوله­ای که به‌عنوان مقوله محوری انتخاب می­شود باید به‌قدر کافی انتزاعی بوده و بتوان سایر مقولات اصلی را به آن ربط داد. کدهای حاصل از مقوله محوری در جدول 4، ارائه‌شده است:

 

جدول 4- کدگذاری مقوله محوری

مقوله‌های فرعی	مفاهیم
فضای مجازی	نحوه نگرش مردم
	رسانه ها
	هنجارهای اجتماعی
	شبکه های اجتماعی
	رسانه های اجتماعی
	همنوایی اجتماعی
	روابط اجتماعی
	رفتار خانواده ها
دموکراسی	اخذ عادلانه مالیات
	حس مشارکت
	عدم ثبات اقتصادی
	بی اعتمادی به دولت
	تعارض منافع سیاست گذران
	سیاست های دولت
تبلیغات	فرهنگ پرداخت
	احساس نیاز افراد به سیستم مالیاتی درست
	فرهنگ سازی
	تیزرهای تبلیغاتی

منبع: یافته های پژوهشگر

 

بستر: به شرایط خاصی که به راهبردها تأثیر می­گذارند بستر گفته می­شود. تمایز آن‌ها از شرایط علی مشکل است. در برابر شرایط علی که مجموعه ای از متغیرهای فعال است، این شرایط را مجموعه­ای از مفاهیم، مقوله­ها یا متغیرهای زمینه­ای تشکیل می­دهند. کدهای مربوط در جدول 5، ارائه‌شده است :

 

 

 

جدول 5- مقوله اصلی:  شرایط زمینه‌ای

مقوله‌های فرعی	مفاهیم
گسترش مشوق های مالیاتی	انصاف دولت
	معافیت های مالیاتی
	گسترش تشویق ها
اطلاع رسانی	اطلاعات در مورد منابع
	نحوه خرج کردن منابع
	سطح اقتصادی افراد
	محل خرج مالیات ها
	رسانه ها ، جراید و درگاه های اینترنتی
شرایط اجتماعی	تحصیلات افراد
	درآمد افراد
	سطح رفاهی اجتماعی
	کیفیت زندگی
	سطح آسایش
	اعتقادات خانواده
	سبک تربیتی
	رابطه بین والدین
	سواد مالی
	سطح رضایت مندی افراد

منبع: یافته های پژوهشگر

 

شرایط مداخله‌گر: شرایط علمی و ساختاری هستند که مداخله سایر عوامل را تسهیل یا محدود می­کنند. کدهای مربوط در جدول 6،  ارائه‌شده است.

 

جدول 6-  مقوله اصلی: شرایط مداخله‌گر

مقوله‌های فرعی	مفاهیم
عدم عدالت مالیاتی	فساد گسترده
	رانت های موجود
	نرخ ناعادلانه مالیات
	وجود رانت اقتصادی
	عدم شایسته سالاری
	رانت اقتصادی
	فساد اداری
	نابرابری درآمد
	نرخ ناعادلانه مالیات
	عدم شایسته سالاری
	نابرابری در آمد
چابک سازی	بازنگری در نرخ های مالیات
	همکاری نهادها
	بستر سازی
	تغییر ساختار مودی یابی
	کاهش سطح فساد اداری
	استفاده از مالیات به عنوان اهرم اعتبار یابی
پیچیدگی قوانین مالیاتی	عدم اعتماد به حکومت
	اقتصاد تورمی
	عدم شفافیت
	طولانی شدن اخذ مالیات
	اقتصاد غیر رسمی
	قاچاق
	اقتصاد تورمی
	شکاف طبقاتی
	تورم بالا
	رکود
	عدم اعتماد به حکومت
	عدم شفافیت

منبع: یافته های پژوهشگر

 

راهبردهای تعامل و کنش: کنش­ها و برهم‌کنش‌ها بیانگر رفتارها، فعالیت­ها و تعاملات هدف‌داری هستند که در پاسخ به مقوله محوری و تحت تأثیر شرایط مداخله­گر، اتخاذ می­شوند. به این مقولات راهبرد نیز گفته می­شود. البته از آن‌ها تحت عنوان فرآیندها نیز یاد می­شود. کدهای مربوط در جدول7، ارائه‌شده است.

 

 

جدول 7- مقوله اصلی:  راهبردها

مفاهیم	مقوله‌های فرعی
روحیه میهن پرستی	فرهنگ سازی
رسانه ای شدن
تبلیغات
مسئول دانستن خود
آگاهی شرکت ها و افراد
درگیری افراد در تصمیمات سیاسی
شفاف سازی	برقراری عدالت مالیاتی
ایجاد اعتماد
عدم وجود شکاف طبقاتی
رضایت از زندگی افراد
ارتقا سطح زندگی افراد
ارتقا  سطح کیفی زندگی
سطح دسترسی به امکانات بالا
اصلاح بودجه

منبع: یافته های پژوهشگر

 

پیامد: مقوله­ای که در رابطه با آن تئوری ارائه‌شده و نتیجه راهبردهای تعامل و کنش است، پیامد خوانده می­شود. این مقوله همان عنوانی (نام یا برچسب مفهومی) است که برای چارچوب یا طرح به وجود آمده در نظر گرفته می­شود. کدهای مربوط در جدول 8، ارائه‌شده است.

 

جدول 8-  مقوله اصلی:  پیامدها

مقوله‌های فرعی	مفاهیم
بهبود شاخص های اقتصادی	توزیع عادلانه ثروت
	افزایش رفاه
	موفقیت دولت در برنامه ریزی ها اقتصادی
	کنترل تورم سیاست های مالیاتی
	تقسیم ثروت در جامعه
	تقویت شاخص های اقتصادی
	کاهش شکاف طبقاتی
	عدالت در توزیع درامدها
	تقویت زیر ساخت ها
	رهایی از اقتصاد نفتی
	افزایش سطح درآمد دولت
بهبود شاخص های اجتماعی	افزایش رضایتمندی
	آرامش روانی
	ایجاد غرور ملی
	نشاط زندگی
	افزایش کیفیت زندگی
	افزایش سطح درامد مالیاتی
	افزایش رفاه
	کاهش شکاف طبقاتی
	افزایش سطح امنیت
	ایجاد همبستگی ملی
	افزایش رفاه
	گسترش خدمات عمومی
	ایجاد اشتغال پایدار
شرایط علی   اعتماد شفافیت اصل عدالت دموگرافی ها انتظارات     عوامل مداخله ای   عدم عدالت مالیاتی چابک سازی پیچیدگی قوانین مالیاتی   بستر حاکم   گسترش مشوق های مالیاتی اطلاع رسانی شرایط اجتماعی   مقوله محوری پدید آمدن روحیه مالیاتی فضای مجازی دموکراسی تبلیغات       تاثیرات روحیه مالیاتی   فرهنگ سازی برقراری عدالت مالیاتی   پیامدهای  روحیه مالیاتی   بهبود شاخص های اقتصادی بهبود شاخص های اجتماعی مبارزه با پولشویی       مبارزه با پولشویی	افزایش مطالبات دولت
	الگو برداری از کشورهای موفق
	استفاده از تجارب سایر کشورها
	استفاده از سوت زنی
	کاهش هزینه های مالیات برای دولت
	تمکین بیشتر مالیاتی
	وصول آسانتر مالیات
	کاهش هزینه های فرارا و اجتناب

منبع: یافته های پژوهشگر

      

 

 

 

 

 

الگوی پارادایمی پژوهش در شکل 3 نشان داده‌شده است:

 

شرایط علی

 

اعتماد

شفافیت

اصل عدالت

دموگرافی ها

انتظارات

 

 

عوامل مداخله ای

 

 

عدم عدالت مالیاتی

چابک سازی

پیچیدگی قوانین مالیاتی

 

بستر حاکم

 

گسترش مشوق های مالیاتی

اطلاع رسانی

شرایط اجتماعی

 

مقوله محوری پدید آمدن روحیه مالیاتی

فضای مجازی

دموکراسی

تبلیغات

 

 

 

تاثیرات روحیه مالیاتی

 

فرهنگ سازی

برقراری عدالت مالیاتی

 

پیامدهای  روحیه مالیاتی

 

بهبود شاخص های اقتصادی

بهبود شاخص های اجتماعی

مبارزه با پولشویی

 

شکل 3: الگوی پارادایمی پژوهش

منبع: یافته های پژوهشگر

 

تحلیل عاملی تاییدی

برای بررسی سهم هر یک از مقوله های شناسایی شده در افزایش روحیه مالیاتی مولفه های شناسایی شده توسط پرسشنامه محقق ساخته در اختیار خبرگان و کارشناسان مالیاتی قرار گرفت. داده های جمع آوری شده از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار آماری 22 SPSS و نرم افزار فونیکس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تحلیل عاملی تبیینی به عنوان ابزاری برای پیش پردازش داده ها انجام شد. برای مشاهده بار عاملی هر شاخص از روش تحلیل مولفه اصلی با چرخش Varimax استفاده شد تا دریابیم که آیا شاخص ها عوامل مناسبی را در دسته بندی های مربوطه خود تشکیل می دهند یا خیر. مدل ساختاری پیشنهادی یک مدل انعکاسی است، بنابراین شاخص‌های با رتبه‌بندی عوامل پایین در این مرحله حذف می‌شوند. آزمون Kaiser-Mayer-Olkin (KMO)  نمره 0.86 را به دست آورد که نشان دهنده مناسب بودن گروه نمونه برای تحلیل عاملی است.

 

جدول 9-  مقادیر آماره KMO

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.		.860
Bartlett's Test of Sphericity	3980.295	3980.295
	231	231
	.000	.000

منبع: یافته های پژوهشگر

 

پس از انجام تحلیل اولیه، از نرم افزار فونیکس برای تهیه مدل سازه استفاده شد. برای بررسی پایایی و روایی از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. خلاصه ای از این اندازه گیری ها را می توان در جدول 3 مشاهده کرد. از آنجایی که این یک مدل بازتابی است، مقادیر آلفای کرونباخ و AVE (متوسط ​​واریانس استخراج شده) برای بررسی روایی سازه و پایایی مدل مورد استفاده قرار گرفت. رتبه‌بندی‌های AVE (متوسط ​​واریانس استخراج‌شده) همگی بین 0.6 و 0.9 هستند که به این معنی است که همه شاخص‌ها بالاتر از مقدار آستانه 0.05 قرار دارند. تمام مقادیر آلفای کرونباخ بالای 0.8 هستند و می توان گفت که مدل دارای روایی سازه مناسب و روایی همگرا می باشد.

 

جدول10: بارهای عاملی، اعتبار سازه و امتیاز اعتبار همگرا مدل پیشنهادی

فاکتور	نشانگر	بارعاملی	آلفای کرونباخ	AVE
علی	C1	.630	0.81	0.79
	C2	.655
	C3	.502
	C4	.637
	C5	.684
مداخله گر	I1	.707	0.80	0.83
	I2	.644
	I3	.647
محوری	K1	.755	0.89	0.81
	K2	.797
	K3	.662
بستر	G1	.516	0.87	0.77
	G2	.754
	G3	.708
نتیجه	E1	.769	0.84	0.73
	E2	.674
	E3	.865
پیامد	P1	.585	0.93	0.77
	P2	.769
	P3	.638
	P4	.813
	P5	.705

منبع: یافته های پژوهشگر

مدل ساختاری (SEM)

شکل 4 نتایج تحلیل مسیر را نشان می دهد. همانطور که از جدول 11 مشاهده می شود، تمام مسیرها از لحاظ آماری معنی دار هستند. در مسیر اول متغیرهای شاخص علی ضریب مسیر 54 درصد با متغیرهای محوری دارد؛ این ارتباط برای متغیرهای کلیدی و آثار روحیه مالیاتی 0.94  و بین آثار روحیه مالیاتی و پیامدهای آن 0.82 است. تاثیر متغیرهای زمینه ای بر آثار روحیه مالیاتی 0.19 و متغیرهای مداخله گر بر آثار 0.51 بدست آمده است. 

 

شکل 4: مدل معادلات ساختاری با متغیرهای مکنون و ضرایب مسیر

منبع: یافته های پژوهشگر

 

در این پژوهش برای بررسی برازش مدل از شاخص‌هایی که گیفن و استراب[43] 2000 مطرح نموده­اند، استفاده شد. این شاخص‌ها شامل موارد زیر هستند. شاخص نیکویی برازش (GFI)، شاخص برازش تطبیقی^[44](CFI)، که مقادیر بیشتر از0.9 نشانگر برازش مناسب الگو هستند، شاخص نیکویی برازش تعدیل‌یافته (AGFI) که مقادیر بیشتر از 0.8 قابل‌پذیرش هستند، شاخص برازش ایجاز(PNFI) که مقادیر بیشتر از 0.6 نشانگر برازش مناسب الگو هستند و مجذور میانگین مربعات خطای تقریب(RMSEA) که مقادیر کمتر از 0.08 نشانگر برازش مناسب الگو هستند و در این پژوهش از نرم‌افزار فونیکس استفاده گردید. آماره های مربوط به مناسبت برازش نیز در جدول11 ارائه شده است.

 

جدول11 : آماره های مربوط به برازش مدل

پارامترها	کای دو	df	p-value	GFI	CFI	AGFI	PNFI	RMSEA
مدل 1	1286	226	000/0	0.9<	0.9<	0.9<	0.76	0.008

منبع: یافته های پژوهشگر

 

شاخص‌های نیکویی برازش مدل نهایی حاکی از مناسب بودن مدل است. ضرایب مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم نیز در ادامه ارائه‌شده است:

 

جدول 12: نتایج حاصل از مدل معادلات ساختاری پژوهش همراه با مقادیر ضریب مسیر و سطوح معنی داری

مسیر	ضریب تاثیرمستقیم	ضریب همبستگی	SIG	ارتباط
علی -- محوری	0.54	0.50	0.000**	تایید
محوری—نتایج (آثار)	0.94	0.49	0.000**	تایید
نتایج—پیامد	0.47	0.77	0.006**	تایید
مداخله گر-- نتیجه	0.90	0.76	0.000**	تایید
بستر-- نتیجه	0.85	0.64	0.000**	تایید

منبع: یافته های پژوهشگر

 

نتیجه گیری

چرا مردم مالیات می پردازند یکی از قدیمی ترین سوالات در علوم اقتصادی است. سازوکارهای اجباری و متقابل دولتی پاسخ های غالب بوده است. با این مطالعه، ما بر آن شدیم تا توضیح سومی را در مورد رعایت مالیات برگرفته از ادبیات ارائه دهیم: روحیه مالیاتی. با این کار، امید ما این است که به اقتصاد جامعه  کمک کنیم تا مبانی اخلاقی ظرفیت مالی را بهتر درک کنند و زمینه تحقیقاتی را فراهم کنیم که نه تنها بر ظرفیت کنترل یک دولت، بلکه بر ظرفیت اخلاقی یک جامعه نیز تمرکز دارد. این تحقیق مکانیسم‌های انگیزشی افزایش روحیه مالیاتی را ارائه می‌کند ما به ویژه معتقدیم که توسل به عمل متقابل، روحیه مالیاتی را نسبت به رفتار هنجارهای اجتماعی افزایش می دهد. با توجه به این تصور معمول که نگرش‌های اخلاقی مالیاتی نسبتاً غیر قابل انعطاف هستند و با در نظر گرفتن «پذیرش فرار مالیاتی» به عنوان یک معیار، اندازه اثرات رفتاری نسبتاً قابل توجهی به نظر می‌رسد. نتایج ما پیامدهای سیاستی مهمی دارد. افزودن عناصر متقابل و برجسته کردن استفاده از درآمدهای مالیاتی ممکن است فرصت‌های آسانی برای مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی ایجاد کند. بر اساس تحلیل داده بنیاد این مقاله به چندین گزاره رسیدیم که در ادامه ارائه شده است:

گزاره اول:

عدم تقارن بین قوانین و مقررات و هنجارهای نانوشته مشترک اجتماعی منجر به روحیه پایین مالیاتی می شود. ارزیابی تأثیر نهادهای رسمی بر روحیه مالیاتی، اولین درس سیاست مربوط به محدودیت های مدل بازیگر اقتصادی منطقی است. همانطور که مطالعات قبلی نشان می دهد، افزایش سطح بازدارنده ها مثل عدم شفافیت و انتظارات ممکن است به سمت پایین آمدن روحیه مالیاتی منجر شود و به تبع آن رعایت مالیات نیز پایین تر می شود. بنابراین، دولت ها می توانند از اقدامات دیگری فراتر از اجرای قانون برای بهبود روحیه مالیاتی شهروندان و به تبع آن پیروی از مالیات آن ها استفاده کنند. از این رو، اقدامات خاصی مورد نیاز است. به همین ترتیب، اقدامات نه تنها برای نوسازی دولت و برای بهبود شرایط ساختاری اقتصادی و اجتماعی بلکه برای ایجاد اعتماد به مقامات دولتی مورد نیاز است. بخش گسترده ای از ادبیات نشان می دهد که روحیه مالیاتی کم است و اعتماد کم به مقامات مختلف دولتی (یعنی دولت، مجلس و سیستم حقوقی، مرجع مالیاتی و غیره) است. علاوه بر این، انصاف و اثربخشی ادراک شده از هزینه های دولت و همچنین سطح درک شده فساد، روحیه مالیاتی را شکل می دهد. به همین ترتیب، اقدامات با هدف بهبود قرارداد اجتماعی بین دولت ها و شهروندان و تقویت اعتماد لازم است. این امر مستلزم پیشرفت در عدالت رویه ای است (یعنی شهروندان با مرجع مالیاتی به صورت محترمانه، بی طرفانه و مسئول رفتار شوند)، انصاف رویه ای (شهروندان درک می کنند که سهم آن ها در مقایسه با سهم پرداخت شده توسط دیگران عادلانه است) و عدالت توزیع مجدد (شهروندان معتقدند که آن ها کالاها و خدماتی را که با توجه به مالیات ها پرداخت شده، دریافت می کنند).

گزاره دوم:

فرار مالیاتی توسط شهروندان به عنوان مکانیزم دفاع شخصی مورد استفاده قرار می گیرد. روحیه مالیاتی در جایی افزایش می‌یابد که رابطه نزدیک‌تری بین دولت و شهروندان وجود داشته باشد که به عنوان حقوق قانونی/دموکراسی یا خودمختاری محلی بیان می‌شود. در واقع، مطالعات انجام شده در کانتون های مختلف(تقسیمات کشوری) در سوئیس به این نتیجه رسیدند که حقوق دموکراتیک مستقیم (به عنوان مثال ابتکار قانون اساسی، ابتکار قانونگذاری، همه پرسی قانونگذاری، همه پرسی مالی) اثرات مثبتی بر روحیه مالیاتی و اندازه اقتصاد سایه دارد (تورگلر و اشنایدر، 2004؛ تورگلر و همکاران، 2007b، 2010). به طور مشابه، هرچه صلاحیت دادگاه‌های حسابرسی محلی گسترده‌تر باشد، که اجازه شفافیت بالاتر بودجه و همچنین هزینه کردن مالیات‌ها بر اساس ترجیحات شهروندان را می‌دهد، روحیه مالیاتی بالاتر است. رسانه های اجتماعی و فضای مجازی در توسعه و گسترش روحیه مالیاتی بسیار اثر بخش است و آموزش ها از طریق دیداری و شنیداری و تکرار بیش از حد  باعث افزایش روحیه مالیاتی می شود همچنین روابط بین فردی نیز مهم است و همنوایی اجتماعی باعث می شود روحیه مالیاتی تقویت شود.  شبکه های اجتماعی، تبلیغاتی که در خصوص روحیه یا فرهنگ پرداخت مالیات ارائه می شود از مهم ترین بحث های تقویت روحیه مالیاتی است. تاثیر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی نیز در مقوله محوری مطرح است استفاده از ابزارهایی که بتواند پل ارتباطی سازمان مالیاتی با مردم باشد باید از این پل استفاده کرد که همان تبلیغات و تیزرهای تبلیغاتی است که به کمک فرهنگ سازی می توان روحیه مالیاتی افراد را تقویت کرد. 

گزاره سوم:

مقدار و مبلغ هزینه کرد منابع که توسط دولت انجام می شود و اطلاعات در مورد منابع و نحوه خرج کردن آن ها که از طریق رسانه ها، جراید و درگاه های اینترنتی می توان این اطلاع رسانی را انجام داد زمینه ساز تقویت روحیه مالیاتی هستند. گسترش مشوق های مالیاتی نیز نقش  بسیار زیادی دارد و سطح رضایت مندی افراد نیز نقش به سزایی در پرداخت مالیات و افزایش و تقویت روحیه مالیاتی دارد. با افزایش روحیه مالیاتی مطالبات دولت افزایش می یابد توزیع عادلانه ثروت اتفاق می افتد و موجبات کاهش شکاف طبقاتی فراهم می گردد، افزایش رضایتمندی از خدمات دولت افزایش رفاه اجتماعی در بهداشت، درمان و امنیت نتیجه آن خواهد شد.

گزاره چهارم:

روحیه مالیاتی انگیزه ذاتی شرکت ها برای پرداخت مالیات یا احساس گناه از عدم رعایت آن است. اقتصاد قوی و شفاف که تمام شرکت ها را دربربگیرد و نبود شکاف طبقاتی عوامل اصلی مدل فیشر سرمایه اجتماعی ( اعتماد به دولت که برنامه ای در راستای عدالت سیستم مالیاتی داشته باشد) رشد نارضایتی در مورد عدم عدالت دلیل اصلی فرار مالیاتی است. ریچاردسون[45] (2006) بیان می کند اصل عدالت به طور معنی داری منجر به کاهش فرار مالیاتی می شود. مورد دیگر مدل فیشر غرور ملی و اعتقادات مذهبی است. سن نیز در مدل فیشر مطرح است که تمکین و روحیه مالیاتی را افزایش می دهد. کشور ما دچار اقتصاد تورمی است و عدم شفافیت و رانت اقتصادی، پیچیدگی قوانین مالیاتی که برای مالیات دهندگان قابل درک نیست و طولانی شدن جریان اخذ مالیات از جمله عوامل مداخله گر در کاهش روحیه مالیاتی است که با چابک سازی تا حدودی می توان این پیچیدگی و عدم عدالت را کاهش و در نتیجه روحیه مالیاتی را افزایش داد.

گزاره پنجم:

به طور مشابه، تعداد زیادی از مطالعات به این نتیجه رسیدند که روحیه مالیاتی به عدالت و اثربخشی درک شده از دولت بستگی دارد. به این ترتیب، هر چه مخارج دولت موثرتر درک شود(آلاسفور و همکاران[46]، 2016؛  ویتلینگوم و همکاران[47]، 2017) و سطح بالاتری از مزایای هزینه های دولت درک شود، سطح روحیه مالیاتی بالاتر است. محققانی نظیر آرماحتیتو و اوول (2013) نشان دادند که ظرفیت یک کشور برای فراهم نمودن رفاه و امنیت شهروندان، علاوه بر توسعه و تقویت دموکراسی به توانایی دولت ها برای جمع آوری مناسب مالیات بستگی دارد. همچنین بیان می کنند که جمع آوری مناسب درآمد مالیاتی، بیشتر از سایر عوامل اقتصادی، میزان خدمات عمومی را افزایش می دهد و توسعه و دستیابی به اهداف کشور را در کشورهای در حال توسعه، تسهیل می کند. بنابراین یکی از راه های کاهش هزینه های مالیاتی فرهنگ سازی مالیاتی و ایجاد و تقویت روحیه مالیاتی می باشد. در واقع، با تجزیه و تحلیل ابعاد فرهنگ ها، سطح روحیه مالیاتی در فرهنگ‌هایی که فاصله تا قدرت بالاتر است، پایین‌تر است (برینک و پورکانو[48]، 2016). بنابراین فرهنگ ها، خرده فرهنگ ها(در داخل کشورها)، جوامع و گروه های اجتماعی بر روحیه مالیاتی تأثیر می گذارند. روحیه مالیاتی فردی با رفتار سایر اعضای جامعه شکل می گیرد. زمانی که رعایت مالیات یک هنجار اجتماعی تلقی شود و در نتیجه متقلب بودن منجر به طرد ونارضایتی اجتماعی شود، روحیه مالیاتی افزایش می یابد. برعکس، در جایی که اعتماد پایینی در جامعه وجود داشته باشد و افراد احساس کنند که سهم زیادی از مردم از پرداخت مالیات فرار می کنند، سطح روحیه مالیاتی مالیات دهندگان به شکل محسوسی پایین می آید.

گزاره ششم:

کاهش شکاف طبقاتی و شفافیت اقتصادی پیامد تقویت روحیه مالیاتی است که منجر به تقویت زیر ساخت ها می شود و سطح امنیت در جامعه زیاد و افراد نسبت به هم احساس انسجام و وحدت می کنند و همبستگی ملی بین آن ها به وجود می آید و شاخص های اقتصادی تقویت می گردد و افزایش سطح درآمد دولت را در پی خواهد داشت.

 

پیشنهادهای پژوهش

اثبات شده است که مؤسسات غیررسمی نیز روحیه مالیاتی را شکل می دهند و اقدامات با هدف تغییر نهادهای غیررسمی نیز لازم است. تا زمانی که پرداخت مالیات یک هنجار پذیرفته شده اجتماعی را نشان نمی دهد، روحیه مالیاتی کم خواهد بود. با این حال، نتایج حاصل از مطالعات قبلی نشان می دهد که دولت ها توانایی تأثیرگذاری بر هنجارهای اجتماعی را دارند. به این ترتیب، دولت ها می توانند شفافیت هزینه های عمومی را بهبود بخشند، می توانند از کمپین های افزایش آگاهی برای ارائه اطلاعات در مورد پرداخت کالاها و خدمات عمومی از مالیات استفاده کنند یا می توانند آموزش مالیاتی را تشویق کنند. به عنوان مثال، یک مطالعه در انگلستان نشان می دهد که ارسال نامه هایی که به مالیات دهندگان یادآوری می کند چگونه مالیات آن ها به کالاهای عمومی کمک می کند منجر به کاهش تأخیر در پرداخت مالیات می شود (هالسورث و همکاران[49]، 2017).

به همین ترتیب، مطالعه ای که در ترکیه و اسپانیا انجام شده است نشان می دهد که آموزش مالیاتی در دانشگاه ها تأثیر مثبتی بر سطح روحیه مالیاتی دارد((گوکسو و سهپاز[50]، 2015). به عنوان عدم اعتماد به سایر مالیات دهندگان و این تصور که فرار مالیاتی در یک جامعه گسترده است، بر روحیه مالیاتی تأثیر منفی می گذارد، اقدامات با هدف تقویت اعتماد نیز لازم است. به عنوان مثال، این امر با ارائه اطلاعات شهروندان در مورد رفتار همسالان خود می تواند حاصل شود (لوتمر و سینگال[51]، 2014). مطالعه ای که در انگلستان انجام شده است، بررسی کرده است که آیا پیام های مختلفی درباره رفتار همسالان بر پرداخت های به موقع تأثیر می گذارد(هالسورث و همکاران[52]، 2017). همانطور که در این مقاله نشان داده شده است، در دهه های گذشته، تعداد زیادی از مطالعات بر درک روحیه مالیاتی و نقش آن در انطباق مالیاتی متمرکز شده اند. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق بر اساس تجزیه و تحلیل مقطعی است. با توجه به اینکه روحیه مالیاتی و تمایل افراد به رعایت افراد می توانند با گذشت زمان تغییر کنند، تجزیه و تحلیل طولی بیشتر محققان را قادر می سازد تا اندازه گیری کنند که چگونه اقدامات مختلف سیاست ها روحیه مالیاتی را شکل می دهد و چگونه روحیه مالیاتی با این اقدامات تغییر می کند. نهادهای رسمی و غیررسمی بر یکدیگر تأثیر می گذارند. نه تنها دولت می تواند از اقدامات برای تغییر نهادهای رسمی به روشی مثبت برای بهبود روحیه مالیاتی و انطباق مالیاتی استفاده کند، بلکه شهروندان نیز می توانند با انتخاب و رأی دادن به مقامات نظرات و انتظارات خود را بر روی نهادهای رسمی بیان کنند، بر روحیه دولت تأثیر بگذارند. به همین ترتیب، بررسی اثرات تعامل بین نهادهای رسمی و غیر رسمی در شکل دادن به روحیه مالیاتی ممکن است منجر به بینش های مهم جدید شود.

 

تعارض منافع

هیچ گونه تعارض منافع توسط نویسندگان بیان نشده است.

 

 

[1]  گروه حسابداری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران  [e-mail]

[2] اگروه حسابداری، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران(نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] گروه حسابداری، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران  [e-mail]

[4] گروه آمار و ریاضی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران[e-mail]

[5] Tax morale

[6] Tax Evation

[7] Alm and Turgler

[8] Turgler

[9] Latmer and Singhal

[10] Turgler

[11] Hordonic

[12] Kerchler et al

[13] Dongar et al

[14] Brink and Porcano

[15] Dell’Anno

[16] Stark and Kirchler

[17] Hala

[18] Stark and Kirchler

[19] Williams and Horodnik

[20] Luttmer and Singhal

[21] Steinmo

[22] Horodnic

[23] Allingham and Sandmo

[24] Williams

[25] Williams and Horodnic

[26] Turgler

[27] Konstantinos Fotiadis & Prodromos Chatzoglou

[28] Orkhan Nadirov

[29] Kazi Abdul et al.

[30] Robbins, B.G., Kiser, E

[31] Edmond Ofori

[32] Lanis, G. Richardson

[33] Grounded Theory (GT)

[34] Pandit

[35] Creswell

[36] Strauss and corbin

[37] Amar & Haag

[38] D. Flint, Gammelgaard, Manuj, & Pohlen

[39] mehra

[40] Strauss and corbin

[41] Garson

3 فونیکس

[43] Gefen and Straub

[44] Comparative Fit Index

[45] Richardson

[46] Alasfour et al

[47] Vythelingum et al

[48] Brink and Porcano

[49] Hallsworth et al

[50] Goksu and Sahpaz

[51] Luttmer and Singhal

[52] Hallsworth et al

مراجع

فهرست منابع

• اسداله زاده بالی، سید رستم، دامن کشیده، مرجان، هادی نژاد، منیژه، گرائی نژاد، غلامرضا، مومنی، صالیان، هوشنگ. (1398). نگرشی بر ارتباط میان بار مالیاتی و اثرگذاری آن بر اقتصاد پنهان در ایران (رهیافتی از الگوی .(ARDL اقتصاد مالی.13)49(، 131-152.
• حیدرزادی، حسین، خداپناه، مسعود، منتظرحجت، امیرحسین. (1401) بررسی عوامل تعیین کننده فرار مالیاتی در اقتصاد ایران با رویکرد اقتصادسنجی بیزین. پژوهشنامه مالیات؛ ۳۰ (۵۳) :۱۲۲-۹۷
• حیدری، رضا، حیدرپور، فرزانه، جهادنشاد، آزیتا(1399) شناسایی ریسک تمکین مالیات مشاغل با روش نظریه پردازی زمینه بینان، پژوهشنامه مالیات(45)93 : 89-118.
• رحمت الهی، حسین، حبیب نژاد، سید احمد، ایزدی، سلمان(1399) الگوی مطلوب تمکین مالیاتی در ایران: الگویی ترکیبی، پژوهشنامه مالیات،(45)93 : 155-181.
• کامیاب تیموری, رضا, کیقبادی, امیررضا, فرساد امان الهی, غلامرضا. (1400). شناسایی ریسک‌های قابل کنترل عدم تمکین مالیاتی با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری Identify controllable risks of tax non-compliance with the structural equation modeling. اقتصاد مالی, 15(56), 269-302.
• مکیان، سید نظام الدین، توکلیان، حسین، نجفی فرا شاه، سید محمد صالح. (1398). بررسی اثر شوک مالیات‌های مستقیم بر تولید ناخالص داخلی و تورم در ایران در چارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی. اقتصاد مالی.13)49(. 1-46.
• نجفی، سمیه، صالحی، اله‌کرم، امیری، هوشنگ.(1401). ارائه الگویی برای کشف تقلب مالیاتی بر اساس تیپ‌های شخصیتی مدیران مالی شرکتها با استفاده از رویکرد شبکه‌های عصبی. پژوهشنامه مالیات؛ ۳۰ (۵۳) :۹۶-۷۱