اندیشه حق به شهر؛ تحولی مفهومی و بنیادین در مبارزات شهری برای زندگی خوب شهری مطالعه موردی: تحلیل تطبیقی مناطق پنج‌گانه شهر ارومیه

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 12، شماره 47، آبان 1402، صفحه 130-151   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی بخشی گرمی¹؛ میثم ساکت حسنلوئی^{* 2}؛ عاطفه قنبری²؛ مریم حیدری فنونی³

¹دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²کارشناس ارشد، گروه برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

³دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.

چکیده

امروزه مفهوم «حق به شهر» واکنشی به روند پرشتاب توسعه شهری نامتعادل و طرح‌های کمتر اندیشیده شده برنامه‌ریزی شهری جهت تحقق­پذیری و دستیابی به شهری قابل زیست، پویا و پایدار می‌باشد. شهروندمدارتر کردن بستر زندگی شهری، عدالت شهری، شهرسازی عدالت­محور و دموکراسی شهری مسائل اساسی برنامه‌ریزی شهری امروزی بوده که رویکرد حق به شهر از طریق اعمال تغییرات اجتماعی-فضائی شهر به تحقق آن‌ها می‌پردازد. پژوهش حاضر با هدفی کاربردی-توسعه‌ای و ماهیتی توصیفی-تحلیلی سعی دارد تا با اتخاذ پیش‌زمینه‌ای انسان‌مدارانه، به ارزیابی میزان تحقق شاخص‌های حق به شهر در هر یک از مناطق پنج‌گانه شهر ارومیه بپردازد. شیوه‌های مورد استفاده در گردآوری و تحلیل اطلاعات، بهره‌گیری از روش‌های سندگزینی و کتابخانه‌ای، شناسایی میدانی و مصاحبه (حجم نمونه هدفمند) و استفاده از تکنیک‌های آنتروپی شانون و کوپراس در تحلیل کمی می‌باشد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل حاکی از آن است که مناطق 2 و 4 شهر ارومیه به ترتیب بیشترین و کمترین سطح سازگاری و مطلوبیت را به خود اختصاص داده‌اند. در نهایت جهت دستیابی به شرایطی مناسب در حوزه برنامه‌ریزی شهری، به ارائه پیشنهاداتی منسجم و هدفمند پرداخته شده است. 

کلیدواژه‌ها

حق به شهر؛ عدالت‌محور؛ مناطق شهری؛ برنامه‌ریزی شهری؛ ارومیه

مراجع

1. بمانیان، محمدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر؛ بهرام‌پور، مهدی (1393). تبیین رویکرد نظریه شهر عدالت‌محور در نظام مدیریت شهری با تاکید بر طرح‌های توسعه شهری. مدیریت شهری. 13 (27)، 256-231.
2. پوراحمد، احمد و دیگران (1393). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهر از منظر عدالت اجتماعی (مورد مطالعه: کاشان). آمایش سرزمین. 6 (2)، 208-179.
3. حبیبی، سیدمحسن؛ امیری، مریم (1394). حق به شهر؛ شهر موجود و شهر مطلوب (آنچه هست و آنچه باید باشد). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران. 5 (2)، 30-9.
4. حیدری، فردین؛ زارعی، مجید (1398). مفهوم حق به شهر و ارتباط آن با طراحی شهری شهروندمدار (تطبیق هنجارهای جامعِ بیان‌گر شهروندمداری، با شاخص‌های کیفی طراحی شهری). مجله منظر. 11 (46)، 23-14.
5. رفیعیان، مجتبی؛ الوندی‌پور، نینا (1395). مفهوم‌پردازی اندیشه حق به شهر؛ در جستجوی مدلی مفهومی. مجله جامعه‌شناسی ایران. 16 (2)، 47-25.
6. سعیدنیا، احمد (1382). شهرسازی، کتاب سبز شهرداری‌ها. جلد اول. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها، وزارت کشور.
7. سعیدی رضوانی، هادی (1391). تبیین مفهوم و شاخص‌سازی شهر عدالت‌محور؛ نمونه ارزیابی شهر تهران. رساله مقطع دکتری. دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران، تهران.
8. سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران. (1395). خلاصه آمار جمعیتی ایران و استان آذربایجان غربی. تهران: مرکز آمار ایران.
9. شارع‌پور، محمود (1394). حق به شهر و فضاهای عمومی شهری. فصلنامه تخصصی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. 2 (2)، 66-52.
10. محمدی، محمود؛ چنگلوایی، یونس (1392). ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضای شهری بر میزان مطلوبیت مسیرهای پیاده گردشگری (مورد پژوهشی اولویت‌بندی مسیرهای گردشگری پیاده در شهر اصفهان). معماری و شهرسازی ایران. 4 (5)، 32-15.
11. معروفی، حسین؛ وحیدی برجی، گلدیس (1394). فضا و تحقق‌پذیری حق شهری: شناسایی مؤلفه‌های فضایی برآمده از حق شهری به منظور تحلیل و ارزیابی پروژه نواب در تهران و لادفانس در پاریس. مطالعات شهری. 4 (16)، 14-5.
12. هاروی، دیوید؛ مری‌فیلد، اندی (1392). حق به شهر: ریشه‌های شهری بحران‌های مالی. ترجمه خسرو کلانتری. تهران: انتشارات مهر ویستا.
13. یغفوری، حسین؛ کاشفی‌دوست، دیمن (1397). ارزیابی و سنجش مؤلفه‌های برآمده از حق به شهر (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 9 (35)، 68-57.
14. Brenner, N.; Marcuse, P. & Mayer, M. (2012). Cities for People not for Profit: Critical Urban Theory and the Right to the City. London & New York: Taylor & Francis Group.
15. Campbell, H. (2006). Just planning: The art of situated ethical judgment. Journal of Planning Education and Research. 26 (1), 92-106.
16. Fainstein, S. (1997). Justice, Politics and the Creation of Urban Space. In the Urbanization of Injustice. Merrifield, A., Swyngedouw, E. (Ed.) . New York: New York University Press.
17. Fainstein, S. (1999). Can we Make the Cities We Want? In the Urban Moment. The Urban Moment. Thousand Oaks: Sage. 249-272.
18. Fainstein, S. (2000). New directions in planning theory. Urban Affairs Review. 35 (4), 451-478.
19. Fainstein, S. (2003). New Directions in Planning Theory. Fainstein, S. and Campbell, S. (ed.). Reading in Urban Theory. Malden and Oxford: Blackwell.
20. Fainstein, S. (2006). Planning and the just city. Conference on Searching for the Just City, GSAPP. Columbia University.
21. Fainstein, S. (2010). The Just City. Ithaca and London: Cornell University Press.
22. Harvey, D. (2002). Social Justice, Postmodernism and the City. S, Fainstein and S. Campbell (ed.). Malden and Oxford: Reading in Urban Theory, Blackwell.
23. Kofman, E. & Lebas, E. (1996). Writings on Cities. Oxford: Blackwell Publishing.
24. Lefebvre, H. (2009). State, Space, World: Selected Essays. N. Brenner, S. Elden, Eds., G. Moore, N. Brenner (Trans.). Minneapolis: University of Minnesota Press.
25. Lefebvre, H. (1968). Le Droit ¢a la Ville (The Right to the City). Anthropos: Paris.
26. Mitchell, D. (2003). The Right to the City: Social Justice and the Fight for Public Space. New York: The Guilford Press.
27. Purcell, M. (2013). Recapturing Democracy. New York: Routledge.
28. Purcell, M. & Shannon K, T. (2015). Cultivating food as a right to the city. Local Environment, International Journal of Justice and Sustainability. 20 (10), 1132-1142.
29. Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Cambridge: Harvard University Press.
30. Rawls, J. (2001). Justice as Fairness; A Restatement. London: Harvard University Press.
31. Safier, M. (2006). Securing the Right to the City: The Case for Civic Cosmopolitanism. Paris: UNESCO UN-HABITAT ISS.
32. Savdercock, L. (2003). Cosmopolis II: Mongrel Cities in the 21^st century. London: Continuum.
33. Varady, D.P. (2011). Searching for the just city: Debates in urban theory and practice, Edited by Peter Marcuse, James Connolly, Johannes Novy, Ingrid Olivo, Cuz Potter, and Justin Steil. Journal of Regional Science. 51 (1), 208-210.