تحلیل تطبیقی کنش‌های سه‌گانة شخصیت‌های اساطیری در ساختار روایی «اودیسة هومر» و «داراب‌نامة طرسوسی» بر مبنای نظریة اسطوره‌شناسی تطبیقی ژرژ دومزیل

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 19، شماره 71، تیر 1402، صفحه 167-197   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.702445

نویسندگان

الناز محمدزاده^{* 1}؛ محمدمهدی اسماعیلی²؛ شروین خمسه²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند با تکیه بر نظریة اسطوره‌شناسی تطبیقی ژرژ دومزیل، کنش‌های شخصیت‌های اساطیری اودیسة هومر و داراب‌نامة طرسوسی را با یکدیگر انطباق دهد و به این پرسش پاسخ دهد که کنش‌های شخصیت‌های اساطیری در «داراب‌نامه» و «اودیسه» تا چه میزان با نظریة کنش‌های سه‌گانة دومزیل انطباق دارند و موارد تشابه و تفاوت آن‌ها کدام است؟ یافته‌ها حاکی از آن است که شخصیت‌های اصلی این دو اثر؛ یعنی «داراب» و «اسکندر» را می‌توان با «اولیس» در یک طبقه‌بندی قرار داد. بررسی کنش‌های «داراب» و «اولیس» نشان می‌دهد که هر دو در جایگاه پادشاهی، مؤید ویژگی‌های هر سه کنش هستند؛ با این تفاوت که اولیس زادة خدایان (زئوس) است و داراب در مقام پادشاهی دارای فّره‌ایزدی است. هوشمندی و حیله‌گری از بارزترین صفات اولیس است درحالیکه داراب با صفت قدرتمندی شناخته‌ می‌شود. اسکندر مقام پادشاهی را برای فتوحات دینی رها کرد، اما اولیس به سبب عدم قربانی برای خدایان مجازات شد. سایر شخصیت‌ها از جمله «طمروسیه» و «بوران‌دخت» با «پنلوپ» نیز با تفاوت‌های جزیی مظهر «پاکدامنی» هستند. تأکید بر وفاداری به پیمان ازدواج در اودیسه گفتمان غالب است، اما در داراب‌نامه فتوحات دینی برای اسکندر بر سایر وجوه گفتمانی غلبه دارد.

کلیدواژه‌ها

اسطوره‌شناسی تطبیقی؛ ژرژ دومزیل؛ کنش‌های سه‌گانه؛ داراب‌نامه؛ اودیسه

مراجع

آیدنلو، سجاد. 1389. «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی». فصلنامة مطالعات داستانی. ش 1. صص 36ـ5.  

استاتارد، دیوید. 1397. تاریخ یونان باستان در پنجاه زندگی‌نامه. ترجمة شهربانو صارمی. تهران: ققنوس.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1395. اسطوره بیان نمادین. چ 5. تهران: سروش.

اسماعیلی، حسین .1392. پیشگفتار اسکندرنامه، روایت آسیای میانه. تهران: معین.

اوالد، فرانسوا و دیگران. 1380. اسطوره و حماسه در اندیشة ژرژ دومزیل. ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1396. پژوهشی در اساطیر ایران. چ12. تهران: آگه.

بهاری، مهدیه. 1393. مختصات حماسی داراب‌نامة طرسوسی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. به راهنمایی حمید جعفری قریه علی. رفسنجان: دانشگاه ولیعصر (عج).

جعفری قریه‌علی، حمید و مهدیه بهاری. 1394. «بررسی تطبیقی قهرمان‌پردازی حماسی در داراب‌نامة طرسوسی و اودیسة هومر». مطالعات ایرانی. د 4. ش 27. صص94ـ75.

دومزیل، ژرژو گودورف. 1379. خدایان سه کنش، جهان اسطوره‌شناسی. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.

زاهدی، فریندخت و همکاران. 1397. «ضحاک و لوکی: مقایسة دو اسطورة ایرانی و اسکاندیناوی بر مبنای نمایشنامه‌های ضحاک و ایولف کوچک در چهارچوب نظریة کنش‌گرایانة ژرژ دومزیل». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش52. صص276ـ249.

20.1001.1.20084420.1397.14.52.9.6

شمیسا، سیروس. 1380. انواع ادبی. تهران: فردوس.

طرسوسی، محمد. 1396. داراب‌نامه. تصحیح ذبیح‌ا...صفا. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

عزیزی‌فر، امیرعباس. 1394. «بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در دارب‌نامة طرسوسی». متن‌شناسی ادب فارسی. دورة جدید. ش4. صص118ـ101.

غنی، گلرخ‌سادات و همکاران. 1399. «بررسی تطبیقی بوراندخت و آتنا، الهگان جنگاوری در داراب‌نامه و اودیسه».  ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س16. ش59. صص73ـ39. 

20.1001.1.20084420.1399.16.59.2.7

مبارک، وحید. 1396. «مطالعة تطبیقی ادیسة هومر و گرشاسب‌نامة اسدی طوسی». ادبیات تطبیقی. د9. ش16. صص207ـ185.  

معرک‌نژاد، رسول .1393. اسطوره و هنر. چ 2، تهران: میردشتی.

مینوی، مجتبی .1367. پانزده گفتار. تهران: توس.

نامورمطلق، بهمن 1397. درآمدی بر اسطوره‌‍شناسی. چ 2. تهران: سخن.

نامورمطلق، بهمن و بهروز عوض‌پور. 1395. اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد ژرژ دومزیل. تهران: موغام.

هومر. 1389. اودیسة هومر، ترجمه جلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.

هومر. 1387. اودیسه، ترجمة سعید نفیسی. تهران: زوار.

وزنبرگ، دونار. 1386. اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها. ج1 و 2. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.