خوانشی بینامتنی بر دو داستان از مثنوی و دکامرون

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 19، شماره 71، تیر 1402، صفحه 105-133   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.702448

نویسندگان

افسانه سعادتی^* ؛ حسن یزدان پناه

استادیار دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

یکی از روش‌های شناخت عمیق متون، بررسی تعامل بین آثار مختلف است؛ زیرا نویسندگان، خواه‌ناخواه تحت‌تأثیر آثار یکدیگر هستند. موضوع اصلی این جستار، خوانش بینامتنی دو داستان از مثنوی معنوی و دکامرون بر مبنای نظریة ترامتنیت ژنت است. «آن صوفی که زن خود...» قصه‌ای از مثنوی است که از نظر بن‌مایه‌ها با قصة «هیچ آدابی و ...» و یا «وقتی چاره، منحصر به فرد می‌شود»، از دکامرون شباهت‎هایی دارد: بی‌وفایی،خیانت، کام‌جویی و شهوت‌رانی و حیلة زنان و ترس از رسوایی از جمله بن‌مایه‌های مشترک این داستان‌ها و تشکیل‌دهندة بنیان اصلی آنها است. پژوهش حاضر به شیوة تحلیلی ـ تطبیقی برآن است تا ضمن قیاس این دو اثر کلاسیک، به بیان وجوه اشتراک و افتراق این داستان‌ها بپردازد. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که بوکاچیو در حکایاتش به طرز قابل‎تأملی، قصه‌ای از مثنوی را بازآفرینی کرده است. این پژوهش توانسته است از سویی زمینة مساعد را برای بخشی از مطالعات تطبیقی فراهم سازد و از دیگر سو، راهگشای مطالعات در حوزة مولوی‌پژوهی باشد.

کلیدواژه‌ها

دکامرون؛ مثنوی معنوی؛ بینامتنیت؛ بن‌مایه؛ داستان

مراجع

قرآن کریم.1381. ترجمه مهدی فولادوند، چ دوم. قم. 

آپولیوس. 1393. الاغ طلایی. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

آلن، گراهام.1380. بینامتنیت. تهران: مرکز.

اصغری بایقوت، یوسف.1392. نقد و بررسی مثنوی از منظر بینامتنیت با تکیه بر دو اثر منثور (اسرار التوحید و رسالة قشریه). رسالة دکتری. به راهنمایی جلیل مشیدی. اراک: دانشگاه اراک.

امامی، صابر.1385. «بررسی کتاب دکامرون اثر جووانی بوکاچیو و اما دکامرون». ادبیات داستانی. شمارة 106. صص88ـ82.   

احمدی، بابک.1380. ساختار و تأویل متن. چ 5. تهران: مرکز.

براهنی، رضا 1363. تاریخ مذکر (فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم). تهران: نشر اول.

بروئل، پیرو و همکاران .1378. تاریخ ادبیات فرانسه. ترجمة نسرین خطاط و مهوش قویمی. تهران: سمت.

بولن، جین شینودا.1373. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یوسفی. تهران: روشنگران.

بوکاچیو، جیووانی.1379. دکامرون. مترجم محمد قاضی. تهران: مازیار.

ـــــــــــــــــ .بی‌تا. دکامرون. مترجم حبیب شنوقی. بی‌جا. انتشارات بنگاه مطبوعاتی گوتنبرگ.

پارسا نسب، محمد.1388. «بن‌مایه: تعاریف، گونه­ها، کارکردها و...». فصلنامة نقد ادبی. س 1. ش 5. صص 7-40.

Doi: 20.1001.1.20080360.1388.2.5.3.4

پراپ، ولادیمیر.1371. ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

ــــــــــــــ . 1368. ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

تراویک، باکنر.1372. تاریخ ادبیات جهان، ترجمة عربعلی رضایی. ج اول. تهران: فرزان.

تقوی، محمد و و دهقان، الهام. 1388. «موتیف چیست و چگونه شکل می­گیرد؟» فصلنامة نقد ادبی. س2. ش 8، صص31ـ3. 

 D0R: 20.1001.1.20080360.1388.2.8.11.8

ثمینی، نغمه .1379. عشق و شعبده. چ اول. تهران: نشر مرکز

جهان‌شاهی افشار، علی.1394. «بررسی تطبیقی ویژگی‌های زنان در دکامرون با سندبادنامه و کلیله و دمنه». مجله ادبیات تطبیقی. شمارة 13. صص57ـ33.  

10.22103/JCL.2016.1279 DOI:

حسینی، مریم. 1381. «قاضی در هماوردی با بوکاچیو». ماه، ادبیات، فلسفه. شمارة 58. صص 88-93.

ــــــــــــ . 1388. ریشه‌های زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. چ اول. تهران: چشمه.

صائب تبریزی، محمدعلی. 1370. دیوان. ج2. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.

راستگوفر، محمد. 1383. تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی. چ3. تهران: سمت.

رضایی دشت ارژنه، محمود و محمد بیژن‌زاده. 1395. «آن پادشاه جهود که نصرانیان را ... بر اساس رویکرد بینامتنیت». متن‌پژوهی. دورة 20. شمارة 68. صص189ـ171.     

رمضان کیائی، محمدحسین. 1379. «ادبیات داستانی ایتالیا و ریشه‌های شرقی ـ ایرانی آن». پژوهش ادبیات معاصر جهان. شمارة 8. صص131ـ119.  

رید، ایولین.1387. مادر سالاری: زن در گسترة تاریخ تکامل. ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

زرین‌کوب، عبدالحسین.1374. نقش بر آب. ج 3. تهران: سخن.

ستاری، جلال. 1375. سیمای زن در فرهنگ ایران. چ1. تهران: مرکز.

سجادی، سید علی محمد و حسنی جلیلیان، علیرضا.1387. زن و هبوط (چگونگی رواج باورهای ناروا در مورد زنان در برخی از متن ادبی). پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 57. صص186ـ161.  

صادقی، فاطمه. 1384. «نگاهی بر هزار و یکشب شهرزاد و دکامرون بوکاچیو». ماه هنر. صص43ـ36.

عبداللهی، بهنام. 1398. دکامرون و هفت‌پیکر. رسالة کارشناسی ارشد. به راهنمایی عسگر صلاحی. اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.

علی‌اکبری، معصومه. 1381. «بینامتنیت: ریشه‌ها، گسترش و تنوع». مجلة جهان کتاب. شمارة 155ـ158. صص42ـ40. 

عوفی، سدیدالدین محمد. 1386. جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. جزء دوم از قسم سوم. تصحیح امیر بانو مصفا (کریمی) و مظاهر مصفا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی.

فرای، نورتراپ. 1384. صحیفه‌های زمینی. ترجمة هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1347. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. تهران: امیرکبیر.

کاوه، سعید. 1386. همسران و بی‌وفایی و ... . تهران: سخن.

کریستوا، ژولیا. 1381. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدان‌جو. تهران: مرکز.

طسوجی، عبداللطیف. 1383. هزار و یکشب. تهران: هرمس.

نامور مطلق، بهمن. 1386الف. «ترامتنیت، مطالعة روابط یک متن یا دیگر متن‌ها». پژوهشنامة علوم انسانی. شمارة 56. صص98ـ83. 

ــــــــــــــــ . 1386ب. «ارجاعات درون متنی در مثنوی با رویکرد بینامتنی». فرهنگستان هنر. پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 54. صص34ـ21.          

ــــــــــــــــ . 1390. درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.

ندا، طه. 1387. ادبیات تطبیقی. ترجمة هادی نظری مقدم. تهران: نی.

مارزلف، اولریش. 1371. طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.

متقی، سعیده. 1388. «بحران خیانت و زندگی روزمره، چرا انسان‌ها دیگر اعتماد نمی‌کنند؟». موج اندیشه. 19 دی ماه.

مزداپور، کتایون. 1380. روایتی دیگر از داستان دلیلة محتاله و مکر زنان. تهران: روشنفکران و مطالعات زنان.

ممتحن، مهدی و محبوبه مسلمی‌زاده. 1394. «بررسی تطبیقی پارسازن عطار و هزار و یک شب بوکاچیو». مطالعات ادبیات تطبیقی. سال نهم. شمارة 36. صص97ـ81.      

مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد.1387. مثنوی. تهران: محمد.

ویدن گرن، گئو. 1376. مانی و تعلیمات او. ترجمة نزهت صفای اصفهانی. تهران: مرکز.

هاشمی، محموده. 1370. «مقام زن در شاهنامه فردوسی». دانش: صص28ـ27. 

English Sources

Genette, Gerad 1997. Palimsests: Literature in Second degree. Trans: channa newman calude Doubinsky.Lincoln: University of Nebraska press.

Seigneuret, Jean, Charles.1988. Dictionary of Literary Criticism. Delhi: IVY Publishing House.

Oxford University .2006. The Oxford English Dictionary. Oxford University Press.