سرقفلی، حق کسب و پیشه و جایگاه آن در مبحث وقف

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 71، خرداد 1402، صفحه 11-35   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.702557

نویسندگان

زهرا ال اسحق خوئینی^{* 1}؛ مریم مهدی پور خردمردی²؛ زهرا سادات میرهاشمی³

¹استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه الزهراء سلام الله علیها، تهران، ایران

²دانشجوی دکترا حقوق خصوصی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

حق سرقفلی و حق کسب و پیشه هر دو از حقوق مکتبسه هستند و در عین حال که شباهاتی با هم دارند با یکدیگر متفاوتند. سرقفلی وجهی است که مالک در ابتدای اجاره و جدای از مال‌الاجاره از مستأجر می‌گیرد تا محل را به وی اجاره داده و واگذار کند اما حق کسب یا تجارت یا پیشه حقی است که در اثر رونق اقتصادی ایجاد شده در محل و در اثر فعالیت مستأجر به وجود می‌آید. در پاره ای موارد وقف املاک تجاری، بین دو حق مذکور و حقوق وقف، تعارض ایجاد می شود که در عمل مبتنابه بسیاری دارد. اگر ملک تجاری با حق سرقفلی اجاره داده شود و یا حق کسب و پیشه به آن تعلق بگیرد، با گذر زمان، عملاً منافعی وجود نخواهد داشت تا جهت اهداف وقف، هزینه گردد. از سویی قوانین هم حق سرقفلی و هم حق کسب و پیشه را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ. بر این اساس در صورت توقف اجاره یا فروش مال موقوفه یا تغییر کاربری یا هر اقدامی که موجب از بین رفتن مفاد قرارداد اولیه شود، اگر مستأجر از مقررات قانون و قرارداد اولیه تخلف نکرده باشد، ﺣﻖ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ وجود ندارد. اما در صورتی که تخلف مستاجر احراز شود، یا اینکه مستاجر در مدت اجاره مورد اجاره را تعطیل کرده باشد، حق کسب و پیشه‌ نخواهد داشت، زیرا اساساً ابتدا حقی برای مستاجر ایجاد نشده تا محل مذکور واجد شرایط لازم امتیازات مربوط به اماکن تجاری باشد. در مورد حقوق موقوفه، قوانین و اجماع نظر فقها نشان می‌دهد دو راه‌حل در شرایط فوق وجود دارد: 1- تغییر کاربری و احیای موقوفه، 2- پایان وقف.

کلیدواژه‌ها

وقف؛ حق سرقفلی؛ حق کسب و پیشه یا تجارت؛ تعارض؛ مستاجر

مراجع

• ابهری، حمید ؛ رضیان، عبد الله (۱۳۸۵). لزوم انطباق موارد جواز بیع عین موقوفه در قانون مدنی ایران با فقه اسلامی، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی
• انصاری، مرتضی.(1415ه.ق)، کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات( ط- الحدیثة). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
• ایروانی، باقر (1427ه.ق). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری. قم
• بازگیر، یدالله (۱۳۷۹). قانون مدنی در آیینه آراء دیوان عالی کشور.تهران: نشر دریا.
• بشیری، عباس؛ پوررحیم، مریم (۱۳۹۱). حقوق کاربردی وقف و اراضی موقوفه. تهران: انتشارات جنگل
• بن هاشمی خمینی، سید محمد حسن (1378). توضیح المسائل مراجع. قم: دفتر انتشارات اسلامی
• بهزاد، بهزاد؛ ایرانی اصل، فرج (1391). بطلان وقف در موارد جواز فروش. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی. سال هشتم، شماره 29.
• جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1376). حقوق اموال. تهران: انتشارات گنج دانش
• جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش، تهران
• حاج محمدی، حسین (1394). تبارشناسی موسسات خیریه در ایران (پهلوی اول). روزنامه شهروند، شماره 735، 24 آذر، به نقل از نشریه مهر و ماه
• حائری یزدی، (۱۳۸۰). وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد. مشهد: موسسه چاپ آستان قدس رضوی.
• حسینی حائری، کاظم (1423ه.ق). فقه العقود. قم: مجمع اندیشه اسلامی.
• حلی، ابوالقاسم نجم الدین (۱۳۷۷). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام.تهران: مکتبه الاسلامیه.
• حلی، حسن بن یوسف (1413ق). قواعدالاحکام فی معرفه حلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• خراسانی، علی محمدی (بدون ذکر سال نشر). شرح تبصره المتعلمین. (بدون نام انتشارات).
• خمینی، سید روح الله (۱۳6۸). تحریر الوسیله. قم: دار الکتب العلمیه
• خوئی، ابوالقاسم (1410ه.ق). منهاج الصالحین. قم: انتشارات مدینه العلم.
• داراب پور، مهراب (1390). حقوق مکتسبۀ متصرفین در موقوفه ها. نشریه دیدگاه های حقوق قضایی، پیاپی ۵۶
• دهخدا، دکتر علی اکبر (1378). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
• سلیمی فر، مصطفی (۱۳۷۰). وقف و آثار اقتصادی اجتماعی آن. مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
• شمسی پور، غلامرضا (1388). بررسی قوانین و مسایل مربوط به حق سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت. قم: بکا.
• صفایی، حسین (1387). دوره مقدماتی حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها). تهران: میزان.
• طاهر موسوی، یوسف (1387). حقوق موجر و مستأجر. تهران: مجد.
• طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن (1387ه.ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
• عاملی، شهید اول، محمد بن مکی (1417ه.ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه.قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• قانون روابط موجر و مستأجر مصوب سال ۱۳۷۶
• کاتوزیان ، ناصر (۱۳88). حقوق مدنی عقود معین. تهران: نشر یلدا.
• کشاورز، بهمن (1388). سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت در حقوق ایران و فقه اسلام. تهران: کشاورز.
• محمدی خراسانی، علی (بی تا). شرح تبصره المتعلمین. بدون نام ناشر.
• معین، محمد (1379). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• مکارم شیرازی، ناصر (1429ه.ق). رساله توضیح المسائل. قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).
• موسوی خلخالی، محمد مهدی (۱۴۲۷ه.ق). فقه الشیعة ( کتاب الاجارة). تهران: مرکز فرهنگی انتشارات منیر.
• نائینی، میرزا حسین (۱4۱۸ ه.ق). منیة الطالب. قم: مؤسسه نشر اسلامی.