امکان سنجی اجرای مجدد مجازات سالب حیات از دیدگاه فقه و حقوق

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 71، خرداد 1402، صفحه 110-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.702562

نویسندگان

محمد عربشاهی^{* 1}؛ محمد امامی²؛ علی نصرتی³

¹دانش آموخته دکتری فقه و حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

²دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

³استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

مجازات های سالب حیات، در قصاص نفس، اعدام حدی و تعزیری اجرا می شوند. در برخی موارد پس از اجرای مجازات و تایید مرگ مجرم به وسیله پزشک قانونی، نشانه های حیات در مجرم پدیدار می شود که حاکی از بقاء حیات اوست. اکنون سوال این است که آیا می توان دومرتبه مجازات را اجرا نمود یا خیر ؟ پژوهش حاضر با روش تحلیل متن و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای واسنادی، در صدد پاسخ به این مسئله است. مشهور فقهای امامیه و به تبع آنها ماده 438 قانون مجازات اسلامی، حق قصاص نفس را برای ولیّ دم محفوظ می دانند از دیدگاه نگارنده ولیّ دم حق قصاص مجدد دارد دلیل این امر آیات، تصریح و تعمیم روایات می باشد. اما در تمام موارد اعدام تعزیری با توجه به نبود مستندات معتبر برای اصل و تجدید این نوع اعدام، اجرای مجدد آن جایز نیست و در اعدام حدی فقط در فرض ثبوت جرم بوسیله اقرار و  اجرای صحیح مجازات و کشیدن درد آن، تجدید مجازات جایز نیست. 

کلیدواژه‌ها

سلب حیات؛ تجدید مجازات؛ قصاص نفس؛ اعدام حدی؛ اعدام تعزیری؛ مماثلت در مجازات

مراجع

1. آخوند خراسانی، محمد کاظم،(1409)، کفایۀ الأصول، قم: موسسۀ آل البیت علیهم السلام.
2. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، (1379)،مناقب آل ابی طالب علیهم السلام ، نجف: مکتبة الحیدریه.
3. اردبیلی، احمد، (1403)، مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
4. امامی، مسعود،(1397)، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 اجرای قصاص، قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
5. بروجردی، سید حسین،(1429)، جامع أحادیث الشیعه، تهران: فرهنگ سبز.
6. بجنوردی، سید محمد،(1401)، قواعد فقهیه، تهران: موسسه عروج.
7. بهجت، محمد تقی،(1428)، استفتاءت، قم: دفتر حضرت آیت الله بهجت.
8. بهشتی، احمد؛ واحد جوان، وحید (1390). بررسی حکم رجم (سنگسار) و اجرای آن در زمان غیبت کبری، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره8، شماره 26، ص35-50.
9. حبیبی، جواد (1390). تحلیل فقهی کیفری ماده 268 قانون مجازات اسلامی، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره7، شماره 25، ص25-42.
10. حرعاملی، محمد‌بن‌حسن،(1409)، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
11. حکیم، سید محمد سعید،(1427)، مسائل معاصرة فی فقه القضا، نجف: دارالهلال.
12. حلی، محمد‌‌،(‌ابن‌ادریس)،(1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
13. حلی، حسن‌بن‌علی‌بن‌داود،(1383)، رجال ‌ابن‌داود، تهران: دانشگاه تهران.
14. حلی،جعفر‌بن‌حسن (محقق حلی)،( 1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: اسماعیلیان.
15. حلی، حسن بن یوسف،(علامه حلی)،(1413) قواعد الأحکام فی معرفۀ الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. حلی، حسن بن یوسف،(علامه حلی)،(1381)،خلاصۀ الأقوال -رجال العلامۀ الحلی، نجف: المطبعه الحیدریه.
17. خمینی، سید روح الله،(1425)، تحریر الوسیله، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
18. خوانساری،سید احمد‌(1405)،جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: اسماعیلیان.
19. خویی، سید ابوالقاسم،(بی تا) معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی جا، بی نا.
20. خویی، سید ابوالقاسم،(1422)، مبانی تکملة المنهاج، قم: احیاء آثار الامام الخوئی.
21. ربانی بیرجندی، محمد حسن،(1387)، «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاه‌ها»، کاوشی نو در فقه اسلامی،دوره6، شماره19و20، ص145-207.
22. ربیع نتاج، سید علی اکبر؛ زرگر کاظمی، زینب؛ حسین نژاد سید مجتبی (1394). بررسی سندی و دلالی روایات اجرای حکم رجم(با تکیه بر کتب اربعه شیعه)، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره11، شماره 39، ص37-60.
23. ردایی حسین و اعظمی مجتبی،(1397)، «تبیین نظرات فقهی و حقوقی پیرامون حیات مجدد بعد از مجازات قصاص»، مطالعات علوم سیاسی حقوق و فقه، دوره4، شماره 1/1، ص89-101.
24. روحانی، سید صادق،(1412)، فقه الصادق، قم: مدرسه امام صادق علیه السلام.
25. سبحانی،جعفر،(1424)، الزکاة فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: موسسه امام صادق علیه السلام.
26. سبحانی،جعفر،(1424)، إرشاد العقول الى مباحث الأصول‏، قم: موسسه امام صادق علیه السلام.
27. سلطانی عباسعلی و سلیمانی حمید، (1394)،درنگی در مبانی فقهی اعدام تعزیری، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره7، شماره12، ص123-154.
28. سیفی مازندرانی، علی اکبر،(1430)، دلیل تحریرالوسیلة کتاب الوقف، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
29. سیفی مازندرانی، علی اکبر،(1425)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
30. شبیری زنجانی، سید موسی،(1419)، نکاح، قم: موسسه پژوهشی رأی پرداز.
31. شیرازی قدرت الله و پژوهشگران مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام،(1429)، موسوعة أحکام الاطفال و أدلتها، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
32. صافی گلپایگانی، لطف الله،(بی تا) التعزیر احکامه و حدوده، بی جا، بی نا.
33. صافی گلپایگانی لطف الله،(1417)، جامع الأحکام، قم: انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها.
34. صدوق، محمد بن علی(شیخ صدوق)،( 1413)، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
35. طباطبایی،سید علی،(1418)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
36. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی)،( 1407)، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
37. طوسی، محمدبن حسن(شیخ طوسی)،( 1415) رجال الطوسی، قم: موسسه الانتشار الاسلامی.
38. عاملی ترحینی، سید محمد حسین،(1427)، زبدة الفقهیه فی شرح الروضة البهیة، قم: دارالطباعه.
39. عاملی،سید جواد،(بی تا)، مفتاح الکرامۀ فی شرح قواعد العلامۀ، بیروت: دارإحیاءالتراث.
40. عاملی، زین الدین بن علی (شهیدثانی)،( 1413)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
41. علوی ثمانه و عابدی علیرضا،(1395)، بازجستی در مبانی فقهی حقوقی بازگشت حیات فرد اعدامی، فقه و اصول،دوره47، شماره107، ص65-86.
42. عینی، محسن؛ البرزی ورکی، مسعود؛ ملکی امین (1392). تکریم حیات و تحولات تقنینی، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره9، شماره 33، ص95-112.
43. فاضل مقداد،(1425)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی.
44. فاضل لنکرانی، محمد،(1421)، تفصیل الشریعۀ فی شرح تحریر الوسیله کتاب القصاص، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
45. فاضل لنکرانی، محمد،(بی تا)، جامع المسائل، قم: انتشارات امیر قلم.
46. کشی،محمد بن عمر ،(بی تا)، رجال الکشی مع تعلیقات میرداماد، قم، بی نا.
47. کلینی، محمد بن یعقوب،(1407)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
48. گلپایگانی، سید محمد رضا،(1412)،الدر المنضود فی احکام الحدود، قم: دارالقران الکریم.
49. محسنی دهکلانی، محمد؛ قندور بیجارپس، اسمعیل (1398). واکاوی تجدید مجازات سالب حیات در فقه امامیه، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره15، شماره 55 ، ص119-136.
50. محقق داماد، سیدمصطفی،(1388)، قواعد فقه جزایی بخش چهار، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
51. مجلسی،محمد تقی(مجلسی اول)،(1406)، روضۀ المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم: موسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
52. مرعشی نجفی،سید شهاب الدین،(1415)، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
53. مومن، محمد،(1422)، مبانی تحریرالوسیلة کتاب الحدود، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
54. نجفی، محمد حسن،(1404)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
55. نجاشی، احمد بن علی،(1407)، رجال نجاشی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.