جایگاه رشد جزایی در مسئولیت کیفری از منظر فقه امامیه و حقوق ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 71، خرداد 1402، صفحه 140-165   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.702563

نویسندگان

امین فلاح¹؛ حسن حاجی تبار فیروزجایی^{* 2}

¹دانش آموخته دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.

²دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

چکیده

قانونگذار ایران در ماده 91 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، جهت اعمال مجازات حد و یا قصاص بر افراد بالغ زیر 18 سال، به طور ضمنی، احراز رشد جزایی مرتکب آن را لازم دانسته که این مهم موجب اختلاف در میان حقوقدانان و رویه قضایی شده است و معلوم نیست با رسیدن به سن بلوغ، اصل، رشد جزایی است یا اصل عدم رشد جزایی؟. نگارندگان، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه­ای و با هدف ارائه یک راه­حل منطقی در این خصوص، ضمن بیان دیدگاه­های گوناگون، به این نتیجه رسیدند که حکم مندرج در ماده 91 قانون مجازات اسلامی دارای سابقه شرعی و فقهی بوده و قانونگذار تحت عنوان «رشد و کمال عقل یا درک ماهیت جرم انجام شده یا حرمت آن» با پذیرش دیدگاه اقلیت فقهای متقدم و نیز نظر فقهای معاصر، به طور ضمنی مسأله رشد جزایی را در جرائم مستوجب حد یا قصاص ارتکابی توسط افراد بالغ زیر 18 سال پذیرفته است. همچنین، قانونگذار در این ماده قانونی اصل را بر عدم رشد درباره این افراد دانسته است. 

کلیدواژه‌ها

بلوغ؛ رشد جزایی؛ مسئولیت کیفری

مراجع

• اردبیلی، محمدعلی (1393). حقوق جزای عمومی، جلد دوم، چاپ سی و دوم، تهران، نشر میزان.
• الهام، غلامحسین وبرهانی، محسن (1394)آمدی بر در حقوق جزای عمومی، جلد اول، چاپ اول، تهران، نشر میزان.
• ایرانی ارباطی، بابک (1384). مجموعه نظرهای مشورتی جزایی، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد.
• باختر، سید محمد رسول (1394). مجموعه نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه پیرامون قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه، جنگل.
• توجهی، عبدالعلی (1395). آسیب شناسی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، چاپ سوم، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
• پور اسماعیلی، علیرضا و عابدی، محمد. (1398). بررسی سن رشد در امور غیرمالی. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 16(58).
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1378). ترمینولوژی حقوق، چاپ دهم، تهران، کتابخانه گنج دانش.
• حر عاملی، محمد الحسن (1403 ه ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد بیست و هشتم، چاپ نهم، قم، انتشارات جامعه مدرسین.
• خمینی، سید روح الله (1390 ه ق). تحریرالوسیله، جلد دوم، چاپ دوم، نجف، دارالکتب العلمیه.
• خمینی، سید روح الله (1383). تحریرالوسیله، ترجمه: علی اسلامی، جلد سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• خمینی، سیدروح الله، (1434 ق). تحریر الوسیله، جلد دوم، چاپ اول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
• موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1396). مبانی تکلمه منهاج، جلد دوم،چاپ دوم، قم، نشر علمیه.
• دهخدا، علی اکبر (1372). لغت نامه، جلد سوم، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• دهخدا، علی اکبر (1373). لغت نامه، جلد چهاردهم، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1383). المفردات فی غریب القرآن (تفسیر لغوی و ادبی قرآن) ترجمه: خسروی حسینی، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات مرتضوی.
• زراعت، عباس (1392). شرح مختصر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، چاپ دوم، تهران، انتشارات ققنوس.
• زراعت، عباس (1392). حقوق جزای عمومی 3، جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه، جنگل.
• ساکی، محمدرضا (1393). حقوق جزای عمومی، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه، جنگل.
• شکری، رضا و قادری، سیروس (1384). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، چاپ چهارم، تهران، نشر مهاجر.
• شمس ناتری، محمد ابراهیم و دیگران (1396). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، میزان.
• شهید ثانی، زین الدین بن علی(1414 ه ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد چهارم، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
• شهید ثانی، زین الدین الجبعی العاملی (1398 ه ق).الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد دهم، چاپ دوم،نجف، جامعة النجف الدینیة.
• شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جلد دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،
• صانعی، پرویز (1376). حقوق جزای عمومی، جلد دوم، چاپ هفتم، تهران، کتابخانه گنج دانش.
• صفایی، سید حسین و قاسم زاده، سید مرتضی (1381). حقوق مدنی (اشخاص و محجورین)، چاپ هفتم، تهران، سمت.
• طباطبایی، سید محمد حسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد یازدهم، چاپ هفتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• عظیم زاده، شادی (1394).کمک حافظه حقوق جزای عمومی، چاپ چهاردهم، تهران، دور اندیشان.
• علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1414ه ق). تذکر الفقها، جلد دهم، چاپ اول، قم، مؤسس آل البیت(ع).
• علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1420ه ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، جلد پنجم، چاپ اول، قم، موسسه امام صادق علیه السلام.
• علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413ه ق). قواعد الاحکام ، جلد سوم، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
• عمید، حسن (1378). فرهنگ عمید، سه جلدی، چاپ ششم، تهران، چاپخانه سپهر.
• فاضل هندی (اصفهانی)، محمد بن حسن (1405 ق).کشف اللثام، جلد دوم، قم، نشر اسلامی.
• گلدوزیان، ایرج (1382). بایسته­های حقوق جزای عمومی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• مرعشی، سید محمد حسین (1376). دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، چاپ دوم، نشر میزان.
• مرعشی، سید محمد حسن (1379 ). نظرات فقهی و حقوقی در خصوص قضاوت زن از دیدگاه اسلام- بلوغ و رشد ، ماهنامه دادرسی ، شماره 21.
• مصدق، محمد (1398). شرح قانون مجازات اسلامی، جلد اول، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات جنگل.
• مصدق، محمد (1398). شرح قانون مجازات اسلامی، جلددوم، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل.
• مصدق، محمد (1396). شرح قانون مجازات اسلامی، جلد سوم، چاپ دوم ، تهران، انتشارات جنگل.
• مصدق، محمد (1397). شرح قانون مجازات اسلامی، جلدچهارم، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل.
• متین، احمد (1382). مجموعه رویه قضایی قسمت کیفری، چاپ دوم، تهران، انتشارات رهام.
• محقق حلی، جعفر بن حسن(1408 ه ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، جلد چهارم، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
• معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه (1381). مجموعه آرای فقهی قضایی در امور کیفری، جلد اول، چاپ اول، قم، نشر قضا.
• معاونت آموزش قوه قضائیه (1388). مجموعه قوانین و مقررات راجع به اطفال و نوجوانان، تحقیق: توحید وثوقی، چاپ اول، قم، نشر قضا.
• معاونت حقوقی قوه قضائیه (1396). قانون مجازات اسلامی و نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، تدوین: شاهحیدری­پور، محمدعلی و تحصیل دوست، فریدون، چاپ دوم، تهران، روزنامه رسمی کشور.
• معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی، جلد اول وسوم، چاپ دوم، تهران، انتشارات زرین.
• میرمحمد صادقی، حسین (1394). جرائم علیه اموال و مالکیت، چاپ چهل و پنجم، تهران، انتشارات میزان.
• نجفی، محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم (1362). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 26و 41، چاپ هفتم، بیروت، انتشارات دار الاحیاء التراث العربی.
• پایگاه اینترنتی: https://www.neshast.org/ تاریخ ملاحظه: 20/10/1398