قابلیت حقوق برای ثمن یا مثمن واقع شدن

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 71، خرداد 1402، صفحه 214-231   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.702566

نویسنده

احمد مرادخانی^*

دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

در خصوص قابلیت ثمن یا مثمن واقع شدن حقوق در عقد بیع میان فقها و حقوقدانان سه نظریه وجود دارد : 1) عده ای نقل و انتقال حقوق را به طور کلی نپذیرفته اند و صرفا آن را مختص نقل و انتقال اعیان می دانند. 2) عده ای دیگر نقل و انتقال حقوق را پذیرفته اند. 3) گروه سوم قائل به تفصیل شده اند. بدین نحو که، میان معاوضه نفس حق و معاوضه بر اسقاط حق فرق گذاشته­اند و معاوضه بر اسقاط حق را پذیر­فته­اند. در تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی کیفی محتوا با عنایت به ادله ارائه شده نتایج حاصله تحقیق نشان می­دهد که تعبیر مال به عین نزد متاخران برای اخراج اجاره از تعریف بیع بوده و رویه قضایی هم اشاره به همین امر دارد و بر خرید و فروش حق نیز تعریف بیع صادق است و حقوق همچنین می­تواند جای عوض قرار گیرد و ادله صحت بیع نیز بر این امر دلالت می­کند.

کلیدواژه‌ها

ثمن؛ مثمن؛ نقل اعیان؛ حقوق؛ ملک

مراجع

• قرآن کریم
• ابن قدامه، عبد الله (1404 ق). المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل  بیروت لبنان: دار الفکر.
• ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ه‍ ق)، لسان العرب، بیروت – لبنان: دارالفکر.
• اراکی ، محمد علی(1419 ق). کتاب النکاح (چاپ اول). قم: نورنگار.
• امامی، سید حسن(بی تا). حقوق مدنی. تهران: انتشارات الاسلامیه.
• انصاری،  مرتضی، المکاسب،(1420 ق)، المؤتمر العالمی بمناسبه الذکری المئوبه الثانیه  لمیلادالشیخ الانصاری، قم: باقری.
• ایروانی، علی بن الحسین (1406ق) ، حاشیه مکاسب،تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• باقری، احمد، ( 1384ش)، فقه مدنی، تهران: انتشارات سمت.
• بحر العلوم،سید محمد، (1402ق)، بلغه الفقهیه، تهران: مکتبه الصادق.
• بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405 ه .ق)، حدائق الناضره، قم: دفتر انتشارات الاسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
• بهبهانی،محمئ باقر بن محمد اکمل، (1310 ه.ق)، رساله عملیه متاجر ( با تعلیقات میرزای شیرازی)، قم: دارالفکر.
• جزائری، محمد جعفر، (1416 ق)، هدی الطالب الی شرح المکاسب، نجف: دار الکتاب الجزائری.
• جعفری لنگرودی، محمد جعفر،(1357ش )، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت حقوق ( تعهدات عقود و ایقاعات) ، تهران: نشر بنیاد راستاد.
• حسنخانی؛ احمد، نقیبی، ابوالقاسم؛ صدری، محمد؛ باقری، احمد، (1400 ش)، بازپژوهی ماهیت اسقاط حق در فقه و حقوق، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، بابل: دوره 17، شماره 65، ص 55-82.
• الحسینی الحائری،السید کاظم،(1415 ق)، القضاء فی الفقه الاسلامی، قم: انتشارات اسلامی.
• الحسینی الحائری،السید کاظم،(1421 ق)، فقه العقود، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
• حلی، محقق، جعفربن حسن، (1409 ه.ق)، شرایع الاسلام، تهران: انتشارات استقلال.
• خراسانی، محمد کاظم،(1409 ق)، کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
• خویی، ابو القاسم (1413 ق)، مصباح الفقاهه، گرد آورنده محمد علی توحیدی، نجف: الحیدریه.
• خویی، سید ابو القاسم، (1410ق)، منهاج الصالحین ،قم: نشر مدینه العلم.
• زحیلی ، وهبه ( 1989م) ،الفقه الاسلامی و ادلته ، بیروت: دار الفکر.
• زحیلی، وهبه،(1423 ق)، المعاملات المالیه المعاصره بحوث و فتاوی و طول، دمشق: دارالفکر.
• سبزواری، سید عبد الاعلی،(1412 ق)، مهذب الاحکام، قم: موسسه المنار.
• سرخوش، جواد؛ ناویان، سمیه، (1400ش)، بررسی جایگاه حقوق تربیتی، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، بابل: دوره 17، شماره 63، ص92-108.
• شهیدی تبریزی، میرزا فتاح (1375 ق ) هدایه الطالب الی اسرار مکاسب، تهران: چاپخانه اطلاعات.
• طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم،(1378 ه.ق)، حاشیه مکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان.
• طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم،(1409ق)، العروه الوثقی، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
• طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن،(1317 ه.ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتب المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه.
• طوسی، محمد بن علی بن حمزه،(1408 ه.ق)، الوسیله الی نیل الفضیله، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مر عشی نجفی.
• عاملی کرکی، محقق ثانی، علی بن حسین،(1414ه.ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
• عاملی، سید محمد جواد بن حسین،(بی تا)، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد علامه، بیروت – لبنان: دار الاحیاء التراث العربی.
• عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی،(بی تا)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
• عاملی، محمد بن جمال الدین مکی، (1420 ه . ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
• غروی اصفهانی ، محمد حسین،(1418ق) حاشیه مکاسب، نجف:  المحقق.
• غروی اصفهانی، محمد حسین،(1409ه.ق)،  الاجاره، قم: موسسه النشر الاسلامی.
• فیومی، احمدبن محمد مقری، (بی تا)، مصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دارالرضی.
• کاتوزیان ، ناصر، (1376 ه.ش)، حقوق مدنی(عقود معین) ، تهران: انتشارات بهنشهر.
• کاشانی، فیض،محمد حسن،(بی تا)، مفاتیح الشرایع ، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مر عشی نجفی.
• گرجی، ابو القاسم، (1372ش)، مشروعیت حق و حکم آن با تکیه بر حقوق معنوی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران: شماره 29 ، ص
• گلپایگانی، سید محمد رضا، (1401 ق)، کتاب القضاء ، قم: مطبعه الخیام.
• مامقانی، محمد حسن بن ملا عبدالله، (1316ه.ق)، غایه الآمال فی شرح کتاب مکاسب، قم: مجمع الذخائر الاسلامی.
• محقق کرکی، شیخ علی بن الحسین، (1408 ه . ق)، جامع المقاصد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
• محمدی، علی، (1376 ه . ش)، شرح مکاسب، تهران: انتشارات دارالفکر.
• مظفر، شیخ محمد رضا،(بی تا) اصول مظفر، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
• مکارم شیرازی، ناصر،(1425 ه.ق)، انوار الفقاهه (کتاب البیع)، قم، انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.
• موسوی خمینی ، سید روح الله موسوی،(1421ق)، کتاب البیع، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
• موسوی خمینی، سید روح الله موسوی،(بی تا) تحریر الوسیله، قم:موسسه مطبوعاتی دارالعلم.
• موسوی خمینی، سید روح الله،( 1409 ق)، البیع ،قم: اسماعیلیان.
• مومن قمی سبزواری، علی ،( 1421 ه.ق)، جامع الخلاف و الوفاق بین ائمه الامامیه و الحجاز و العراق، قم:زمینه سازان ظهور امام عصر (ع).
• نائینی، میرزا محمد حسین غروی، (1373ه.ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، تهران: المکتب المحمدیه.
• نائینی، میرزا محمد حسین غروی، (1413 ه.ق)، المکاسب و البیع، قم: دفتر انتشارات الاسلامی.
• نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن،(1404 ه.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت – لبنان، دار احیاء التراث العربی.
• نجفی، حسن بن جعفر بن خضر، کاشف الغطاء، (1422 ه.ق)، البیع، نجف اشرف عراق، موسسه کاشف الغطاء.
• نجفی، محمد حسن (1409 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ، تهران: دار الکتاب الاسلامیه ، تهران ، 1367 ه .
• نجفی،کاشف الغطاء، عباس بن علی، (بی تا)، المال­المثلی و القیمی فی الفقه الاسلامی، نجف، موسسه کاشف الغطاء.
• واسطى زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى، (1414 ه‍ ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت – لبنان: دارالفکر.
• یزدی، سید محمد کاظم طباطبائی ، (1421 ه.ق)، حاشیه مکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان