تحلیل وبررسی روایت در «داستان جامع مصیبت نامۀ عطار با تاکید بر طرح وپیرنگ، راوی» با رویکردی به نظریۀ «چندآوایی یا پولیفونی» باختین

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 15، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 24-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1925610.1469

نویسندگان

آمنه باطانی¹؛ بتول فخر اسلام^{* 2}؛ مهدی نوروز²؛ فرزاد عباسی²

¹دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، ایران

²استادیار ، رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران

چکیده

چندآوایی به معنی تعددآهنگ و صداست و به گفتمانی اطلاق می‌شود که در آن چندین آوا هم‌زمان به صدا درمی‌آید. همانند نوای موسیقی که هرچند از ملودی های گوناگون ساخته شده‌اند، اما این ملودی ها در یک زمان نواخته می شوند تا آوا و نغمۀ نهایی خلق شود. منطق مکالمه ومفهوم گفتگو گوهرو اصل اندیشۀ باختین در زمینۀ «انسان‌شناسی فلسفی» است. مسأله و هدف اصلی در این مقاله، بررسی و واکاوی گفتگو و منطق مکالمه با تاکید بر« طرح و پیرنگ»، «راوی، شخصیت »در روایت جامع مصیبت نامه و مراتبی است که سالک فکرت با آن‌ها روبه‌رو می‌شود. سمفونی و منطق گفتگویی عطاردر چهل مقام نمود پیدا می‌کند. منطق مکالمه در روایت جامع، تلاشی است برای دانایی افراد ، نه فقط از طریق هم‌سخنی با دیگران، بلکه حضور هم‌دلانۀ آنان با خود و دیگران شکل می‌گیرد. دیدگاه و تفکر شخصیت‌ها که ممکن است به ایدئولوژی‌های متضادی تعلق داشته باشد، با دیدگاه نویسنده در یک سطح قرار گرفته و همه از اهمیت یکسانی برخوردار می‌شوند. در سمفونی آوایی عطار، بازیگران از هر صنف و طبقه و مقامی انتخاب شده ،تابتوانند ساز هم‌نوایی خود را بنوازند و در نهایت، این آواها منجر به آگاهی و درک بهتری از نغمۀ هستی و رسیدن به مقام قرب الهی می شود.روایت جامع به وضوح توانسته مفهوم چندآوایی یا پولیفونی را به نمایش بگذارد.

کلیدواژه‌ها

روایت؛ عطار؛ مصیبت نامه؛ باختین؛ منطق مکالمه؛ چندآوایی یا پولیفونی

مراجع

منابع

الف) کتاب­ها

آلن، گراهام، (1380)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدان­جو، تهران: مرکز

احمدی، بابک، (1370)، ساختار و تأویل، ج 2، تهران: مرکز

باختین، میخائیل، (1396)، تخیل مکالمه­ای؛ جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمۀ رؤیا پورآذر، تهران: نی

بقلی شیرازی، روزبهان، (1374)، شرح شطحیات، به تصحیح و مقدمۀ فرانسوی از هنری کربن، تهران: کتابخانۀ طهوری.

5لکر، آروین، (1388)، عناصر فیلم­نامه­نویسی، ترجمۀ محمد گذرآبادی، تهران: هرمس.

بورنوف، رولان و ائله رئال، (1378)، جهان رمان، ترجمۀ نازیلا خلخالی، تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی، (1394)، دیدار با سیمرغ؛ شعر و اندیشه­های عطار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

تودوروف، تزوتان، (1396)، منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران: مرکز.

ریتر، هلموت، (1374)، دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی، ج 1 و 2، چاپ 1، تهران: الهدی.

 عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم نیشابوری، (1388)، مصیبت نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن.

 مقدادی، بهرام، (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: فکر روز.

مکاریک، ایرنا ریما، (1385)، دانش نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر ترجمۀ محمد نبوی ومهران مهاجر، تهران، آگه

 همدانی، عین القضاه، (1373)، نامه­ها، 3 ج، به اهتمام علی­نقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: اساطیر.

ب) مقالات

 اسفندیار، سبیکه، (1389)، عنصر غالب درد در مصیبت­نامه، یکی از مختصات سبکی عرفانی عطار، فصل­نامۀ تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ 4، ص 228-207.

اسکویی، نرگس، (1396)، مؤلفه‌های کارناوال باختین در رمان نگران نباش، پژوهش نامۀ نقد ادبی وبلاغت، شمارۀ 1، ص 157-141

بتلاب اکبر آبادی، محسن ورضی، احمد، (1391)، تحلیل ساختارروایی منظومه‌های عطار (الهی نامه، منطق الطیر و مصیبت نامه)، فصلنامۀمتن پژوهی ادبی، شمارۀ 54، صص 30-5

دزفولیان، کاظم وبالو، فرزاد، (1389)، رویکرد انتقادی به رأی باختین در باب حماسه با محوریت شاهنامۀ فردوسی، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 155-125

 رامین­نیا، مریم، (1393)، تأملی در نقد روایت با رویکرد منطق مکالمه­ای و چندآوایی، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 4، صص 164-143.

 نزهت، بهمن، (1391)، ترکیب ساختاری و درون­مایه­های عرفانی مثنوی مصیبت نامۀ عطار، دوفصل­نامۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شمارۀ 7، صص 159-135.