بررسی جریان تمایززدایی در عرفان از آغاز تا قرن نهم هجری(بررسی موردی: شطح و طامات)

عرفان اسلامی

مقاله 2، دوره 20، شماره 76، خرداد 1402، صفحه 21-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.2234/erfan.2023.703022

نویسندگان

محسن فاسونیه‌چی¹؛ علیرضا مظفری تازه کند^{* 2}؛ عبدالناصر نظریانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه،ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ایران.

چکیده

کی از وجوه تمایز صوفیه نسبت به سایر فرقه­ها و نحله­­ها، موضوع شطح و طامات بوده که از قضا یکی از جنجالی­ترین ویژگی­های گفتاری این قشر بوده­است. در این پژوهش به بررسی جریان تمایززدایی در عرفان با تأکید بر پدیده شطح و طامات از آغاز تا قرن نهم هجری پرداخته­ایم. نتایج پژوهش نشان­می­دهد که اگرچه عرفا در ابتدا برای متمایزساختن خود از سایر جریان­های فکری، به برخی آداب و رسوم و رفتارهای خاص روی­آورده­اند، اما رفته­رفته این تمایزیابی­­ها مورد انتقاد و مخالفت دو گروه قرارگرفته­است؛ گروهی که به­منظور تخطئه­ کلیّت عرفان، سنّت­های ویژه­ عرفا را دستاویز هجمۀ خود قرارداده­اند و گروه دیگری که از قشر عرفا، اقدام به مبارزه با این افراط و ردّ و انکار برخی ویژگی­های رفتاری و گفتاری عرفا کرده­اند. بنابراین موج تمایززدایی از عرفان که از ابتدای شکل­گیری این جریان فکری به حیات خود ادامه­داده­بود، رفته­رفته شدیدتر و همه­گیرتر شد و از آنجا که خود عرفا نیز با اتّکا به نقد درون­گفتمانی، به پایش و پالایش آداب و رسوم غیرعادی عرفان پرداختند، شطح و طامات نیز مورد هجمه قرارگرفت و بعدها صوفیه بنا به مصلحت خویش و به منظور پاسداری از اعتقادات و باروهای اصیل خویش، شطح و طامات را که زمانی وجه ممیّزۀ عرفان بود، به­دلیل جنجال­آفرینی و حاشیه­سازی­اش، از گفتار و سیرۀ خویش زدودند

کلیدواژه‌ها

تمایزیابی؛ تمایززدایی؛ عرفان؛ تصوف؛ شطح و طامات

مراجع