تحلیل صوفیان ریایی درهفت اورنگ جامی براساس نظریۀ کارکردهای نگرش درروانشناسی اجتماعی

عرفان اسلامی

مقاله 4، دوره 20، شماره 76، خرداد 1402، صفحه 61-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فرانک جهانبخش¹؛ مسروره مختاری^{* 2}؛ عسکر صلاحی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

 نگرش­ها، ارزیابی­های نسبتاً پایداری از پدیده­های مختلف جهان اجتماعی در ذهن افراد هستند. نظریۀ کارکردی نگـرش، به واکاوی انگیزه­های درونی انسان، علت ایجاد نگرش­ها و نقش و کارکرد آن­ها در ایجاد رفتارهای اجتماعی می­پردازد. در مثنوی هفت اورنگ، بهره­گیری شاعر از شیوۀ تمثیل­پردازی و استفاده از قالب حکایت، در غالب موارد به ظهور و بروز نگرش­های جامی دربارۀ مسائل فردی، بینافردی و اجتماعی کمک فراوانی کرده­است. جستار حاضر با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی موضوع «صوفیان ریایی» را از منظر تحلیل شخصیّت و رفتار آن­ها، بر اساس نظریۀ کارکردهـای نگرش مطالعه­کرده­است. حاصل پژوهش نشان می­دهد که نگرش طبقات مختلف اجتماعی در برابر پدیدۀ ریاکاری و نمود آن در دوران جامی با عنوان «صوفیان ریاکار» را می­توان در قالب دو «کارکرد سودجویانه» و «کارکرد ازرش­خواهانه» طبقه­بندی­کرد. همچنین نقش اوضاع و احوال سیاسی، فرهنگی، سنن و آداب و رسوم جامعه و نیز کارکرد عرفان در این زمینه قابل تأمل و بررسی است. با وجود ثبات نسبی در دیدگاه جامی، بررسی تناقض در نگرش با عنوان «ناهماهنگی شناختی» نیز، در هفت اورنگ جامی حائز اهمیت است که شاعر از دو رویکرد «توجیه نگرش» و «اقتدا به تقدیرگرایی» در این مؤلفه، بهره­گرفته­است.

کلیدواژه‌ها

روانشناسی اجتماعی؛ نظریۀ کارکردهای نگرش؛ هفت اورنگ جامی؛ صوفیان ریایی

مراجع