نسبت میان «رندِ نظرباز»(انسان کامل عالم عرفان) و «دازاین»(ابرانسان عالم غرب)، در پدیدارشناسی «حریم»

عرفان اسلامی

مقاله 10، دوره 20، شماره 76، خرداد 1402، صفحه 187-210   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.2234/erfan.2023.703031

نویسندگان

رضا جعفرپور¹؛ محمدهادی کابلی^{* 2}؛ آزاده شاهچراغی³

¹پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار دانشکدۀ هنر ومعماری، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

³دانشیار دانشکدۀ هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

حریم، از اساسی‌ترین مفاهیم پرتکرار در پارادایم معماری است که تا به امروز تعریفی ریشه‌ای و فلسفی از آن ارائه­نشده­است. دشوارۀ تعریف حریم، از وابستگی آن به مفاهیم انتزاعی‌تری چون فرهنگ و جهان‌بینی نشأت­می‌گیرد و فراوانی تعداد و تنوع المان‌های فرهنگی، تبیین آن را به­مراتب دشوارتر خواهدکرد. پدیدارشناسی به­عنوان یک شاخۀ فلسفی، ازآنجاکه سعی در حذف فاکتورهای وابسته و دسترسی به جوهرۀ مفاهیم دارد می‌تواند در این مورد کارآمدترین ابزار فلسفی باشد. با این­همه، پرسش اساسی‌تری مطرح­می‌شود: حال که پدیدارشناسی خود ماحصل فرهنگ و تفکر غربی است؛ آیا می‌توان آن را در تعریف مفهوم حریم در ایران به­کاربست؟ یا به تعبیری آیا زبان هستی‌شناسانۀ ایرانیان متفاوت از زبان هستی‌شناسانۀ غرب است؟ هدف این پژوهش ضمن پاسخ به پرسش‌های بالا، یافتن تفاوت‌ها و نسبت‌های اندیشۀ هستی‌شناسانۀ غرب و ایران در پدیدارشناسی حریم است. این پژوهش تلاش دارد تا با رویکرد کیفی ابتدا، ادبیات موضوعی اندیشۀ هستی‌شناسانه غرب و پهنۀ فرهنگی ایران را مورد بررسی قراردهد و سپس به شیوۀ تحلیلی-تفسیری، به مقایسه پدیدارشناسی مفهوم حریم در این دو پارادایم بپردازد. در پدیدارشناسی هایدگری، دازاین به­عنوان ابرانسان، فضا را با اگزیستانس خود مکان‌مند می‌کند. ابزار دازاین جهت مکان‌بخشی، جهت‌گیری او به جهان در دو عامل تقرّب و دوری‌­کردن است. لذا برای دازاین، حریم نه متأثر از فاصله‌ و اندازه؛ که از التفات و توجه او به فضا و چیزهاست. از آن سو، رند نظرباز در مقابل دازاین، به­عنوان الگوی کامل انسانی در سنت تأویلی شاعرانه و اندیشۀ هستی‌شناسانۀ پهنۀ فرهنگی ایران حضور دارد. ماهیت مکان در نظر رندِ نظرباز، منبعث از اسطورۀ آفرینش و دوگانۀ درون و بیرون است. ماهیتی که بازتاباننده خاطرۀ ازلی باشد و از همین‌رو، ریشه‌ای‌ترین عنصر ادراک حریم، توجه به درونِ خویشتن خویش است.

کلیدواژه‌ها

پدیدارشناسی؛ دازاین؛ رند؛ نظرباز؛ حریم

مراجع