شناسایی چالش‌ها و راهکارهای ظرفیت‌سازی نهادی در اجتماعات محله‌ای: یک مطالعه کیفی

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 6، دوره 12، شماره 45، اسفند 1401، صفحه 161-196   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2023.703037

نویسندگان

رضا شادمان فر¹؛ امیرحسین پورجوهری^{* 2}؛ حسین ایمانی جاجرمی³

¹دانشجوی گروه معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

²استادیار گروه شهرسازی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر قدس، ایران(نویسنده مسؤول)

³دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

با توجه به اهمیت ظرفیت‌سازی نهادی در اجتماعات محله‌ای پژوهش حاضر با هدف شناسایی چالش‌ها و راهکارهای ظرفیت‌سازی نهادی در اجتماعات محله‌ای انجام شد. برای این کار ضمن بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش، چهارچوب کلی سوالات مطالعه برای فاز کیفی مطالعه مشخص شد. اطلاعات با روش کیفی و با رویکرد تحلیل محتوای قراردادی از طریق مصاحبه با 20 نفر از صاحب نظران حوزه‌های شهرسازی، برنامه ریزی شهری، علوم اجتماعی و ... که از طریق روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده بودند، جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها در محیط نرم افزار مکس کیودا-2018 انجام شد. نتایج در دو مقوله اصلی چالش‌ها و موانع ظرفیت‌سازی نهادی و راهکارهای ظرفیت‌سازی و 13 زیرمقوله شامل: تمامیت‌خواهی دولت و نهادسازی تحمیلی، عدم بومی‌سازی ظرفیت‌سازی نهادی، فقدان ساختار سازمانی ـ اجرایی کارآمد، موانع قانونی ـ حقوقی، تعارض منافع و پتانسیل فسادزای برنامه‌های مشارکت نهادی، سرمایه اجتماعی پایین، بافت اجتماعی نامتجانس و روابط ارگانیک، (طراحی و اجرای برنامه‌های مشارکتی، طراحی و بازنگری قوانین و آیین نامه‌ها، تقویت نقش پرورشگری نهادهای دولتی، برنامه‌ریزی محله محور پایین به بالا، افزایش سرمایه اجتماعی، پیوند سنت و مدرنیته در ظرفیت‌سازی نهادی ارائه شد. در نهایت انجام مناسب ظرفیت سازی مستلزم توجه به چالش ها و موانع و استفاده از راهکارهای مناسب از جمله همکاری و هماهنگی عناصر ظرفیت‌سازی است.
 
 

کلیدواژه‌ها

ظرفیت‌سازی نهادی؛ اجتماعات محله‌ای؛ توسعه شهری؛ کلان‌شهر تهران؛ توانمندسازی

مراجع

امین ناصری، آراز. (1386). برنامه‌ریزی محله‌ای (مبانی، تعاریف، مفاهیم و روش‌ها). جستارهای شهرسازی. 19و20: 125-118.

ایمانی‌جاجرمی، حسین؛ کوثری، مسعود؛ گلی، علی؛ و نجاتی، سید محمود. (۱۳۸۷). تهران توسعۀ فرهنگی (برنامه‌ریزی محله‌ای). انتشارات تا 14.

آزادخانی، پاکزاد. (۱۳۹۴). نظریه­های مشارکت مردمی در شهرسازی.

پیران، پرویز. (۱۳۸۹). توسعۀ محله‌ای مشارکت‌مبنا و مشارکت­محور در ایران: مورد تهران. ناشر: انتشارات شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.

حاجی‌پور، خلیل. (1385). برنامه­ریزی محله ـ مبنا رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار. نشریۀ هنرهای زیبا. 26: 46-37.

حبیبی، دکتر سید محسن؛ و رضوانی، هادی سعیدی. (1384). شهرسازی مشارکتی؛ کاوشی نظری در شرایط ایران. هنرهای زیبا، 24(0): 24-15.

خاکپور، براتعلی؛ مافی، عزت الهی و باوانپوری، علیرضا. (1388). نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ پایدار محله­ای (نمونه: کوی سجادیۀ مشهد). مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای. 7(12): 81 -55.

رفیع پور، سعید، داداش‌پور، هاشم، رفیعیان، مجتبی. (1389). بررسی ظرفیت‌های سرمایۀ اجتماعی در چارچوب برنامه­ریزی محله مبنا؛ نمونه مورد مطالعه محلۀ فیروزسالار گوگان. برنامه­ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی. 2(3): 203-239.

رفیعیان، مجتبی، خدایی، زهرا، داداش‌پور، هاشم. (1393). ظرفیت‌سازی اجتماعات محلی به­مثابۀ رویکردی در توانمندسازی نهادهای اجتماعی. دو فصلنامۀ جامعه­شناسی نهادهای اجتماعی. 1(2): 160-133.

زمانی، بهادر و شمس، سارا. (1393). ضرورت اتخاذ رویکرد محله‌مبنا در احیای بافت‌های تاریخی شهرها. نشریۀ هفت شهر. 4(45و46): 93-72.

شریف زادگان، محمدحسین. (۱۳۹۴). حکمروایی خوب نهادسازی برای توسعه؛ آموزه­هایی از سطح ملی تا شهری و تجربه­ای از ایران. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.

عباس زاده؛ علیزاده اقدم؛ و اسلامی بناب. (۱۳۹۱). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و آنومی اجتماعی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(1)، 145-172.

علوی تبار، علیرضا. (1382). مشارکت در امور شهرها، جلد اول، بررسی الگوی مشارکت شهروندان در ادارۀ امور شهرها (تجارت جهانی و ایران).

فریدمن، آوی. (۱۳۹۶). بنیان محله­های پایدار. ترجمۀ مرجان السادات نعمتی مهر. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

قادری، صلاح‌الدین، فاضلی، محمد، پاک‌سرشت، سلیمان. (1395). راهبردهای محله­محوری و توسعۀ محله‌ای: مقایسۀ الگوی مدیریت محله و عملکرد آن در ایران و انگلستان. توسعۀ محلی روستایی ـ شهری (توسعۀ روستایی). 8(1): 88-577.

کاظمیان، غلامرضا، قربانی­زاده، وجه الله، شفیعا، سعید. (1391). دستیابی به توسعۀ پایدار محلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنان و فعالان اقتصادی محلۀ غیررسمی مطالعۀ موردی: محلۀ شمیران نو. مجلۀ مطالعات شهری. 1(4): 12-3.

کاظمیان، غلامرضا؛ فرجی راد، خدر، افتخاری، عبدارضا، پورطاهری، مهدی. (1392). رابطۀ ظرفیت نهادی و توسعۀ پایدار منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: شهرستان­های بوکان و ارومیه). فصلنامۀ بین المللی انجمن جغرافیای ایران. 11(38): 173-153.

کلانتری خلیل آباد، حسین؛ پوراحمد، احمد، موسوی، سید رفیع، شیری‌پور، مهدی. (1395). چالش­های نهادی در بازآفرینی پایدار شهری. نشریۀ هفت شهر. 4(47 و 48): 121-112.

لاله پور، منیژه. (1396). تحلیلی بر ظرفیت نهادی ـ مدیریتی فضاهای شهری در ارتباط با مشارکت شهروندان در ادارۀ شهرها (مطالعۀ موردی: منطقۀ 8 تبریز). جغرافیا و توسعه. 15(49): 80-59.

مامفورد، لوییز. (۱۳۸۵). فرهنگ شهرها. (عارف اقوامی مقدم، مترجم). مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن شهرسازی.

محمدی، علیرضا. روستا، مجید. (1387). توسعة اجتماع­محور؛ سازوکاری در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی. فصلنامة هفت شهر، وزارت مسکن و شهرسازی. 2(24-23): 105-88.

میرزاخانی؛ عبدالرحمن؛ درویشی؛ و صیاد. (۱۳۹۳). بررسی رابطۀ انسجام اجتماعی با پیشگیری اجتماعی از جرم. فصلنامۀ علمی مطالعات امنیت اجتماعی، 5(38)، 59-79.

Barker, A. (2005). Capacity building for sustainability: towards community development in coastal Scotland. Journal of Environmental Management. 75(1), 11-19.

Flick, U. (2018). An introduction to qualitative research. Sage.

Graneheim, U. H., & Lundman, B. (2004). Qualitative content analysis in nursing research: concepts, procedures and measures to achieve trustworthiness. Nurse education today, 24(2), 105-112.

Healey, P. (1998). Building Institutional Capacity through Collaborative Approaches to Urban Planning. Environment and Planning A: Economy and Space, 30(9), 1531-1546.

Healey, P. (1998). Building Institutional Capacity through Collaborative Approaches to Urban Planning. Environment and Planning A: Economy and Space, 30(9), 1531-1546.

Henocque, Yves. (2013). enhancing social capital for sustainable coastal development: Is satoumi the answer? Estuarine, Coastal and Shelf Science, 116, 66-73.

Jope, S. (2005). Theory and practice of community participation. Paper presented to Australian Social Policy Conference University of New South Wales, Sydney.

Lincoln, Y. S., Lynham, S. A., & Guba, E. G. (2011). Paradigmatic controversies, contradictions, and emerging confluences, revisited. The Sage handbook of qualitative research, 4(2), 97-128.

Lovell, Sarah A; Gray, Andrew R; & Boucher, Sara E. (2015). Developing and validating a measure of community capacity: Why volunteers make the best neighbours. Social Science & Medicine, 133, 261-268.