تعیین‎ کننده های اجتماعی رفتار مسئولانۀ زیست‎ محیطی با تأکید بر مدل KAP (مورد مطالعه: شهروندان شهر شوش)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 1، دوره 13، شماره 46، خرداد 1402، صفحه 1-30   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2023.703051

نویسندگان

کریم رضا دوست^{* 1}؛ عبدالرضا نواح²؛ علی بوداقی³؛ ندا علیدادی⁴

¹دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز (نویسنده مسؤول)

²دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز

³استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

⁴کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تعیین­گرهای اجتماعی رفتار مسئولانۀ زیست‎محیطی شهروندان شهر شوش با تأکید بر متغیرهای مستقل آگاهی زیست محیطی، نگرش زیست‎محیطی و احساس تعلق مکانی است. روش پژوهش از نوع پیمایشی بوده و نمونۀ آماری شامل 382 نفر از شهروندان 15 تا 65 سال شهر شوش است که به روش نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای انتخاب شده­اند. ابزار گردآوری اطلاعات پژوهش پرسشنامه بوده است. یافته­های توصیفی پژوهش نشان داد که میانگین رفتارهای مسئولانۀ زیست‎محیطی شهروندان شهر شوش در حد متوسط (88/59) است. نتایج تحلیل مسیر نشان داد  بین متغیرهای احساس تعلق مکانی شهروندان، نگرش زیست‎محیطی و رفتارهای مسئؤلانه زیست‎محیطی آنان رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که متغیرهای احساس تعلق مکانی (194/0)، آگاهی زیست‎محیطی (456/0)، نگرش زیست‎محیطی (225/0) به صورت مستقیم بر رفتار مسئولانۀ زیست‎محیطی تأثیر دارند. طبق یافته‎های تحقیق، متغیر احساس تعلق مکانی از طریق نگرش زیست‎محیطی  176/0 درصد اثر غیر مستقیم بر مسأله تحقیق داشته است. در مجموع، متغیرهای وارد شده در مدل توانستند 35/0 درصد تغییرات رفتار مسئؤلانۀ زیست‎محیطی را تبیین نمایند. مقایسۀ ضرایب بتاها نشان می­دهد که اثر کل آگاهی زیست‎محیطی (476/0) در مقایسه با سایر متغیرهای وارد شده در مدل، بیشتر بوده است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

 نگرش زیست‎ محیطی؛ احساس تعلق مکانی؛ آگاهی زیست‎ محیطی؛ رفتارهای زیست محیطی مسئولانه

مراجع

اسدی، م؛ محرابی، م. (1397). بررسی عوامل زمینه‌ای و اجتماعی مؤثر بر رفتارهای محیط زیستی شهروندان بندرعباس، پژوهشنامۀ فرهنگی هرمزگان،10 (15)، صص132ـ 118.

بارو، ک. (1380). اصول و روش‌های مدیریت زیست‎محیطی، ترجمۀ مهرداد اندرودی. تهران: انتشارات کنگره.

پاکزاد، ج. (1388). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، تهران: انتشارات شهیدی.

پیربابایی، م.ت؛ سجادزاده، ح. (1390). تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محلۀ سنتی، فصلنامۀ باغ نظر، 8 (16)،صص 28ـ17.

جعفری‌نیا، غ.ر؛ افروز، ص. (1397). بررسی تأثیر نگرش محیط زیستی بر رفتارهای محیط زیستی شهروندان (مورد مطالعه: ساکنان کلانشهر تهران)، فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8 (30)،صص 126ـ 115.

حاجی‌زاده میمندی، م؛ سیار خلج، ح؛ شکوهی فر، ک. (1393). بررسی عوامل فرهنگی مرتبط با رفتارهای محیط زیستی (مورد مطالعه: شهر یزد) دو فصلنامۀ جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 2 (1)، صص107ـ83.

حبیبی، د؛ حبیبی، د؛ کسالایی، ا؛ گرجی­پور؛ ف؛ توکلی، م.(1397). تبیین حسّ تعلق به مکان و هویت در فضای شهری با تأکید بر بازارهای سنتی، نشریۀ معماری‎شناسی، 1 (3)،صص 8ـ1.

خالصی، م؛ پارسی، ح.ر. (1394). ارزیابی اثرات توسعه، مجلۀ محیط‎شناسی، 17(17)،صص 110ـ85. 

صالحی، ص؛ امام‌قلی، ل. (1391). مطالعه تجربی رابطۀ آگاهی و رفتارهای محیط زیستی (مورد مطالعه: مناطق شهری و روستایی شهرستان سنندج)، فصلنامۀ مسائل اجتماعی ایران، 3 (1)،صص 147ـ121.

صفا، ل؛ منگلی، ن؛ گنج خانلو، م.م.(1396)، عوامل تأثیر‎گذار بر رفتار حفاظت محیط زیستی روستاییان در شهرستان خدابنده بر مبنای تئوری رفتار برنامه‎ریزی شده، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال ششم، شماره 2، صص 1-13

صالحی، ص؛ قدمی، م؛ همتی گویمی، ز. (1391). بررسی رفتارهای محیط زیستی در بین گردشگران ساحلی (مطالعۀ موردی: گردشگران ساحلی شهر بوشهر در ایام نوروز)، مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، 1(1)،صص 58ـ 35. 

عباس‌زاده، م؛ بنی­فاطمه، ح؛ علیزاده­اقدم، م.ب؛ علوی، ل. (1395). تأثیر مداخله‌ای نگرش مسئولانۀ محیط زیستی بر رابطۀ احساس تعلق مکانی و رفتار مسئولانۀ زیست‎محیطی، جامعه‌شناسی کاربردی، 27 (62)،صص 80ـ61.

عباس‌زاده، م؛ علوی، ل. (1395). نقش پدیده سرریز در گذار رفتار مسئولانۀ محیط‎زیستی از حوزۀ خصوصی به حوزۀ عمومی، مجلۀ محیط‎شناسی، 42 (4)،صص 769 ـ753.

عباس‌زاده، م؛ علوی، ل؛ بنی­فاطمه، ح؛ علیزاده­اقدم، م.ب. (1395). مدل‌یابی ساختاری تأثیر تجربة زیست‌محیطی و نگرش زیست‌محیطی بر رفتار زیست‌محیطی، مجلۀ علوم اجتماعی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی فردوسی مشهد، 13 (27)،صص 196ـ171.  

عقیلی، م؛ خوش­فر، غ.ر؛ صالحی، ص. (1388). سرمایۀ اجتماعی و رفتارهای محیط زیستی مسئولانه در شمال ایران (مطالعۀ موردی: استان‌های گیلان، مازندران و گلستان)، مجلۀ علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 1(16)،صص 250ـ 236.

فتحی، ض؛ کنعانی، م.ا؛ چاووشیان، ح. (1394). تحلیل رفتارهای زیست‌محیطی ساکنان شهر رشت با تأکید بر سبک زندگی، مجله جامعه‌پژوهی فرهنگی، 6 (3)،صص 123ـ 103.

فلاحت، م.ص. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهندۀ آن، نشریۀ هنرهای زیبا، (26)،صص 66ـ57.   

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. (1391). تهران: چاپخانه مجلس شورای اسلامی.

کامونر، ب. (1382). انسان و محیط زیست، ترجمۀ بهروز دهزاد. تهران: انتشارات موج سبز.

محمدیان، م؛ بخشنده، ق. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر نگرش و قصد خرید سبز مصرف‌کنندگان، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات مدیریت، 23 (75)،صص 68ـ 39.

مرزبان، آ؛ برزگران، م؛ حمایت­خواه، م؛ ایاسی، م؛ دلاوری، س؛ سبزه­ای، م. ت؛ رحمانیان، و. (1398). ارزیابی سطح آگاهی و رفتارهای محیط زیستی شهروندان (مورد مطالعه: جمعیت شهری یزد)، مجله سلامت و محیط زیست، فصلنامۀ علمی پژوهشی انجمن علمی بهداشت محیط ایران، 12 (1)، صص 30ـ17.

نجفیان، م؛  نامداری، ر. (1391). بررسی عوامل اجتماعی ـ اقتصادی مؤثر بر عملکرد زنان در حفظ محیط زیست، فصلنامۀ علمی پژوهشی زن و فرهنگ، 3 (11)، صص 98ـ89.

ولایی، ع. (1384). الگوهای رفتار با طبیعت محیط زیست از دیدگاه قرآن و سنت، رشتۀ علوم قرآن و احادیث، پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

Chen, Y. S., Lin, Y. H., & Wu, Y. J. (2020). How personality affects environmentally responsible behaviour through attitudes towards activities and environmental concern: Evidence from a national park in Taiwan. Leisure Studies, 39(6), 825-843.

Cheung, L. T., Ma, A. T., Lam, T. W., Chow, A. S., Fok, L., & Cheang, C. C. (2020). Predictors of the environmentally responsible behaviour of participants: An empirical investigation of interpretative dolphin-watching tours. Global Ecology and Conservation, 23, e01153.

Dhir, A., Sadiq, M., Talwar, S., Sakashita, M., & Kaur, P. (2021). Why do retail consumers buy green apparel? A knowledge-attitude-behaviour-context perspective. Journal of Retailing and Consumer Services, 59,  pp 1-11.

Dlamini, S., Tesfamichael, S. G., & Mokhele, T. (2021). Socio-demographic determinants of environmental attitudes, perceptions, place attachment, and environmentally responsible behaviour in Gauteng province, South Africa. Scientific African, 12, e00772.‏

Hannigan, J. (2006). Environmental Sociology, Second Edition, This Edition Published in the Taylor & Francis E-Library, p.116.

Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mindin the gap: Why people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?. Journal of Environmental Education Research, 8(3), 239-260.

Kuo, H. M., Su, J. Y., Wang, C. H., Kiatsakared, P., & Chen, K. Y. (2021). Place Attachment and Environmentally Responsible Behavior: The Mediating Role of Destination Psychological Ownership. Sustainability, 13(12), 6809.

Liobikienė, G., & Poškus, M. S. (2019). The importance of environmental knowledge for private and public sphere pro-environmental behavior: modifying the value-belief-norm theory. Sustainability, 11(12), 1-19.

Mehmetuglu, M .(2010). Factors Influencing the Willingness to Behave Environmentally Friendly at Home and Holiday Settining, Scandinavian Journal of  Hospitality and Tourism, 10(4), 430-447.

Olander, F., & Thogerson, J .(2009). Understanding consumer behavior as a prerequisite for environmental protection″, Journal of Consumer Policy, (18), 345 - 385.

Stern, P. (2000). Towards a Coherent Theory of Environmentally Significant Behaviour, Journal of  Social Issues, 56(3), 407-424.

Sutton, P. (2007). The Environment: a Sociological Introduction, Cambridge, Polity Press, P. 79.

Tarrant, M., & Cordell, k .(1997). The effect ofrespondent characteristics on general environmental attitudebehavior correspondence, Environment and behavior, 29(5), 618- 637.

Taskin, o.(2009). The Environmental Attitudes of Turkish Senior High School Students in the Context of Postmaterialism and the New Environmental Paradigm, International Journal of Science Education, (4), 481-502.

Vaske, J. J., & Kobrin, K. C. (2001). Place attachment and environmentally responsible behavior. The Journal of Environmental Education, 32(4), 16-21.

Vicente-Molina, M. A., Fernández-Sáinz, A., & Izagirre-Olaizola, J. (2013). Environmental knowledge and other variables affecting pro-environmental behaviour: comparison of university students from emerging and advanced countries. Journal of Cleaner Production, 61, 130-138.‏

Wierzbinski, B., Surmacz, T., Kuźniar, W., & Witek, L. (2021). The Role of the Ecological Awareness and the Influence on Food Preferences in Shaping Pro-Ecological Behavior of Young Consumers. Agriculture, 11(4), 345.