نوروز و مناسبت‌های آن در میان کُردها (با تکیه بر پیشینۀ تاریخی و رسوم مردم ایلام)

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 39، خرداد 1402، صفحه 93-119   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.703119

نویسندگان

مالک شعاعی^{* 1}؛ عسکری ابراهیمی جویباری²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران.

چکیده

بزرگ‌ترین جشن آریایی که نویسندگان زیادی به شرح و تفصیل آن مبادرت ورزیده‌اند، نوروز است. برای این جشن، مبانی مذهبی، اسطوره­ای، تاریخی، علمی، سیاسی و غیره دیده می­‌شود. شکوه این عید باعث شده در گذر زمان بقا یابد و اقوام مختلف­ با اجرای مراسم خاص به پیشواز آن رفته و با آیین‌­های بشکوهی نیز آن را بدرقه نمایند تا شکرانۀ نعمت‌­های خداوند و رضایت فروهرها و نیروهای ماورایی را به امید عنایت و کسب سعادت خود محقق سازند. این مقاله بر آن است تا به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی، آیین­‌های مربوط به سال نو و نوروز در مناطق کرد، به‌ویژه در بین مردم ایلام از قبیل کیفیت برپایی جشن چهارشنبه‌سوری، پنج­شنبۀ‌ آخـر سال، شیلی ملی، حاجی فیروز، زراتعلی، قاشیـ̌ق ده‌یه‌ک دان، خاجنگ، سیزده‌به‌­­در، پنجه و دیگر مناسبت­‌ها و بازی‌­ها را با ذکر جزئیات برکاود. آیین‌­های نوروزی بر معنویت ذاتی راسخی استوار است که برآمده از قدرت و سیاست نیست و بسیاری از آن­‌ها بنیادی اسطوره‌­ای و تاریخی دارند؛ یکی از اهداف این تحقیق، تبیین این امر است. همۀ مناسبت‌های مرسوم نوروزی بر ترویج این اندیشه استوار است که غم، متاع شیطانی و شادی، مائدۀ رحمانی است. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله، تلفیقی از روش تحقیق میدانی و کتابخانه­‌ای است.

کلیدواژه‌ها

نوروز؛ بهار؛ کردها؛ اعتقادات و آیین‌های نوروزی

مراجع

- آموزگار، ژاله(1387). زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات). تهران: معین.

- احمد، روزی(1383). نوروز و آیین­های نوروزی در ورارودان (ماوراءالنهر). به کوشش نادر کریمیان سردشتی، تهران: پژوهشکدۀ مردم ­شناسی سازمان میراث فرهنگی.

- افشار، ایرج(1381). کرمانشاهان و تمّدن دیرینۀ آن. تهران: نگارستان کتاب.

- ایازی، برهان(1371). آیینۀ سنندج. سنندج: برهان.

- برومندسعید، جواد(1388).  نوروز جمشید پژوهشی نوین از پیدایی نوروز. تهران: توس.

- بلوکباشی، علی(1381). نوروز چشن نوزایی آفرینش. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

- بهار، مهرداد(1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر توس.

- بهار، مهرداد(1376). از اسطوره تا تاریخ. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر چشمه.

- پرنیان، موسی(1380). فرهنگ عامۀ کرد (کرمانشاه). کرمانشاه: انتشارات چشمه هنر و دانش.

- بیرونی، ابوریحان(1386). آثارالباقیه. ترجمۀ  اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.

- پورداود، ابراهیم(1343). آناهیتا. تهران: امیر کبیر.

- پولاک، یاکوب ادوراد(1368). سفرنامه پولاک یا ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.

- جاحظ، عمروبن بحر(1411). المحاسن و الاضداد. به کوشش علی فاعور و دیگران، بیروت.

- خیام، عمر(1385). نوروزنامه. به کوشش علی حصوری، تهران: نشر چشمه.

- دادخواه، سیدمحمدعلی(1382). نوروز و فلسفۀ هفت­سین. تهران: انتشارات حروفیه.

- درخشنده، صیدمحمد(1393). فرهنگ و آیین­های مردم ایلام. ایلام: مؤلف.

- دشتی، رضا(1386). جشن­های ملی ایرانیان. تهران: انتشارات پازینه.

- رضایی، استادعبدالعظیم(1381). تاریخ نوروز و گاه­شماری ایران. تهران: انتشارات دُر.

- رضی، هاشم(1382). گاه‌شماری وجشن های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.

- رضی، هاشم(1384). جشن­های آب. تهران: انتشارات بهجت.

- رضی، هاشم(1385). جشن­های آتش، مهرگان ... . تهران: انتشارات بهجت.

- روح ­الامینی، محمود(1376). آیین­ها و جشن­های کهن در ایران امروز. تهران: آگه.

- زارعی، محمدابراهیم(1390). آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان. تهران: سبحان نور.

- سرلک، رضا(1385). آداب و رسوم و فرهنگ عامۀ ایل بختیاری چهارلنگ. تهران: انتشارات طهوری.

- شعاعی، مالک(1395). فصل بهار و مناسبت­ های آن در تقویم کردی. فرهنگ و ادبیات عامه، 4(8)، 146-167. dor: 20.1001.1.23454466.1395.4.8.7.8

- شعبانی، رضا(1378). آداب و رسوم نوروز. تهران: انتشارات بین­المللی الهدی.

- شکورزاده، ابراهیم(1363). عقاید و رسوم مردم خراسان. تهران: سروش.

- شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی(1362). الخصال. تصحیح علی ­اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.

- فره­وشی، بهرام(2535). جهان فروری. تهران: انتشارات بزرگ­زاده.

- فقیری، ابوالقاسم(1389). آداب و رسوم نوروزی در فارس. شیراز: بنیاد فارس ­شناسی.

- کریمی ­دوستان، غلامحسین(1380). کردی ایلامی بررسی گویش بدره. کردستان: دانشگاه کردستان.

- گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود(1363). زین الاخبار. تهران: نشر دنیای کتاب.

- ماسه، هانری(2535). معتقدات و آداب ایرانی. تهران: انتشارات مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

- مهدوی، حسام­ الدین(1388). جشن‌ها و آیین‌های ایرانی. تهران: شرکت نشر نقد افکار.

- یاحقی، محمّدجعفر(1361). فرهنگ اساطیر. تهران: نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.