بررسی سیمای معشوق در دیوان عبدالرّحمن جامی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 20، شماره 59، خرداد 1402، صفحه 43-60   

نوع مقاله: مقاله علمی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/bahar.2023.703128

نویسندگان

رقیه عبدالعلی‌زاده¹؛ حمیدرضا فرضی^{* 2}؛ مهین مسرت³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

غزل، در قرن نهم هجری به مرزهای تقلید نزدیک می­‌شود. شاعران این دوره از هر گونه نوآوری و ابتکار فاصله گرفته ­اند و درصدند تا از سیاق شاعران نامی قرن هفتم و هشتم تقلید کنند. غزل جامی محصول این دوره از سیر غزل فارسی است. او در غزلیّاتش از معشوقی سخن می ­گوید که هم ویژگی­های ظاهری و هم خصوصیّات باطنی او، دل از عاشق ربوده است. این پژوهش به شیوة تحلیلی-توصیفی، با استخراج ابیاتی از دیوان جامی - که دربرگیرندة ویژگی های معشوق در غزل اوست- به بررسی سیمای معشوق در دو طیف ظاهری و باطنی می­پردازد. دستاورد پژوهش ناظر بر این نکته است که شاخص زیبایی‌های چهرة معشوق نسبت به دیگر ویژگی‌های ظاهری او از بسامد بالایی برخوردار است. امّا در یک نگاه کلّی، در غزل جامی، معشوق هم از لحاظ صوری و هم از دیدگاه باطنی، مقبول و پسندیده است. خصایل اخلاقی مقبول در رفتار او موج می‌زند و دلیل دل سپردن عاشق به او، در عین جفاکاری و نامهربانی، برخورداری او از این ویژگی ­های مقبول اخلاقی است. خصوصیّاتی از قبیل آگاهی و دانایی، مهربانی و دل نازکی، فصاحت کلام، ادب آموزی و پاکی، و در یک کلمه خوبی معشوق، در کنار زیبایی­های ظاهری همانند زلف سیاه و بلند معشوق، تن نازک و چشم سیاه، و روی سپید و رخشان، جلوه­ای به معشوق غزل جامی داده که مخاطب با مطالعة غزل‌هایش، تصویر او را در ذهن جاودانه می­‌کند. 

کلیدواژه‌ها

غزل؛ قرن نهم؛ معشوق؛ سیمای معشوق؛ عبدالرّحمن جامی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

• جامی، عبدالرّحمن، (1389)، کلیّات جامی، به تصحیح: محمّد روشن، تهران: نگاه.
• حبیبیان، احمد، (1370)، آشنایی با زبان غزل، قم: مطبوعات دینی.
• خرمشاهی، بهالدّین، (1372)، حافظ نامه، تهران: سروش.
• روزبه، محمّدرضا، (1379)، سیر تحوّل غزل فارسی، تهران: روزنه.
• زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1300)، باکاروان حلّه، تهران: علمی.
• شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا، (1380)، ادوار شعر فارسی، تهران: نشر سخن.
• صفا، ذبیح‌الله، (1364)، تاریخ ادبیّات ایران، ج 4، تهران: ققنوس.
• عنصرالمعالی، کیکاووس، (1375)، قابوس‌نامه، به اهتمام غلامحسین یوسفی، تهران: زوّار.
• مایل هروی، نجیب، (1377)، جامی، تهران: طرح نو.
• شمیسا، سیروس، (1389)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: علم.

 

الف: مقالات

• ایشانی، طاهره، (1392)، سیر غزل مدحی در ادب فارسی، از سنایی تا حافظ، کهن نامة ادب فارسی، ‌پژوهش گاه علون انسانی و مطالعات فرهنگی، سال: ‌4، شمارة ‌3.
• میر، محمّد و کیجی، زهرا، (1393)، جلوه‌های معشوق در آیینة شعر وحشی بافقی، پژوهش‌نامه ادب غنایی، ش: 23، صص: 245-261.