بررسی اثربخشی بازی‌درمانی عروسکی بر خودپنداره، ادراک شایستگی و رشد اجتماعی دانش‌آموزان دیرآموز پایه پنجم آذرشهر

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

دوره 16، شماره 62، شهریور 1402، صفحه 13-38   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2023.1953839.2681

نویسندگان

سیما ممقانیان¹؛ مرضیه علیوندی وفا^{* 2}

¹دانش‌آموخته روانشناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیار گروه رواشناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

هدف کلی این تحقیق، تعیین اثربخشی بازی‌درمانی عروسکی بر خودپنداره، ادراک شایستگی و رشد اجتماعی دانش‌آموزان دیرآموز پایه پنجم مقطع ابتدایی بود. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش‌آموزان دیرآموز دختر پایه پنجم ابتدایی شهر آذرشهر در سال تحصیلی 1400-1399 تشکیل داده بودند. در فرآیند نمونه‌گیری، از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شد؛ به طوری که از بین دانش‌آموزان دختر دیرآموز پایه پنجم شهر آذرشهر 30 نفر انتخاب شده و به شکل جایگزینی تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) قرار داده شدند. برای گردآوری داده‌ها، از ابزارهای مقیاس خودپنداره پیرز ـ هریس، پرسشنامه خودادراکی هارتر، مقیاس بلوغ اجتماعی واینلند استفاده شد. طرح کلی تحقیق بر اساس طرح نیمه‌تجربی از نوع طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل بود؛ به طوری که گروه آزمایش، برنامه بازی‌درمانی عروسکی را طی  9 جلسه 90 دقیقه‌ای دریافت داشته و گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکردند. نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیره نشان داد که خودپنداره دانش‌آموزان دیرآموز گروه مداخله بازی‌درمانی عروسکی بیشتر از گروه گواه بود. همچنین بر اساس نتایج آماری، مداخله بازی‌درمانی عروسکی توانسته بود میزان ادراک شایستگی دانش‌آموزان دیرآموز را در گروه آزمایش بهبود بخشد. به علاوه، نتایج نشان داد که رشد اجتماعی گروه آزمایش نیز بعد از مداخله بازی‌ درمانی عروسکی بیشتر از گروه گواه بوده است. بر اساس یافته‌ها، چنین استنباط می‌شود که می‌توان از برنامه بازی‌درمانی عروسکی برای بهبود وضعیت خودپنداره، ادراک شایستگی و رشد اجتماعی دانش‌آموزان دیرآموز مقطع ابتدایی در کنار دیگر مداخله‌های آموزشی و درمانی استفاده کرد (05/0p<).

کلیدواژه‌ها

خودپنداره؛ ادراک شایستگی؛ رشد اجتماعی؛ دانش‌آموزان دیرآموز

مراجع

آرین، خدیجه (1386). بازی‌درمانی، انتشارات اطلاعات.

احدی، حسن؛ بنی‌جمال ‌واحدی، شکوه‌السات (1389). بهداشت روانی و عقب‌ماندگی ذهنی، تهران، نشر نی.

آذرنیوشان، بهزاد و حدیثه نعمتی میرده (1397). اثربخشی بازی‌درمانی بر مشکلات رفتاری دانش‌آموزان  دیرآموز، پنجمین همایش ملی روان شناسی مدرسه، تهران، انجمن روانشناسی‌تربیتی ایران.

ارجمندنیا، علی‌اکبر؛ افروز، غلامعلی؛ گندمی، زینب (1399). اثربخشی توانبخشی شناختی مبتنی بر کارکردهای اجرایی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دیرآموز، دوماهنامه علمی پژوهشی روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 7(2)، 122-134.

افروز، غلامعلی (1388). روان‌شناسی توانبخشی کودکان آهسته گام. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ نهم.

افشاری‌زاده، احسان (1392). بررسی ویژگی‌های روانشناختی پرسشنامه خودپنداره تحصیلی دانش‌آموزان دبستان شهر تهران، روش‌ها و مدل‌های روانشناختی، 3(11)، 66-53.

باعزت، فرشته؛ صالح، نرگس (1397). تأثیر بازی‌های آموزشی مبتنی بر مدل حافظه‌ی فعال بر بهبود مفاهیم ریاضی و ادراک شایستگی دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ریاضی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته روان‌شناسی‌تربیتی دانشگاه مازندران.

بهنیا، فاطمه (1381). بررسی کیفی اختلالات رفتاری دانش‌آموزان دیرآموز ارجاعی به کلینیک کاردرمانی، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 7(4)، 72-67.

پوشنه، کامبیز؛ نیکنام، صدف (1398). اثربخشی برنامه حس آموزش عدد بر بهبود مهارت‌های عددی و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش‌آموزان دیرآموز پایه اول ابتدایی تهران، دانشگاه علوم پزشکی و توانبخشی. روانشناسی افراد استثنائی، 9(36)، 70-55.

حدادی، علیرضا و فرامرزی، سالار (1388). وضعیت تحصیلی و رفتاری دانش‌آموزان مرزی در مدارس عادی. فصلنامه روان‌شناسی و کاربردی، 3(3)، 47-35.

حسین خانزاده، عباسعلی؛ ابراهیمی، شهربانو (1398). تأثیر آموزش از طریق بازی‌های حرکتی بر یادگیری مفاهیم و علاقه به ریاضی دانش‌آموزان دیرآموز، مجله علوم روانشناختی، 18(79)، 806-797.

خرم‌آبادی، یدالله؛ وکیلی، مرتضی (1398). تأثیر آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت بر بهزیستی ذهنی مادران و مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت دانش‌آموزان دیرآموز مقطع ابتدیی شهرستان رزن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته، روان‌شناسی عمومی، دانشگاه پیام نور، استان همدان، مرکز پیام نور کبودرآهنگ.

دادور، رحمت‌الله؛ رابری، منوره (1398). اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر سازگاری اجتماعی و عزت نفس دانش‌آموزان دیرآموز شهررابر در سال تحصیلی 98-97. فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، (17)، 165-180.

دوستی، یارعلی؛ طیبی، معصومه؛ مصلحی جویباری، میترا (1400). سهم راهبردهای مقابله‌ای والدین در پیش بینمی خودپنداره دانش‌آموزان دختر. پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش. 4(43)، 186-180.

رحمانی، فرزانه؛ جعفری، اصغر و امیری مجد، مجتبی (1392). رابطه توانمندی خود و ادراک لیاقت با گرایش به اعتیاد در جوانان. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر دانشکده ادبیات و علوم.

رستمی، مریم؛ ثامتی، ناهید؛ مهدی‌نژاد گرجی، گلین؛ ابرقو، سعیده (1399). پیش‌بینی سلامت روان بر اساس سرسختی روان‌شناختی هوش هیجانی و مثلث شناختی در مادران دانش‌آموزان دیرآموز، فصلنامه خانواده درمانی کاربردی. 1(3)، 101-84.

رشید آرمیده، محمد (1398). بررسی راهکارهای آموزشی دانش‌آموزان دیرآموز مقطع مناطق محروم، اولین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری

رضازاده بهادران، حمیدرضا؛ غوثی، ئه‌وین (1394). بررسی رابطه بازی‌های رایانه‌ای بر خودپنداری دانش‌آموزان کلاس پنجم دبستان شهر تهران در سال تحصیلی 94-93، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته: علوم‌تربیتی ـ برنامه‌ریزی درسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) ـ دانشکده روانشناسی و علوم‌تربیتی.

رمضانی، محمد (1383). خصایص و ویژگی‌های دانش‌آموزان ناتوان یادگیری، مجله آموزش استثنایی.4(1)، 46-41.

رنگانی، اقدس، همتی، قربان، شجاعی، ستاره و اصغری‌نکاح، سیدمحسن (1394). اثربخشی مداخله‌ی بازی‌درمانی عروسکی بر مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان پسر با اختلال اتیسم، روان‌شناسی افراد استثنایی، 5(20)، 93-73.

سیف، دیبا؛ لطیفیان، مرتضی و بشاش، لعیا (1383). تأثیر ابعاد ادراک از خود بر روابط اجتماعی با همسالان در نوجوانان مراکز آموزشی استعدادهای درخشان و مدارس عادی. مجله روانشناسی، 8(1)، 86-97.

صالحی، سیف و سیف، دیبا (1391). الگوی پیش‌بینی احساس تنهایی بر مبنای تعامل معلم با دانش‌آموز و ابعاد ادراک شایستگی در میان نوجوانان با و بدون نقص بینایی. روانشناسی افراد استثنائی، 2(5)، 43-64.

صبوری، حامد؛ شمشاد بوشهری، شراره (1396). تأثیر مداخله‌ای بازی‌درمانی عروسکی بر احساس کهتری دانش‌آموزان دارای لکنت زبان در شهر ساری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته روان‌شناسی‌تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندر لنگه

صفاری‌نیا، مجید؛ مروج‌نیا، زهرا (1399). تأثیر میزان محیط یادگیری بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دیرآموز شهر تهران. فصلنامه تعالی مشاوره و روان درمانی. 9(33)، 86-72.

صفری، سهیلا (1391). تأثیر بازی‌درمانی با رویکرد شناختی ـ رفتاری بر کاهش نشانه‌های اختلال نافرمانی مقابله‌ای در دانش‌آموزان، مجله روانشناسی بالینی، 4(4)، 1-11.

طاهر، محبوبه؛ آدمی، عبدالهادی (1398). تأثیر آموزش تفکر انتقادی بر خودپنداره و ادراک‌ شایستگی در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهرستان گنبدکاووس، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته: روان‌شناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد شاهرود، دانشکده علوم انسانی.

نیکدل، فریبرز، کدیور، پروین، فرزاد، ولی‌الله، عرب‌زاده، مهدی و کاووسیان، جواد (1391). رابطه خودپنداره تحصیلی، هیجان‌های مثبت و منفی، با یادگیری خودگردان، فصلنامه روانشناسی کاربردی، 6(1)، 119-103.

یعقوبی، ابوالقاسم؛ محققی، حسین جعفری، مجید و یاری مقدم، نفیسه (1392). تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر ادراک شایستگی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر پایه اول متوسطه در درس زبان انگلیسی. اندیشه‌های نوین تربیتی، 9(1)، 33-9.

Ahadi, H., & Bani jamal Vahedi., Sh. al-S. (2010). Mental health and mental retardation, Tehran, Ney Publishing. [in Persian]

Afrooz, Gh. A. (2008). Rehabilitation psychology of slow-paced children, Tehran: Publishing and Printing Institute of Tehran University, 9th edition. [in Persian]

Afsharizadeh, E. (2012). Examining the psychological characteristics of the academic self-concept questionnaire of primary school students in Tehran, psychological methods and models, third year, 3(11), 53-66 [in Persian].

Arian, Kh. (2007). Play therapy, information abstraction. [in Persian]

Arjamandania, A. A., Afrooz, Gh. A., & Gandami, Z. (2021). The effectiveness of cognitive rehabilitation based on executive functions and academic performance of late learning students. 7(2), 122-134 [in Persian].

Azarniyoshan, B., & Nemati Mirdeh, H., (2017). The effectiveness of play therapy on the behavioral problems of late learners, the 5th national school psychology conference, Tehran, Iran Educational Psychology Association. [in Persian]

Baezat, F., Saleh, Narges (2017). The effect of educational games based on the active memory model on improving mathematical concepts and the perception of competence of students with mathematical learning disorders, Master's thesis, Educational Psychology, Mazandaran University. [in Persian]

Bahnia, F. (2011). Qualitative investigation of behavioral disorders of late learning students referred to occupational therapy clinic, Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 7(4), 72-67 [in Persian]

Carmichael, K. D. (2006). Play therapy: A introduction. Glenview, IL, Prentice Hall.

Dadvar, R., Robari, M, (2019). The effectiveness of life skills training on social adaptation and self-esteem of late-learning students in Shahr-Rabar in the academic year 2007-2018. Quarterly Journal of New Research in Humanities, (17), 165-180 [in Persian].

Dousti, Y. A., Tayibi, M., & Moslehi Joybari, M. (2021). The contribution of parents' coping strategies in predicting the self-concept of female students. New developments in psychology, educational sciences and education. 4(43), 186-180. [in Persian]

Haddadi, A., & Faramarzi, S. (2009). Academic and behavioral status of border students in normal schools. The article of Psychology and Applied Quarterly, 3(3), 35-47. [in Persian]

Hossein Khanzadeh, A. A., & Ebrahimi, Sh. (2018). The effect of teaching through movement games on learning concepts and interest in mathematics of late learners, Journal of Psychological Sciences, 18(79), 797-806. [in Persian]

Khorramabadi, Y., & Vakili, M. (2018). The effect of positive parenting group program training on the mental well-being of mothers and the social skills and creativity of late elementary school students in Rozen city, Master's thesis, General Psychology, Payam Noor University, Hamedan Province, Payam Noor Kabudarahang Center. [in Persian]

Maaike, M., Van Rest, Walter Matthys, Maroesjka Van Nieuwenhuijzen, Marleen H. M., & De Moor, Aart Vriens (2019). Social information processing skills link executive functions to aggression in adolescents with mild to borderline intellectual disability; A Journal on Normal and Abnormal Development in Childhood and Adolescence, 25(5), 573-598.

           DOI: 10.1080.09297049.2018.1495186

MacMaster, K., & Peter, D. D. (2011). The effects of being diagnosed with a learning disabilitiy on children's self-esteem. Child Study Journal, 2(32), 101-108.

Mafra, H. (2015). Development of learning and social skills in children with learning disabilities: an educational intervention program. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 209, 221-228.

Marsh, H. W., & Martin, A. J. (2011). Academic self-concept and academic achievement: Relations and causal ordering. British Journal of Educational Psychology, 81, 59–77.

Ngashangva, P., & Dutt, S. (2015). Profile of behavioral problems among children with intellectual and developmental disabilities. Journal of Psychological Studies, 60(1), 101-107.

Nikdel, F. (2011). The relationship between academic self-concept, positive and negative emotions, and self-directed learning, Applied Psychology Quarterly, No. 1 (21 series).

Nikdel, F., Kadior, P., Farzad, W., Arabzadeh, M., & Kavosian, J. (2011). The relationship between academic self-concept, positive and negative emotions, and self-directed learning, Applied Psychology Quarterly, 6(1), 103-119 [in Persian].

Pallant, J. (2016). SPSS Survival Manual: A Step by Step Guide to Data Analysis Using SPSS Program (6th ed.). London, UK: McGraw-Hill Education.

Posneh, C., & Niknam, S. (2019). The effectiveness of the sense of number training program on the improvement of numerical skills and the academic progress of mathematics of late learning students of the first grade of elementary school in Tehran, University of Medical and Rehabilitation Sciences. 9(36), 55-70 [in Persian]

Rahmani, F., Jafari, A. & Amiri Majd, M. (2012). The relationship between self-efficacy and the perception of worthiness with addiction tendencies in young people. Islamic Azad University, Abhar Branch, Faculty of Literature and Sciences. [in Persian]

Ramezani, M. (2004). Characteristics and characteristics of students with learning disabilities, Journal of Special Education. 4(1), 41-46. [in Persian]

Rangani, A., Hemti, Q., Shujaei, S., & Asgharinikah, S. M. (2014). The effectiveness of puppet plays therapy intervention on the social skills of male students with autism disorder, Psychology of Exceptional People, 5(20), 73-93. [in Persian]

Rashid Armideh, M. (2018). Examining the educational strategies of late-learning students in underprivileged areas, the first international conference on modern researches in psychology, counseling and behavioral sciences [in Persian]

Ray, D. C., Armstrong, S. A., Balkin, R.S., & Jayne, K. M. (2015). Child-centered play therapy in the schools: Review and meta-analysis. Psychol Schools. 52(2): 107-23.

Ray, D., Landreth, G. (2019). child-centered play therapy (CCPT), Play Therapy,14(3), 18-19.

Redfield, J. L. (2008). The influence of an educational coaching model on children’s perceived competence and self esteem. Doctoral Dissertation, Capella University.

Rezazadeh Bahadran, H., & Ghouthi, E. (2014). Investigating the relationship of computer games on the self-concept of the fifth grade students of Tehran primary school in the academic year 2013-2014, Master's thesis in the field: Educational Sciences - Curriculum Planning, Islamic Azad University Central Tehran Branch, Valiasr University Complex (AJ) - Faculty of Psychology and Educational Sciences. [in Persian]

Rostami, M., Samati, N., Mahdinjad Gurji, G., & Abraqo, S. (2019). Predicting mental health based on psychological toughness, emotional intelligence and cognitive triangle in mothers of late learners, Applied Family Therapy Quarterly. 1(3), 101-84. [in Persian]

Saif, D., Latifian, M., & Bashash, L. (2013). The effect of dimensions of self-perception on social relations with peers in adolescents of gifted educational centers and normal schools. Journal of psychology. 8(1), 86-97 [in Persian].

Salehi, S., & Saif, D. (2012). The model of predicting feelings of loneliness based on teacher-student interaction and competence perception dimensions among teenagers with and without visual impairment. Psychology of Exceptional People, 2(5), 43-64. [in Persian]

Sabouri, H., & Shamshad Bushehri, Sh. (2016). The interventional effect of puppet play therapy on the sense of belongingness of stuttering students in Sari city, master's thesis in the field of educational psychology, Islamic Azad University, Bandar Langeh branch. [in Persian]

Safarinia, M., & Morojnia, Z. (2019). The effect of the learning environment on the academic achievement of late learning students in Tehran. Quarterly Journal of Excellence in Counseling and Psychotherapy. 9(33), 86-72 [in Persian].

Safari, S. (2011). The effect of play therapy with a cognitive-behavioral approach on reducing the symptoms of oppositional defiant disorder in students, Journal of Clinical Psychology, 4(4), 1-11 [in Persian].

Taher, M., & Adami, A. (2018). The effect of critical thinking training on self-concept and perception of competence in elementary school students of Gonbadkavos city, Master's thesis in the field: Psychology-Clinical Psychology, Islamic Azad University, Shahrood Branch, Faculty of Humanities. [in Persian]

Tran, T., Nguyen & Phan, T. A. (2019). Slow learners in mathematics classes: The experience of Vietnamese primary education. Education. 3-13, 0(0), 1–17.

Yaghoubi, A., Mohagheghi, Hossein Jafari, M., & Yari Moghadam, N. (2012). The effect of teaching self-regulated learning strategies on the perception of competence and academic progress of first grade male high school students in the English language course. New Educational Thoughts, 9(1), 9-33. [in Persian]

Zainudin, N. F. B., Ashari, Z. B. M., & Kosnin, A. B. (2018). A concept paper: the effectiveness of project based learning on self-efficacy’s level among slow learner students in Malaysia. Education, Sustainability & Society (ESS), 2(3), 21-24.