خوانش‌های اسطوره‌ای از «ماه» در شعر بدر شاکر السیاب

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 19، شماره 71، تیر 1402، صفحه 47-76   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.703308

نویسندگان

بهرعلی رضائی¹؛ محسن سیفی^{* 2}

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

²دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

پدیده‌هایی طبیعی مانند ماه که هم در بردارندة ذائقه شعری و هم دارای نشانه‌های اسطوره‌ایی هستند، می‌توانند در روند تصویرسازی اجتماعی ـ سیاسی شاعران معاصر نقشی اساسی داشته باشند؛ لذا خوانش هدفمند این تصویرسازی‌های اسطوره‌ای، که بر اساس کهن‌الگویی‌هایی که در ناخودآگاه شاعر نقش بسته، ضرورتی انکارناپذیر است. از همین رو، تصویرسازی از ماه برای شاعران، روشنگر نوع تفکر آن‌ها و بیان عقایدشان است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی دلالت‌های تصویری از روایت اسطوره‌ای ماه در اشعار سیاب می‌پردازد. لفظ قمر 83 مرتبه، لفظ بدر3 مرتبه و لفظ هلال 5 مرتبه در این اشعار تکرار شده است. این تعدد تکرار، حکایت از اهمیت خوانش اسطوره‌ای ماه، نزد این شاعر معاصر است. اگر در مقام بیان گزیده‌ای از نتایج این پژوهش باشیم، می‌توانیم به تصویرسازی‌های اجتماعی ـ سیاسی ماه که بازگو کنندة جلوه اعتراض به نظام حاکم بر جامعه عراق است، اشاره کرد؛ این مهم در به کارگیری سیاب از اسطورة ماه و تحلیل کهن‌الگویی آنیموس (جلوه مردانه) و آنیما نمایان شده است. نمود بارز کهن‌الگویی آنیموس، خردورزی و راهنمایی و جلوه آنیمایی آن، نامیرایی و شور اشتیاق است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ ماه؛ سیاب؛ کهن‌الگو؛ تصویرسازی

مراجع

إشتیة، فؤاد یوسف إسماعیل. 2010. القمر فی الشعر الجاهلی .رسالة ماجستیر. جامعة النجاح الوطنیة: نابلس.

اَلگیری، دانته. 1389. کمدی الهی. ترجمه شجاع الدین شفا، تهران: امیرکبیر.

الیاده، میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.

باجلان فرخی، محمد حسین. 1358. «اسطوره‌ای خورشید و ماه». کتاب جمعه. س1، ش2. صص129-108.

بهار، مهرداد. 1381. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ 4. تهران: آگاه.

پورالخاص، شکرالله و جعفر عشقی. 1393. «نمودهای سودمند کهن الگویی آنیموس در ادب پارسی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش35. صص89-63

جان بی، ناس. 1370. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. چ1. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب فرهنگی.

جبر شعث، احمد. 2002. الاسطورة فی الشعر الفلسطینی المعاصر. فلسطین: مکتبة القادسیة للنشر و التوزیع.

جحا، میشال خلیل. 1999. الشعر العربی الحدیث من أحمد شوقی إلی محمود درویش. الطبعة الأولی. بیروت: دار العودة.

حسنی، علی یوسف. 1996. جمال صورة النار فی الشعر المعاصر. الطبعة الأولی. بیروت: دارالعلم و الایمان.

راشد محصل، محمدرضا و فهیمه حاجی‌پور. 1387. شعر خاقانی و جلوه اسطوره خورشید در آن. پژوهشنامه ادب غنایی. سال ششم. شماره 11. صص86ـ67.

رجایی، نجمه. 1381. اسطوره‌های رهایی ( تحلیل روان‌شناسانه اسطوره در شعر عربی معاصر). مشهد: دانشگاه فرذوسی.

سیاب، بدر الشاکر. 2011. الأعمال الشعریة الکاملة. مصر. القاهرة: دارالحیاة للنشر والتوزیع.

شایگان‌فر، حمید رضا.1390. نقد ادبی. تهران: دستان.

شفیعی کدکنی ، محمدرضا.1387. صورخیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.

عبدی، صلاح‌الدین و محمد احمدی. 1391. بررسی طبیعت در شعر سهراب سپهری و بدر شاکر السیاب. کاوشنامه ادبیات تطبیقی. شماره8. صص120ـ101. 

شمیسا، سیروس. 1387. راهنمایی ادبیات معاصر. چ1. تهران: میترا.

صمدی، مهرانگیز. 1383. ماه در ایران (از قدیمی‌ترین ایام تا ظهور اسلام). چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

کاسیرر، ارنست. 1378. فلسفه صورت‌های سمبلیک. ترجمه یدالله موقن. چ1. تهران: هرمس.

کاظم الأوسی، سلام. 2008. «شعریّة الکون القمر الشعری مثالاً .القادسیة فی الآداب والعلوم التربویة السنة. المجلد السابع. العدد 1 و 2. صص65ـ46.

گری، جان.1378. شناخت اساطیر خاور نزدیک بین‌النهرین. ترجمه محمد حسین باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

عبّاس، احسان. 1978. إتّجاهات الشّعر العربی المعاصر. الطّبعة الثّانیة. کویت: عالم المعرفة.

فتوحی، محمود. 1385. بلاغت تصویر. تهران: برگ آذین.

مختاری، محمد. 1378 . انسان در شعر معاصر. تهران: توس.

مصفا، ابوالفضل. 1357. فرهنگ اصطلاحات نجومی. چاپ اول. تهران: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

معروف، یحیی و پیمان صالحی.1390. فصلنامه نقد و ادبیات تطبیقی ( پژوهش‌های زبان و ادبیات عرب). سال اول. شماره یک. صص150ـ129. 

مهدوی، معصومه و همکاران. 1398. « دگردیسی اسطوره‌ها در سرودهای بدر شاکر السیاب». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 15. شماره 55. صص195-226.

DOI: 20.1001.1.20084420.1398.15.55.7.7

مورنو، آنتونیو.1380. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی. چ2. تهران: مرکز.

نبی‌لو علیرضا. 1388. «بررسی و تحلیل بسامد لاله در شعر فارسی». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. س23.ش26. صص347-327.

هاشمی، ماندانا و منصوره شیرازی. 1393. مقایسه بازیابی اسطوره‌ها در شعر بدر شاکر السیاب و سیاوش کسرایی. همایش: میراث‌ مشترک‌ ایران‌ و عراق. دوره1. صص162ـ143.    

هینلز، جان راسل. 1383. شناخت اساطیر ایران. ترجمه محمد حسین باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

نعمان، خلف رشید. 1426. الحزن فی شعر بدر شاکر السیاب. بیروت: دار العربیه للموسوعات.

واحد دوست، مهوش.1381. رویکرد علمی به اسطوره‌شناسی. چ1. تهران: سروش.

یونگ، کارل گوستاو. 1377. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمه پروین فرامرزی. چ2. مشهد: به نشر.

ـــــــــــــــــــ . 1392. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چ9. تهران: جامی.