بررسی و معناشناسی نقوش زرتشتی بناهای آرامگاهی جمهوری آذربایجان دورۀ ایلخانی

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

مقاله 5، دوره 1، شماره 2، اسفند 1401، صفحه 181-194   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2023.1984119.1029

نویسندگان

مژگان ذبیحی پیله رود^{* 1}؛ جمال الدین سهیلی²

¹کارشناس ارشد مطالعات معماری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه دهخدا، قزوین، ایران

²دانشیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

بناهای آرامگاهی ایران در دوره‌های پس از اسلام نیز در قالب ساخت مقابر باشکوه بر سر گور اولیای مذهبی و گاه شاهان و افراد مشهور، رواج پیدا کرد. ایران ازجمله کشورهایی است که از زمان بسیار دور، جزء تمدن‌های کهن بوده و در دوره‌های مختلف متناسب با شرایط، بر معماری دیگر کشورها و به‌خصوص همسایگان خود تأثیر داشته که البته در اعصار مختلف، قدرت و شدت آن متفاوت بوده است. در این پژوهش سعی بر این بود که ویژگی‌های نقوش زرتشتی بناهای آرامگاهی جمهوری آذربایجان _ در دورۀ ایلخانی_ بررسی شود. این پژوهش با هدف معرفی تزئینات مقابر شاخص منطقۀ جمهوری آذربایجان و مفاهیم آن انجام‌ شده است. سؤال‌ پژوهش: چه نقوش و مفاهیم زرتشتی در معماری آرامگاهی جمهوری آذربایجان به‌کاررفته است؟ در این پژوهش روش تحقیق تاریخی _ تفسیری است. شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی میدانی بناهای آرامگاهی منطقه است. نتایج این مطالعه نشان داد که در مقابر این منطقه از عناصر تزئینی زرتشتی مختلفی ازجمله نقوش به‌کاررفته شامل نقوش هندسی، گیاهی، حیوانی و ... است.

کلیدواژه‌ها

آذربایجان؛ آرامگاه؛ ایلخانی؛ تزئینات زرتشتی؛ معماری

مراجع

اوستا (1385). کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه، تهران: انتشارات مروارید.

بهمنی، پردیس (1389). سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران، تهران: انتشارات دانشکدۀ هنر و رسانه دانشگاه پیام نور تهران.

بویس، مری (1375). تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: انتشارات توس.

جوشقانی، سعیده؛ حسن‌وند، محمدکاظم؛ عارف، محمد (1400). مطالعۀ تطبیقی نقوش تزئینی در مساجد کبود مزارشریف افغانستان و سلطان احمد ترکیه، نشریۀ علمی باغ نظر، 18(105)،5_18.

حسینی، سیدهاشم (1389). معـرفی سبک مقبره‌سازی متصوفۀ آذربایجان، نشریۀ هنرهای زیبا، صفحۀ57_.68

رحمتی‌زاده، علی؛ سلطان‌زاده، حسین؛ اعتصام، ایرج؛ امریی، سیدمصطفی (1398). نقش محیط و فرهنگ در شکل‌گیری آرامگاه‌های دوره اسلامی در حاشیه جنوبی دریای خزر، دوفصل‌نامۀ اندیشۀ معماری، نشریۀ علمی، سال سوم، شمارة پنجم، ص 60-83.

رستم بیگی، سمانه (1390). نقش‌مایه‌های مهری در نقوش تزئینی هنر ایران، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی نگره، شمارۀ 18، 67-49.

رضایف، نصیر (2019). کتاب سنگ‌ها صحبت می‌کنند. باکو، علم و آموزش.

سلطان‌زاده، حسین (1375). معماری کلاسیک، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

سالور، ندا؛ سهرابی نصیرآبادی، مهین؛ نظرنژاد، نرگس (1400). تبیین خردگرایی ابن‌سینا در روند ابداع نقوش هندسی تزئینات وابسته به معماری، نشریۀ علمی باغ نظر، 18(102)،53_68.

شمس، امیر (1379). نگاهی به نشان‌ها و نمادها در ایران باستان، مجلۀ هنرهای تجسمی، شمارۀ 8، 204-194

صحافی اصل، پریسا؛ آیت‌اللهی، حبیب‌الله (1390). بررسی تداوم عناصر تزئینی معماری ایران باستان در معماری دوران اسلامی ایران تا پایان دورۀ صفوی، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی نگره، شمارۀ 19، سال ششم.

عزیزی، رؤیا؛ طباطبایی جبلی، زهره (1399). مطالعۀ نقوش زرتشتی‌دوزی با رویکرد انسان‌شناسی هنر، نشریۀ علمی باغ نظر، شمارۀ 17(85)17-30.

قرآن کریم

گربران، آلن؛ شورالیه، ژان (1383). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.

محمودی بختیاری، علیقی (1340). چلیپا یا نشان آریایی، زبان و ادبیات (ارمغان)، شمارۀ 4 و 5، 182-177.

مرادی، امین (1392). بازتاب معماری ایلخانی در هنر مقبره‌سازی سده‌های 7 و 8 هجری قمری.

مقدم، محمد (1380). مهر و ناهید، تهران: انتشارات هیرمند.

موسویان، سمیه (1396). جایگاه هندسۀ مقدس در بازشناسی هویت معماری سنتی ایران، فصل‌نامۀ مطالعات ملی ۷۲، سال هجدهم، شمارۀ ۴ هنر اسلامی، شمارۀ 5.

وارنر، رکس (1389). دانش‌نامۀ اساطیر جهان، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات اسطوره.

یوسفی، حسن؛ نیستانی، جواد؛ هژبر نوبری، علیرضا؛ موسوی کوهپر، سیدمهدی (1396). وحدت هنری یادمان‌های آرامگاهی مدوّر سبک آذری نواحی ارن و آذربایجان در سده‌های 8 تا 9 هجری. نشریۀ علمی اندیشۀ معماری،30_46.