بینامتنیت در تصحیح انتقادی نسخ خطی تفاسیر عرفانی سورة یوسف (ع) نمونه موردی: بحر المحبه فی أسرار الموده

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

دوره 7، شماره 17، شهریور 1401، صفحه 52-78   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/noskheh.2022.703583

نویسنده

محبوبه شمشمیرگرها

استادیار گروه ایران شناسی و اسلام شناسی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

چکیده

کاربست مفهوم بینامتنیت، در فهم و نقد متون عرفانی و حتی تصحیح آن‌ها ظهوری گسترده دارد. به‌طور خاص با توجه به ارتباطات عمیق و گسترده میان تفاسیر عرفانی سورة یوسف ^(ع) در سنت تفسیرنگاری سده‏های متقدم، درک این روابط در خوانش درست و گره‏گشایی از برخی مشکلات این متون و برگزیدن ضبط‏های مرجّح، اهمیت و جایگاهی ویژه دارد. این مقاله به روش تحلیل محتوا، با هدف تأکید بر این مسئلة جدی در ارائة نسخه‏های موجود از تفاسیر عرفانی سورة یوسف ^(ع) انجام شده است و می‌کوشد با ذکر نمونه و مثال نشان دهد چگونه می‏توان با دیدگاه بینامتنی در بستری از پیش‏متن‎ها و پس‏متن‏های قصة یوسف ^(ع) در ادبیات عرفانی، برای فهم بهتر متن و رفع دشواری‏ ضبط‏های غلط و مغشوش گام برداشت و از این طریق به هدف اصلی تصحیح، یعنی دستیابی به متنی اصیل‏تر نزدیک شد؛ برای نمونه، در تصحیح بحر المحبه فی اسرار الموده، یکی از تفاسیر عرفانی سورة یوسف ^(ع) به زبان عربی از مؤلفی نامعلوم است که احتمالاً در قرن نهم هجری شکل گرفته است؛ بررسی تطبیقی سایر تفاسیر موجود و درک ارتباط میان آن‌ها به گشایش برخی گر‏ه‏های متن می‌انجامد. در پاسخ به این پرسش که به‌طور خاص توجه به این رویکرد در تصحیح بحرالمحبه چگونه به رفع مشکلات فهم آن کمک می‏کند می‏توان به برگزیدن ضبط‌های مرجَّح در نام برخی شخصیت‏های قصه ـ مانند نام خواهر یوسف نبی (دینه)، نام زلیخا (طیموس)، نام رقیب زلیخا (قارعه) ـ تعیین برخی شخصیت‏های اصلی در حکایات تاریخی و عرفانی ـ مانند علیان مجنون/ بهلول، عثمان بن عفّان/ عثمان بن مظعون ـ فهم درست برخی احادیث نبوی و اقوال و روایت‏های عرفانی مانند حدیث فراست و همچنین انتخاب دقیق ضبط برخی واژه‏ها و شناخت افتادگی‏ها اشاره کرد.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

بینامتنیت؛ تفسیرهای قرآن؛ تفاسیر عرفانی؛ سورة یوسف (ع)

مراجع