بررسی معرفت‌بخشی خبر متواتر

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 11، شماره 24، تیر 1402، صفحه 195-218   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

کامران اویسی^*

استادیار گروه معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی قم. قم، ایران؛

چکیده

معرفت بخشی خبر متواتر از مباحثی است که بیش از آنکه در دانش علوم حدیث به آن پرداخته شود، در منطق و به میزان کمتر در اصول فقه بدان پرداخته شده است. بن­مایه­های مطالعه معرفت­شناختی خبر متواتر نشان می­دهد معرفتی که عرف آن را پذیرا باشد، برای تحقق معرفت بخشی متواتر از راه کثرت مُخبران و عدم امکان عادی تبانی بر دروغ، کافی است. تقسیم دوگانه تواتر به لفظی و معنوی و زیر مجموعه آن با نگاه به نوع معرفت دلالت آن در قالب تطابقی و تضمّنی و التزامی محدوده معرفت­شناختی حاصل از خبر متواتر را توسعه خواهد داد. این نوشتار تلاش دارد با روش توصیفی- تحلیلی عدم دستیابی به یقین از راه تواتر را چنان که فخر رازی ادّعا نموده به چالش کشد و اثبات کند برای مخبرانِ خبر متواتر که از اهالی عرف محسوب می­شوند، یقین روانشناختی و اطمینان مفید و کافی خواهد بود. بدیهی یا نظری بودن علم حاصل از تواتر مهم نیست؛ زیرا با توجه به نظریه احتمالات شهید صدر یا تدریجی الوصول بودن علم مذکور در نگرگاه غزّالی، بدیهی یا نظری بودن آن علم قابل جمع است. همچنین شبهات مطرح در حسی بودن علم مخبر تواتر از قبیل تغییرپذیر بودن محسوسات، با قائل شدن به تفصیل در مسأله قابل پاسخ است.

کلیدواژه‌ها

تواتر؛ حدیث؛ خبر؛ علم‌بخشی؛ معرفت‌شناسی

مراجع

قرآن کریم.

آئودی، رابرت. (1394). معرفت‌شناسی، ترجمه علی اکبر احمدی، قم: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

ابن حجر عسقلانی، احمد. (1430). نزهة النظر فی شرح نخبة الفکر فی مصطلح أهل الأثر، بیروت: المکتبة العصریة.

ابن سینا.(1405). الشفاء، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(ره).

ابن عبدالبرّ، یوسف.(بی­تا). التمهید، بی­جا: بی­نا.

اصفهانی، محمد حسین.(1404). الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.

انصاری، احمد. (1397). خلاصه القوانین، قم: المطبعه العلمیه.

بخاری، محمد بن اسماعیل. (1410). صحیح البخاری، قاهره: وزارة الاوقاف.

بغدادی، ابوالبرکات. (1373). المعتبر فی الحکمة، حیدرآباد هند: مطبعة مجلس، دائرةالمعارف العثمانیة.

بغدادی، عبدالقاهر.(2003). أصول الإیمان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

همو. (1409). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم، بیروت: دار الجیل.

پوپر، کارل. (1393). حدس‌ها و ابطال‌ها، ترجمه: رحمت‌اله جباری، تهران: شرکت سهامی انتشار.

تهانوی، محمدعلی. (1996). موسوعة کشاف إصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

تیلیش، پل. (1375). پویایی ایمان، ترجمه: حسین نوروزی، تهران: حکمت.

پترسون، مایکل. (1388). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی،تهرا ن: طرح نو.

حافظیان، ابوالفضل و دیگران. (1390). رسائل فی درایة الحدیث، قم: دار الحدیث.

حسین‌زاده، محمد. (1393). مبانى معرفت دینى، قم: موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‌(ره).

همو. (1392). نگاهی معرفت شناختی به گزاره های متواتر در اندیشه ی اسلامی، معرفت کلامی، ش 2.

حسینی صدر، علی. (1430). الفوائد الرجالیة، قم: دلیل ما.

حنفی، حسن.(1988). من العقیدة إلى الثورة، قاهره: مؤسسة هنداوی.

خراسانی، محمدکاظم.(1395). کفایة الأصول، قم: آل البیت (ع).

خسروپناه، عبدالحسین. (1382). اثبات‌پذیری گزاره‌های دینی، قبسات، ش 27، ص 171- 180.

راغب اصفهانی، حسین. (1412). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیة.

سبحانی، جعفر. (1425). اصول الحدیث و احکامه، قم: موسسه امام صادق(ع).

سیوطی، عبدالرحمان. (بی‌تا). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، قاهره: دار طیبة.

صدر، محمدباقر.(1417). بحوث فی علم الأصول، قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.

همو. (1398). دروس فی علم الأصول، قم: جامعه مدرسین.

طوسی، محمد بن حسن. (1365). تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

همو. (1417). العدة فی أصول الفقه، قم: تیزهوش.

طوسی، نصیر الدین.(بی‌تا). نقد المحصل، تهران: انتشارات بیدار.

عاملی، زین‌‌الدین بن علی.(1404). الدرایة، قم: المجمع العلمی الاسلامی.

عجاج خطیب، محمد.(1409). اصول الحدیث علومه و مصطلحه، بیروت: دار الفکر.

غزّالی، محمد. (بی‌تا). المستصفی فی علم الاصول، بیروت: شرکة دار الارقم.

فخررازی، محمد. (1373). شرح عیون الحکمة، تهران: مؤسسة الصادق(ع).

همو. (1412). المحصول فی علم اصول الفقه، بیروت: موسسه الرساله.

قمی، ابوالقاسم. (1430). القوانین المحکمه فی الأصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیة.

کاشف الغطاء، علی.(1408). مصادرالحکم الشرعی و القانون المدنی، نجف: مطبعه الاداب.

کجورى شیرازى، محمدمهدى. (1424)‌. الفوائد الرجالیه، قم: دار الحدیث.

مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال فى علم الرجال، قم: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.

همو. (1435). مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم: دلیل ما.

مسباع، ناصرمحمد. (1422). مذاکرة الأصول فی کتاب الحلقة الاولى و الثانیة، قم: محبین.

ملکی اصفهانی، مجتبی. (1379). فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: عالمه.

نجم‌آبادی، ابوالفضل. (1380). الأصول، قم: مؤسسة آیت‌الله البروجردی.

نراقی، احمد و ابراهیم سلطانی. (1374). کلام فلسفی، تهران: صراط.

Adler, Jonathan. (2006). Epistemological Problems of Testimony, Stanford: Encyclopedia of Philosophy.

Dancy, Jonathan. (2009). A companion to epistemology, Wiley-Blackwell.

Hume, David. (1861: Digitized: 2017). An Enquiry Concerning Human Understanding , London.

Lackey, Jeniffer. (2011). Testimonial Knowledge in The Routledge Companion to Epistemology, New York: Routledge.

Lackey, Jeniffer. (1999). Testimonial Knowledge and Transmission; The Philosophical Quarterly, Vol. 49, No. 197, pp.471-490.