حضور فرشتگان در شعر حافظ و امام‌خمینی با رویکرد بینامتنیت قرآنی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 55، شهریور 1402، صفحه 154-176   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1965295.1646

نویسندگان

سید حسین موسوی¹؛ شمس الحاجیه اردلانی^{* 2}؛ سید جعفر حمیدی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات پارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

²استادیار زبان و ادبیات پارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر، ایران (نویسنده مسئول).

³استاد زبان و ادبیات پارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

چکیده

فرشتگان موجوداتی نامحسوس هستند که خداوند آنان را خلق کرده تا در راستة فرامین وی انجام وظیفه ‌نمایند. سویی دیگر بینامتنیت قرار دارد که روش همگرایی متون با توجّه به اثرپذیری از متون قبل و تأثیرگذاری بر متون بعد است. پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی با روش توصیفی- تحلیلی بر اساس منابع کتابخانه‌ای و با هدف بررسی حضور فرشتگان در شعر حافظ شیرازی و امام خمینی با تکیه بر بینامتنیت قرآنی تدوین گردیده است. حافظ و امام‌خمینی هر دو دارای گرایش‌هایی عرفانی بوده و با عنایت به اینکه ایشان آشنایی کامل به کلام حق داشته‌اند، بنابراین مضمون غالب اشعار این دو بر مبنای عرفان است. فرشتگان به عنوان مجریان اوامر خداوند که بیشتر از هویت تکوینی برخوردار هستند به خوبی مورد توجه حافظ و امام‌خمینی قرار گرفته‌اند. ایشان به طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های فرشتگان اشاره کرده‌اند؛ هم جوانب رحمت، هم جوانب غضب و هم بینابین که بسته به واکنش به رفتار انسان، مورد توجه بوده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ فرشته؛ بینامتنیت؛ حافظ؛ امام خمینی

مراجع

• قرآن کریم.
• نهج­البلاغه(1386)، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات موعود اسلام، چاپ نهم.
• آلن، گراهام(1397)، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم.
• احمدی، جمال(1399)، بررسی دیدگاه­های عرفانی احمد خانی در منظومة «مَم و زین» در باب عشق، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، سال هفدهم، شماره 66، صص 193- 212.
• استعلامی، محمد(1394)، درس­حافظ، جلد 1و 2، تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم.
• الهی­قمشه­ای، حسین(1390)، در صحبت قرآن، تهران: انتشارات سخن.
• جزایری، سیدنعمت الله(1396)، قصه­های قرآن و انبیاء، قم: انتشارات کتاب جمکران، چاپ پنجم.
• جمشیدیان، همایون(1393) تحلیل غزلی از مولوی بر مبنای رویکرد بینامتنی به قرآن، فصل نامة پژوهش‌های ادبی­- قرآنی، دوره 2، شماره 2، صص 27-43.
• حافظ شیرازی (1390)، دیوان حافظ، به تصحیح قزوینی، محمد و غنی، قاسم، تهران: انتشارات زوار، چاپ دهم.
• خزعلی، مرضیه(1387)، بررسی ماهیت فرشتگان از دیدگاه ادیان الهی، فصلنامه علمی- پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال چهارم، شماره دوازدهم، صص 105- 136.
• خمینی(1393)، دیوان امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ شصتم.
• فیض­کاشانی، مولی­محسن(1385)، علم­الیقین، جلد 1، ترجمه حسین استادولی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ دوم.
• قاضی­زاهدی­گلپایگانی، علی­آقا(1348)، قصص یا داستان­های شگفت انگیز قرآن مجید، تهران: اسلامیه، چاپ دوم.
• قرائتی، محسن(1397)، تفسیر نور، جلد 1و 10، تهران: مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن، چاپ سیزدهم.
• ماحوزی، زهرا؛ قبادی، حسینعلی؛ پاکتچی، احمد و حسینی، مریم(1397)، نقد انگارة بی­بهرگی فرشته از عشق در شعر حافظ، دو فصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)، سال دهم، شمارة 18، بهار و تابستان 1397، صص 133- 163.
• مصطفی­شاکر، کمال(1398)، خلاصه تفسیرالمیزان، ترجمه فاطمه مشایخ، تهران: انتشارات اسلام، چاپ نهم.
• منصوری لاریجانی، اسماعیل(1399)، تفسیر بیان، جلد 6، تهران: انتشارات بنیاد قرآن.
• موسوی، سیدحسین؛ اردلانی، شمس­الحاجیه و حمیدی، سیدجعفر، بررسی تمثیلی عناصر و داستان­ها در شعر امام­خمینی(ره) با تکیه بر بینامتنیت قرآنی، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، شماره 48، تابستان 1400، صص 73- 98.
• نامور مطلق، بهمن(1394)، درآمدی بر بینامتنیت(نظریه ها و کاربردها)، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم.
• ___________(1395)، بینامتنیت (از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم)، تهران: انتشارات سخن.
• ___________(1386)، ترامتنیت مطالعۀ­ روابط یک­ متن­ با دیگر متن­ها، پژوهش­نامه علوم انسانی، شماره 56، صص83- 98.
• نجم­الدین رازی(1375)، مرصاد­العباد به تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی، چاپ نهم.
• نرم­افزار قرآنی­المبین ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.