بررسی کتیبه‌های مسجد ـ مدرسه دارالاحسان سنندج با تاکید بر نمونه‌های شعر فارسی

پیام باستان‌شناس

دوره 10، شماره 20، اسفند 1392، صفحه 103-122   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

محمد ابراهیم زارعی^*

استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

نگارش شعر بر بناهای ایران دوره اسلامی شیوه‌ای مرسوم بوده که در دوره نیز قاجار گسترش یافت. این سبک نه تنها در بناهای پایتخت، بلکه در بناهای مراکز ایالات و شهرها هم مورد توجه بانیان و حاکمان محلی قرار گرفت. از شعر به عنوان بخشی از آرایه و معرفی ساختمان در مسجد ـ مدرسه دارالاحسان از آثار دوره قاجار شهر سنندج، استفاده شده‌است. در این بنا اشعاری در کتیبه‌های سنگی و کاشیکاری نقش بسته که علاوه بر جنبه زیبایی‌شناسی، زمان احداث بنا و بویژه از نظر ماده تاریخ اهمیت دارد. این اشعار توسط دو تن از شاعران صاحب سبک در ماده تاریخ‌گویی دوره قاجار همچون میرزافتح‌الله خرم سنه‌ای متخلص به «خرم» کردستانی و میرزاصادق اصفهانی متخلص به «ناطق» سروده شده است. مساله این است که هدف سازنده در قرار دادن کتیبه به صورت شعر چه بوده است؟آیا دست‌یابی به اوضاع اجتماعی و فرهنگی این بخش از کشور و تاثیرپذیری از ساختار دیوانی ـ اداری حکومت مرکزی امکان پذیر است؟ به نظر می‌رسد که هدف بانی علاوه بر نشان اقتدار خویش، برقراری ارتباط با مراجعان به این مکان بوده‌است. علاوه براین، در این اشعار که در قالب قصاید مدحی هستند به زمان آغاز و پایان کار مسجد، سفارش دهنده و حامیان آن اشاره شده‌است. در این شیوه تأثیر ساختار دیوانسالاری اداری، فرهنگی و اجتماعی پایتخت در اشعار و ساختار مسجد به خوبی قابل درک است. سروده‌ها رقابت بین شاعران در دارالحکومه سنندج از یک سو و از سویی توجه به اجرای برنامه‌های بزرگ و توسعه معماری در سنندج را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

سنندج؛ خرم‌کردستانی؛ ناطق اصفهانی؛ شعر فارسی؛ مسجد ـ مدرسه دارالاحسان

مراجع