شواهد آئینی از برچسب‌ها و صورت‌های مفهومی عرفی تا مفهوم‌سازی‌ها و معناکاوی‌های با عیار و معیار

پیام باستان‌شناس

دوره 9، شماره 17، شهریور 1391، صفحه 1-16   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

حکمت الله ملاصالحی^*

دانشیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

مردم کوچه و بازار در بیان احساسات خود بهنگام تماس با واقعیت­هایی‌که به لحاظ ذوقی وزیباشناختی مورد پسند وموجب التذاذ ونشاط آنها می‌شود؛ ازصورت­های زبانی و اصطلاحات و عباراتی استفاده می­‌کنند که نه تعریف مشخصی از آنها دارند و نه شناخت نظری مدون و منسجم و مقبول اهل نظر درباره مدعیات خود. صفت­ها و صورت‌­های زبانی و گزاره­‌هایی به­‌مانند این لباس شیک و زیباست و آن آهنگ خوش و لذت­بخش و این پارچه لطیف است و آن جام ظریف و یا این بنا پرشکوه و باعظمت و جلالت است و هیبت­زا و آن سخن رسا و غرا و شیوا و ده‌­ها و ده­‌ها صورت­های زبانی و اصطلاحات و عبارات دیگر از خانواده و خویشاوند همین تجربه‌­های ذوقی و زیباشناختی که درمیان عامه رایج است وکاربرد فراوان روزمره نیز دارد؛ وقتی آنها را از زبان اهل نظر و متخصصان رشته­‌های هنر و تاریخ­ هنر وفلسفه و زیباشناختی می­‌شنویم؛ احساس می­‌کنیم وارد سطح و سپهر دیگری از واقعیت وفهم صورت­‌های زبانی ومفاهیم و اصطلاحات وگزاره­‌هایی شده­‌ایم که ازجنس فهم و وهم عرفی و عامیانه و متعارف نبوده و از ساختار نظری و منطقی منسجم و مدون ومنطقی تعریف شده و مشخصی برخودارند که برای عامه شناخته شده نیست.درسپهردین وتجربه­‌های دینی واعمال وافعال آیینی مردمان نیز با سیلابی از برچسب­‌ها و صورت‌­ها و ترکیبات زبانی مواجه می‌­شویم که گروه‌­های اجتماعی با آنها زندگی می­‌کنند بی آنکه وصف وتعریف مشخص ومنسجم وصورت‌بندی شده به‌­مفهوم علمی آن درباره آنها داشته باشند.کفه بار احساسی و عاطفی انضمامی وعملی این برچسب­ها وصورت‌های زبانی درنگاه و وهم و فهم و فکر عامه علی‌­القاعده و علی‌­الاغلب بر کفه بار عقلانی و انتزاعی و نظری و علمی متفکران وعالمان و پژوهشگران و متخصصان سنگین­‌تر است. از این منظر باستان­‌شناسی آیین­‌ها وسنت­‌های دینی ونظام‌­های اعتقادی مفقود گذشته تا رسیدن به برچسب‌­ها وصورت‌­ها وصورت‌بندی­‌های زبانی درست ودقیق تعریف شده ورهایی از سیلاب الفاظ واصطلاعات وترکیبات خام وعرفی و عامیانه همچنان راه پرپیچ وطولانی پیش رو دارد که می­باید طی شود.دستگاه گوارش دانش باستان­شناسی بطورکلی وباستان­شناسی آیین‌ها و سنت­های دینی مفقود گذشته بطور اخص ازصورت­های زبانی و مفهومی هضم وجذب ­ناشده ریزودرشت بسیار به‌­مانند آیین و دین و ایمان و عقیده و الوهیت و امر مقدس و مینوی و ماورایی و متعال و مطلق و سرمدی و یا مفاهیمی از جنس جهان دیگر و رازورزانه و و رازآمیز و روح ونفس و جان و سحر و سحرآمیز وموارد مشابه دیگرهمچنان سنگین ودستخوش اختلال است. استفاده­های عرفی وعامیانه وآزاد و بی‌عیار ومعیار از صورت­‌های زبانی ومفاهیم کلیدی و سؤال­‌خیز از این جنس، همواره مانع بزرگی بر سر راه مطالعات باقاعده و ضابطه باستان­‌شناسی بویژه باستان­‌شناسی آیین­‌ها ونظام‌­های اعتقادی مفقود گذشته بوده است.

کلیدواژه‌ها

صورت‌های زبانی؛ ماده‌های الکن؛ آیین؛ دین؛ مفقود؛ عاملان؛ فاعلان؛ غایب

مراجع