تحلیل زیبایی‌شناختی رمان کلیدر از منظر نقد نو

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 13، شماره 46، اردیبهشت 1402، صفحه 50-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

الهام فتاحی^*

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

چکیده

بررسی ماهیت و کارکردهای زیبایی در عرصه‌های گوناگون، موضوع «زیبایی‌شناسی» است. از دیدگاه زیبایی‌شناسی می‌توان گفت کارکرد اصلی زیبایی، ایجاد هماهنگی عاطفی میان انسان، طبیعت و جامعه است. از نظرگاه نقد نوی ادبی فقط آثاری، ادبی محسوب می‌شوند که در آن‌ها کارکرد زیبایی‌شناسی غالب باشد که اثبات می‌کند ادبیات نوعی از هنر است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به جست‌وجوی زیبایی‌شناسانة کلیدر از منظر نقد نو می‌پردازد و در پی انطباق مصادیق زیبایی‌شناسانۀ نوین بر این رمان و فهم و دریافت غنای هنری و کشف نهاد ادبی این اثر است. برای دستیابی به این مقصود، خودِ اثر؛ یعنی رمان ده جلدی کلیدر کانون توجه قرارگرفته و با قرائت تنگاتنگ و دقیق، شبکه‌های ارتباطی عناصر سازندۀ آن یررسی شده است. بر همین مبنا مفاهیمی چون تنش، لحن، پارادوکس، وحدت اندام‌وار و موسیقی‌های چهارگانۀ بیرونی، کناری، درونی و معنوی کلام تحلیل‌شده است. نتیجه اینکه وفور و ازدحام تصاویر، سازمان‌یافتگی موسیقایی گفتار و مضامین انسانی پرتکرار، بیان توصیفی، تجسم‌بخشی به تصویر موقعیت‌ها و وضعیت‌های زمانی و مکانی در حالتی ایستا با جزئیات ریز است که نمونۀ آن را در ریتم‌های کش‌دار و پرتکرار، اصوات برخوردار از درنگ‌های یکنواخت و طولانی و تک‌نوازی‌هایی بـا فرکانس‌های مقطع و با تکرارهای جزءبه‌جزء در یک پاره از روایت، یـا درآمدها و پیش‌درآمدهای ملایم و زمینه‌ساز می‌توان دید که نقش متعادل کنندة توصیف‌های پرشور و شتاب را در بطن روایت‌ها بازی می‌کند که سطح ادبی رمان را به معیارهای هنری این نظریة ادبی نزدیک کرده است.

کلیدواژه‌ها

رمان؛ زیبایی‌شناسی؛ کلیدر؛ نقد نو؛ محمود دولت‌آبادی

مراجع

اسحاقیان، جواد (1386). کلیدر رمان حماسه و عشق (نقد و بازخوانی ادبیات داستانی 1). تهران: گل‌آذین.

احمدی، بابک (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.

اعلایی، مینا؛ محمدجواد شکریان (۱۳۹۴). کلیدر مهد عشق، آتش و شکوه. مطالعات زبان فرانسه. 7 (12)، 12-1.

اله‌دادی دستجردی، زهره (۱۳۹۸). تحلیل زیبایی‌شناسانة توصیف زبانی- بلاغی در کلیدر محمود دولت‌آبادی. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علّامه طباطبایی. تهران. ایران.

بر، عبدالباسط (۱۳۸۹). بررسی جنبه‌های رئالیستی و ناتورالیستی رمان کلیدر. (پایان نامة کارشناسی ارشد). دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران.

برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی. ترجمة مصطفی عابدینی فرد. تهران: نیلوفر.

چهلتن، امیرحسین؛ فریدون فریاد (1380). ما نیز مردمی هستیم (گفت و با محمـود دولت‌آبادی). چاپ سوم. تهران: نشر چشمه فرهنگ معاصر.

خاتمی، احمد؛ عبدالرسول شاکری (۱۳۹۳). خوانشی کهن‌الگویی از توصیف مارال در رمان کلیدر. مجلة تاریخ ادبیات. 7 (74)، 76-61.

دولت‌آبادی، محمود (1368). کلیدر. تهران: فرهنگ معاصر.

ربیعی، حجت‌الله؛ محبوبه خراسانی؛ مرتضی رشیدی (۱۳۹۸). نقد شعر قاصدک مهدی اخوان ثالث بر پایۀ نقد نو. پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. 10 (36)، 134 -117.

شهپرراد، کتایون (1382). رمان درخت هزار ریشه (بررسی آثار داستانی محمود دولت‌آبادی). ترجمۀ آذین حسن‌زاده. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

شیرمحمدی، عباس (1380). بیست سال با کلیدر.تهران: نشر کوچک.

شیری، قهرمان (۱۳۹۰). موسیقایی بودن ساختار در کلیدر. ادب پژوهی. ۵ (۱۶)، 58-35.

منصوریان سرخ گریه، حسین (۱۳۹۰). نقد زیبایی‌شناسی داستان زال و رودابه. مجلة ادبیات فارسی. ۷ (۲۹)، 98-76.

وحیدیان کامیار، تقی (1379). نوای گفتار در فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

ولک، رنه (1370). نظریة ادبیات. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.