خط و زبان و آثار کتیبه‌دار در گیلان قرون نهم و هشتم پیش از میلاد

پیام باستان‌شناس

دوره 8، شماره 16، اسفند 1390، صفحه 71-76   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

رسول بشاش کنزق^*

عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون، تهران، ایران.

چکیده

به دست آمدن دستواره مفرغی کتیبه‌­دار اورارتویی طول تالش گیلان طی حفاری‌های باستان‌­شناسی سال ۱۳۸۰ توسط محمّد رضا خلعتبری و توجّه به مهرهای کتیبه‌­دار با خط آشوری نوِ کشف شده در کاوش تپه مارلیک در سال ۴۱-۱۳۴۰ توسط عزّت­‌الله نگهبان و قرائت­‌های ارائه شده از نوشته‌­های روی آن‌ها توسط جرج کامرون و آی. جِی گِلب و نیز دو مورد یراق اسب کتیبه­‌دار اورارتویی به دست آمده از املش مربوط به پادشاهان اورارتوئی به نام­های منوآ (۸۱۰-۷۸۱ ق.م) و آرگیشتی اوّل (۷۸۱-۷۶۰ ق.م) موجب گردید که نگارنده با در دست بودن اسناد مکتوب مربوط به قرون نهم و هشتم پ.م و نقل قول­های تاریخی راجع به مهاجرت و استقرار اقوام هند و ایرانی از جمله کاسی‌­ها، کادوسی­‌ها و گیل­‌ها در شمال ایران و نیز شاهک‌­نشین آندو، مانا، زاموا، پارسوا، گیلزان در شمال و شمال غربی ایران که در کتیبه‌­های آشوری و اورارتویی به آنها اشاره شده که بعد­ها با اتحادشان دولت ماد را تشکیل می‌دهند؛ چنین بیان نمایم که: با توجّه به عدم ارائه کمترین اثر مکتوب به خط و زبان بومی مستقل، این اقوام چه قبل از اتّحاد و تشکیل حکومت ماد، در حکومت­‌های محلّی خود طی قرن‌های (۹ و ۸ ق.م) وچه پس از اتّحاد، علیرغم داشتن هویّت هند و ایرانی، باز هم به خط و زبان‌­های آرامی و آشوری کتیبه به دست داده‌­اند. لذا با توجّه به این‌که اقوام و شاهک‌­نشینان فوق در مقاطع تاریخی ذکر شده از اقوام هند و ایرانی‌اند و بنا بر اظهار نظر زبان وگویش‌­شناسان، گویش­‌های امروز‌ی تاتی، طالشی، گیلکی، مازندرانی و سمنانی با گویش شهمیرزادی بازمانده همان زبان‌­ها و بطور مشخص­تر زبان مادی­اند. پس نگارنده دراین مقاله چنین اظهار می‌نماید که: نه مادها تا قبل از تأسیس دولت ماد، و نه اقوام هند و ایرانی قرون نهم و هشتم ق.م که بعد­ها دولت ماد را تشکیل داده‌­اند، دارای خط خاص و مستقلی نبوده وجهت مبادلات وارتباطات خود ناگزیر به استفاده از خط و زبان­‌های دولت­های مقتدر زمان خود از جمله آشور و اورارتو بوده‌­اند.

کلیدواژه‌ها

کتیبه؛ خط میخی؛ زبان‌های باستانی؛ آشوری؛ اورارتویی؛ ماد؛ اقوام کهن شمال وشمال غرب ایران

مراجع