تبیین تاریخی شخصیت و رفتار اجتماعی همسران رسول خدا (ص) (با تاکید بر قرآن کریم و بافت تاریخی صدر اسلام)

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 7، دوره 29، شماره 74، خرداد 1402، صفحه 157-181   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدیه صابرمولایی^{* 1}؛ محمدتقی دیاری بیدگلی²؛ محمدرضا شاهرودی³

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

²عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ایران.

³دانشیار علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

طبق مبانی دینی، زنان پیامبر (ص) عموماً در احکام مرتبط با زنان مؤمن عادی مشترک‌اند اما نهی خاص ایشان از مواردی، همچون: «دل‌بستگی به دنیا، سخن گفتن عشوه‌گرانه با مردان و خودنمایی همچون دوره جاهلیت»، و دستورات مجدد در مورد واجبات عمومی بانوان، مانند: ماندن در خانه، نیز تهدید آنان مبنی بر مبتلا شدن به عذاب مضاعف در صورت آشکار شدن فاحشه‌ای از ایشان، نشانگر این حقیقت است که دست کم برخی از آنان که سبب نزول پاره‌ای از آیات مرتبط با این احکام‌اند، در جایگاهی والا از مراتب ایمانی نیستند. تنها عبارتی که برخی از دانشمندان و مفسران آن را دال بر مدح زنان پیامبر (ص)، دانسته و از آن، وجوب تکریم ایشان را تلقی کرده‌اند، «و ازواجه امهاتهم» (احزاب، 6) است که بر پایه برخی از آموزه‌های بلاغی، و دلایل قرآنی از جمله، آیه: «حرمت علیکم امهاتکم» (نساء، 23) و آیه: «و لا ان تنکحوا ازواجه من بعده ابداً» (احزاب، 53) باید گفت که این آیه هم، همسران پیامبر (ص) را مورد تکریم واقع نساخته و تنها در ضمن تشبیهی بلیغ، حرمت ازدواج با آنان را پس از وفات پیامبر اکرم (ص) مورد تأکید قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

پیامبر اسلام؛ زنان پیامبر(ص)؛ تحریم؛ احزاب

مراجع

نابع
1 .ابن االثیر، علی بن محمد )1414ق(، الکامل فی التاریخ، بیروت، داراالحیاء التراث العربی.
2 .ابن حجر، احمد بن علی )141۵ق(، االصابة فی تمییز الصحابه، دارالکتب العلمیه.
3 .ابن حزم، علی بن محمد )1418ق(، جمهرة انساب العرب، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیه.
4 .ابن حنبل، احمدبن محمد )1421ق(، مسند، قاهره، موسسه الرساله.
۵ .ابن سعد، محمدبن سعد )13۷4ش(، الطبقات الکبری، تهران، فرهنگ و اندیشه.
6 .ابن عاشور، محمد بن طاهر )بی تا(، التحریر و التنویر، چاپ اول، بیروت، مؤسسۀ التاریخ.
۷ .ابن عبدالبر، یوسف بن عبداهلل)1412ق(، االستیعاب فی معرفة االصحاب، تحقیق علی محمد
البجاوی، بیروت، دار الجیل.
>179 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 74 ،سال بیست و نهم، بهار 1402 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 74, year 29, Spring 2023
8 .ابن عساکر، علی بن حسن)141۵ ق(، تاریخ دمشق، بیروت، دارالفکر.
9 .ابن قتیبه، المعارف )1992م(، تحقیق ثروت عکاشه، چاپ دوم، قاهره، الهیئۀ المصریۀ العامۀ
للکتاب.
10 .ابن کثیر، اسماعیل بن عمر )140۷ق(، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر.
11 .ابن هشام، عبدالملک )بیتا(، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم االبیاری و عبدالحفیظ
شبلی، بیروت، دارالمعرفۀ.
12 .ابوالقاسمزاده، مجید و مهری کاظمنژاد )138۵ش(، »کنکاشی درباره علل تعدد همیران پیامبر
)ص(«، معرفت، شماره 108.
13 .آلوسی، محمود بن عبداهلل )141۵ق(، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات احمد
بیضون.
14 .بخاری، محمد بن اسماعیل )1401ق(، صحیح بخاری، استانبول ، نشر محمد ذهنی افندی.
1۵ .بغوی، الحسین بن مسعود)بی تا(، تفسیر البغوی، بیروت، دارالمعرفه.
16 .بالذری، احمد بن یحیی )141۷ق(، جمل من انساب االشراف، بیروت، دارالفکر.
1۷ .بیهقی، ابوبکر )بی تا(، دالئل النبوه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
18 .تمیمی مغربی، نعمان بن محمد)138۵ق(؛ دعائم االسالم، مصر، دارالمعارف،.
19 .جاد المولی بک، محمد احمد)1380ق(، المثل الکامل، محمد علی صبیح و اوالده.
20 .جاللی کندری؛ سهیال و ساجده نبیی )1394ش(، »بررسی نظر خانم راث رود در مورد حجاب
به عنوان یک وظیفه اخالقی همسران پیامبر )ص(«، پژوهش های اخالقی، سال پنجم، شماره 3.
21 .حاکم نیشابوری، ابو عبداهلل )1411ق(، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق:مصطفی عبدالقادر
عطا، دارالکتب العلمیه، بیروت.
22 .حسینی فیروزآبادی، سید مرتضی )141۷ق(، سبعة من السلف، چاپ اول، قم، مؤسسه دارالهجره.
23 .حوفی، احمد)1992م(، لماذا عدد النبی زوجاته، الخلیج العربی، قاهره.
24 .ذهبی، محمد بن احمد )بی تا(، تاریخ االسالم و وفیات المشاهیر و االعالم، تحقیق عمر
عبدالسالم تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی.
2۵ .ذهبی، محمد بن احمد )1414ق(، سیر اعالم النبالء، بیروت، موسسه الرساله.
26 .سید مرتضی، علی بن حسین )1988م(، امالی للمرتضی، قاهره، دارالفکر العربی.
تبیین تاریخی شخصیت و رفتار اجتماعی همسران رسول خدا )ص(
)با تاکید بر قرآن کریم و بافت تاریخی صدر اسالم(
2۷ .سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر )بی تا(، االتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت، دارالکتاب
العربی.
28 .شافعی حلبی، ابوالفرج )142۷ق( ، السیره الحلبیه، چاپ دوم، بیروت، دارالکتاب العلمیه.
29 .شافعی، محمدبن ادریس )1393ق(، االم، بیروت، دارالمعرفه.
30 .الصابونی، محمد علی )1980م(، شبهات و اباطیل حول تعدد زوجات رسول )ص(، مکه،
الکلیه الشریعه و الدراسات االسالمیه.
31 .صدوق، محمد بن علی )1414ق(، االمالی، بی جا، دارالثقافه.
32 .ضیاء العمری، اکرم )1981م(، منتخب من کتاب أزواج النبی، الجامعه االسالمیه بالمدینه المنوره،
مدینه.
33 .طباطبایی، سید محمدحسین )141۷ق(، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسالمی
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
34 .طبرانی، سلیمان بن احمد)1414ق(، المعجم الکبیر، ریاض، دارالصمیعی.
3۵ .طبرسی، الفضل بن الحسن )1408ق(، مجمع البیان لعلوم القرآن، دارالمعرفه، بیروت.
36 .طبری، محمد بن جریر )138۷ق(، تاریخ الرسل و الملوک، دارالتراث، بیروت.
3۷ .عاملی، جعفر مرتضی )1426ق(، الصحیح من سیرة النبی األعظم، چاپ اول، قم، مؤسسه علمی
و فرهنگی دارالحدیث.
38 .عبدالرحمن، عائشه )19۷9م(، نساء النبی ، دارالکتاب العربی، بیروت.
39 .عسکری، سید مرتضی )13۷۷ش(، نقش عایشه در تاریخ اسالم، دانشکده اصول الدین.
40 .عواض األلمعی، زاهر )1983م(، مع المفسرین و المستشرقین فی زواج النبی بزینب بنت
جحش، جامعه االمام محمد بن سعود االسالمیه، الریاض.
41 .قرطبی، محمد بن احمد )1364ش(، الجامع الحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
42 .محمدی، محمد حسین؛ صارمی، فاطمه )139۵ش(، »نقد دیدگاه مستشرقان درباره تعدد همسران
پیامبر از منظر قرآن«، قرآن پژوهی خاورشناسان، سال یازدهم، شماره 21.
43 .مزی، یوسف بن عبدالرحمن )1422ق(، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، بشار عواد
معروف.
44 .مسعودی، علی بن الحسین )بی تا(، التنبیه و االشراف تصحیح: عبداهلل اسماعیل، المکتبه الشامله،
بیروت.
>181 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 74 ،سال بیست و نهم، بهار 1402 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 74, year 29, Spring 2023
4۵ .مسعودی، علی بن الحسین )1409ق(، مروج الذهب، دارالهجره.
46 .مسلم، ابن حجّاج )19۵۵م(، صحیح مسلم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
4۷ .المقریزی، تقی الدین )1420ق(، إمتاع األسماع بما للنبی من األحوال و األموال و الحفدة و
المتاع، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
48 .مظفر، محمدرضا ) 1408ق(، المنطق، قم، فیروزآبادی.
49 .مکارم شیرازی، ناصر )13۷4ش(، تفسیر نمونه، تهران، چاپ سی و دوم، دار الکتب االسالمیه.
۵0 .میالن نورانی، محمدجعفر )1398ش(، »بررسی دیدگاه علمای شیعه در مورد همسران پیامبر
)ص(«، سراج منیر، شماره 3۵.
۵1 .هیکل، محمدحسین )بیتا(، حیاة محمد صلی اهلل علیه و آله و سلم، دارالکتب، قاهره.
۵2 .واقدی، محمد بن عمر )1409ق(، کتاب المغازی، تحقیق مارسدن جونس، چاپ سوم، بیروت،
مؤسسۀ االعلمی.
۵3 .یعقوبی، احمد بن اسحاق )بی تا (، تاریخ الیعقوبی، دار صاد، بی جا.