نقش احداث شبکه آبرسانی شهری در تهران بر چیدمان فضایی عرصه ی مسکونی (با بررسی چند نمونه موردی)

فصلنامه مطالعات فضا و مکان

مقاله 2، دوره 1، شماره 4، شهریور 1402، صفحه 21-36   

نوع مقاله: مقاله تخصصی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jsps.2023.1987244.1048

نویسنده

مرتضی میرزاحسینی^*

فارع التحصیل دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

آب‌رسانی در تهران تا اواخر دوره پهلوی اول با استفاده از روشهای ساده مرسوم بوده است. آب قنوات از طریق نهرهای خاکی، مورداستفاده قرار می‌گرفته است و نیازهای اولیه زندگی را میسر می‌ساخته است. در خانه‌ها فضاهایی مانند مطبخ و دستشویی عموماً در حیاط سامان داده می‌شدند و آب موردنیاز آن‌ها عمدتاً از آب‌انبارها تامین می‌شده است. وجود تلفات و بیماریهای مختلف نظیر تیفوئید و ورم روده ناشی از مصرف آب‌های آلوده، دولت را به این فکر واداشت تا اقدام به لوله‌گذاری برای تهیه آب شرب مردم نماید. لذا پرسش اصلی این پژوهش این است که لوله‌گذاری برای هر خانه تا چه میزان در چیدمان فضا در معماری مسکونی نقش داشته است؟ همچنین هدف از پژوهش پیش روی بررسی و واکاوی اولین سیستم آب‌رسانی تهران و تأثیر آن در تکوین معماری مسکونی است. پژوهش پیش رو از نوع کیفی است و از روش تحقیق تاریخی تفسیری و روش توصیفی- تحلیلی به‌صورت آمیخته استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد از عوامل مهم در تغییر چیدمان فضایی معماری مسکونی تهران، احداث شبکه ی لوله کشی و انتقال آب به داخل منازل بوده است. تغییر ساختار فضایی خانه از دوقسمتی به یک قسمتی-شصت درصد بنا و چهل درصد حیاط- از مهم ترین نتایج لوله کشی برای تهران محسوب می گردد. همچنین درنتیجه‌ی لوله کشی، فضاهای تر همچون آشپزخانه به جهت بهره مندی از شبکه آب‌رسانی با تغییر مکان به نزدیک ورودی برای استفاده از انشعاب اصلی، زمینه ی حضور زنان در عرصه ی عمومی خانه را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

جغرافیای شهری؛ معماری مسکونی؛ آب‌رسانی شهری؛ چیدمان فضایی؛ زنان

سایر فایل های مرتبط با مقاله

2- 1048 Mirzahosseini Eng. 070602.pdf

مراجع

افشار اصل، مهدی، 1377، معماری ایران در دوره قاجار، مجله هنر، تابستان 1377، شماره 36، 138-120.

بانی مسعود، امیر، 1388، معماری معاصر ایران.تهران: نشر هنر معماری قرن.

به­آذین، داریوش، 1373، مسائل زیست‌محیطی درروند توسعه تهران، کتاب تهران، جلد چهارم، تهران: انتشارات روشنگران.

پاکدامن، بهروز،  1373، کتاب تهران: نگاهی به گرایش‌های معماری در تهران، تهران: روشنگران.

پولاک، یاکوب ادوارد، 1361، سفرنامه پولاک«ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.

حبیبی، سیدمحسن، 1375، از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر)، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

حمیدی، ملیحه، 1376، استخوان‌بندی شهر تهران (مدیر پروژه و پژوهشگر ملیحه حمیدی؛ مشاورین پروژه محسن حبیبی، جواد سلیمی)، تهران: سازمان مهندسی و عمران شهر تهران.

رایس، کلارا کولیور، 1383، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، تهران: نشر کتابدار، 1383.

رجبی، پرویز، 1355،معماری ایران در عصر پهلوی.تهران: چاپ نقش‌جهان.

سازمان آب تهران، 1334، یادبود افتتاح تأسیسات آب تهران، آبان 1334.

سرنا، کارلا، 1362، آدمها و آیینها، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.    

سلطان‌زاده، حسین، 1383، بازتاب سنت در معماری ایران. انجمن مفاخر معماری ایران.

شهری، جعفر، گوشه­هایی از تاریخ اجتماعی تهران قدیم، جلد اول، تهران: امیرکبیر.

صارمی، علی‌اکبر، 1371، نو ساختن معماری گذشتگان و باز ساختن با الهام از گذشتگان. فصلنامه معماری و شهرسازی. شماره 16: صفحه 15-9.

صارمی، علی­اکبر، 1374، مدرنیته و رهاوردهای آن در معماری و شهرسازی ایران، مجله گفتگو، زمستان 1374، شماره 10، 75-70.

طاهرزاده، کریم، 1341، سرگذشت لوله­کشی تهران، تهران:اقبال و شرکاء.

عین­السلطنه، قهرمان میرزا سالور، 1380، روزنامه خاطرات عین­السلطنه، جلد 3، تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.

فاضلی، نعمت‌الله، 1394، زنانه شدن فضای شهری در ایران امروز، با تکیه‌بر فضای کلان‌شهر تهران، پژوهش‌نامه زنان، بهار و تابستان 1394، سال ششم، شماره 12، 132-107.

فقیه، نسرین، 1370، تاریخچه مختصری از نقشه شهر تهران، معماری و هنر ایران، شماره 4.

قبادیان ،وحید، 1392، سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران، ناشر: مؤسسه علم معمار رویال، تهران.

کامی شیرازی، سیده مهسا، 1397، تأثیر سبک زندگی در سازمان فضایی معماری مسکونی در ایران (نمونه موردمطالعه: آشپزخانه حدفاصل سال‌های 1304 تا 1357ه.ش)، پژوهش‌نامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،سال نهم، شماره دوم، تابستان 1397، 70-33.

کشاورز، فتح­الله، 1368، لوله­کشی آب طهران، گنجینه، دفتر دوم، زمستان 1368، تهران: سازمان اسناد ملی ایران،172-144.

کیانی، مصطفی، 1386، معماری دوره اول پهلوی؛ دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دوره بیست‌ساله معاصر ایران،تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.

محبوبی اردکانی، حسین، 1370، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد سوم، تهران: دانشگاه تهران.

مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، ایران.

مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد اول، چاپ دوم.

مقتدر، رضا، 1372، دوران صدساله تجدد در شهرسازی و معماری ایران، ایران نامه، بهار ۱۳۷۲، سال یازده شمارۀ ٢، صفحه 270-259.

منظور الاجداد، محمدحسین، 1368، نگاهی گذرا به وضعیت بهداشت و بهداری طهران در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، گنجینه، دفتر دوم، زمستان 1368، تهران: سازمان اسناد ملی ایران،189-172.

میرزاحسینی،مرتضی، نقش مهندسان آلمانی در معماری معاصر ایران، فصلنامه باغ نظر، شماره75، تابستان 1398،صفحات70-53.

میلانی، عباس، 1370، تهران و تجدد، ایران نامه، تابستان 1370، شماره 35، 445-441.

ویشارد، جان، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، جلد اول، تهران: انتشارات نوین 1363.

هوشیار، محمدباقر، 1332، نظر و عمل، مجله یغما، خرداد 1332- شماره­ 60 ، صص. 89 تا 96 .

Grigor, T (2009), Building Iran: modernism, architecture, and national heritage under the Pahlavi monarchs. Periscope Publishing, distributed by Prestel, New York.

M.Marefat. (1988), BUILDING TO POWER: ARCHITECTURE OF TEHRAN 1921-1941.

M.Rashad.(1990),IRAN,Geschicte,Kultur und Lebendige Traditionen-antike Statten unf Islamische Kunst in Persien.