خاستگاه های قدرت در کلام سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 14، شماره 56، اسفند 1401، صفحه 147-173   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2023.704242

نویسندگان

گیتی شیروان دهی¹؛ فاطمه شیخلووند^{* 2}؛ محمد فرهمند³؛ مسعود زبردست⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران (نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

⁴استادیار گروه جامعه شناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

در سطوح و لایه­های ظاهری متن، سعدی در یک ساختاری هرمی، خاستگاه و منشأ قدرت را موهبت و فرۀ ایزدی می­داند که به انسان­هایی خاص اعطا می­گردد و از آن­ها نیز به یکی از اعضای خانواده منتقل می­شود، اما متن همچون زبان سرشتی مکالمه­بنیاد دارد و همواره محل تجمع معانی و مفاهیم و صداهایی متعدد و متکثر است و علاوه بر نیت مؤلف و گفتمان غالب، صداهای متعدد دیگری را می­توان در آن شنید، از این رو متن امکاناتی را بر روی خواننده و پژوهشگر گشوده می­دارد، که فراتر از برداشت گفتمان غالب  است. این مقاله در گام نخست تلاش می­کند با استفاده از آراء اندیشمندانی چون میخائیل باختین و رولان بارت و پل ریکور نشان دهد که متون ترکیب و تلفیقِ آواها و نقل قول­ها و ارجاعات و امکاناتی هستندکه از آگاهی مؤلفانه فراتر   می­روند و زمینه­ را برای خوانش­ها و دریافت­هایی تازه­تر فراهم می­آ­ورند، سپس       می­کوشد جایگاه سعدی را در  نظریۀ ایرانشهری قدرت سیاسی بررسی کند و در پایان  در پی آن است که با دستاوردهای تبارشناسی میشل فوکو در مورد قدرت نشان دهد که  قدرت در اندیشۀ و آثار سعدی نه در یک نهاد و جایگاهی خاص بلکه در سراسر روابط و شبکه­های اجتماعی جریان دارد.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

قدرت؛ متن؛ سعدی؛ میخائیل باختین؛ رولان بارت؛ میشل فوکو

مراجع