پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 418 |
| تعداد شماره‌ها | 9,997 |
| تعداد مقالات | 83,560 |
| تعداد مشاهده مقاله | 77,801,364 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,843,973 |
بررسی تأثیر ملاتونین و مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین داروی سیتالوپرام بر فراساختار بافت کبد و آنزیم‌های کبدی در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال | ||||||||||||||||||||||||
| مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی | ||||||||||||||||||||||||
| دوره 16، شماره 3 - شماره پیاپی 63، مرداد 1402، صفحه 112-125 اصل مقاله (1.15 M) | ||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||
| محمد رضا پورعوض1؛ طاهره ناجی* 2؛ همایون حسین زاده صحافی3 | ||||||||||||||||||||||||
| 1گروه علوم پایه، دانشکده داروسازی و علوم دارویی، علوم پزشکی تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، | ||||||||||||||||||||||||
| 2گروه علوم پایه ،دانشکده داروسازی و علوم دارویی،علوم پزشکی تهران،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران. | ||||||||||||||||||||||||
| 3Iranian Fisheries Science Research | ||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||
| ا زمینه و هدف :اکثر داروهای گوناگونی که به‌منظور درمان بیماری‌های مختلف به کار می‌روند، در کبد متابولیزه می‌شوند و می‌توانند موجب آسیب‌های حاد و مزمن به بافت کبد شوند. هدف مطالعه حاضر بررسی تأثیر ملاتونین و مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین داروی سیتالوپرام بر فراساختار بافت کبد و آنزیم‌های کبدی در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال می‌باشد. مواد و روش ها : تعداد 120 قطعه ماهی گورامی سه خال ماده با میانگین وزنی 7/0 ± 23/4 گرم به هشت گروه 15 تایی شامل گروه کنترل شاهد، کنترل حلال، سه گروه تیماری دریافت‌کننده داروی سیتالوپرام با دوز 5، 10 و 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم و سه گروه تیماری دریافت‌کننده داروی ملاتونین با دوز 10، 50 و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم تقسیم شدند. تزریق داروها در هر نوبت 02/0 میلی‌لیتر یک روز در میان تا 10 تزریق، در مدت 20 روز به‌صورت عضلانی بین باله پشتی و خط جانبی انجام گرفت. پس از پایان دوره ماهی‌ها یوتانازی و تشریح شدند. نتایج : نتایج نشان داد ملاتونین و سیتالوپرام بر سطح همه آنزیم‌های کبدی در مقایسه با گروه‌های کنترل تأثیر معنی‌دار داشت (05/0>P). بالاترین سطح آنزیم‌های ALT، ASTو ALPبا تزریق 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم سیتالوپرام اندازه‌گیری شد (05/0>P). در ماهی‌های تیمار شده با بالاترین غلظت ملاتونین و همه غلظت‌های سیتالوپرام از هم گسستگی بین هپاتوسیت ها و اتساع سینوزوئیدها رخ داد. در غلظت‌های بالای ملاتونین و سیتالوپرام واکوئل های چربی تشکیل شدند؛ نتیجه گیری : ملاتونین می تواند در غلظت 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم و سیتالوپرام در غلظت‌های بالاتر از 5 میلی‌گرم بر کیلوگرم بر فراساختار بافت کبد و آنزیم‌های کبدی تأثیر سوءداشته باشد. | ||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||
| ملاتونین؛ سیتالوپرام؛ بافت کبد؛ آنزیم‌های کبدی؛ ماهی گورامی سه خال | ||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||
|
بررسی تأثیر ملاتونین و مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین داروی سیتالوپرام بر فراساختار بافت کبد و آنزیم‌های کبدی در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال محمدرضا پورعوض1، دکتر طاهره ناجی2، دکتر همایون حسین زاده صحافی3
1- دانشجوی دکتری داروسازی، گروه علوم پایه، دانشکده داروسازی و علوم دارویی، علوم پزشکی تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 2- دانشیار گروه علوم پایه، دانشکده داروسازی و علوم دارویی، علوم پزشکی تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول: tnaji2002@gmail.com 3- استاد تمام، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
تاریخ دریافت:20/02/1401 تاریخ پذیرش: 16/05/1401 چکیده زمینه و هدف :اکثر داروهای گوناگونی که به‌منظور درمان بیماری‌های مختلف به کار می‌روند، در کبد متابولیزه می‌شوند و می‌توانند موجب آسیب‌های حاد و مزمن به بافت کبد شوند. هدف مطالعه حاضر بررسی تأثیر ملاتونین و مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین داروی سیتالوپرام بر فراساختار بافت کبد و آنزیم‌های کبدی در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال می‌باشد. مواد و روش ها : تعداد 120 قطعه ماهی گورامی سه خال ماده با میانگین وزنی 7/0 ± 23/4 گرم به هشت گروه 15 تایی شامل گروه کنترل شاهد، کنترل حلال، سه گروه تیماری دریافت‌کننده داروی سیتالوپرام با دوز 5، 10 و 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم و سه گروه تیماری دریافت‌کننده داروی ملاتونین با دوز 10، 50 و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم تقسیم شدند. تزریق داروها در هر نوبت 02/0 میلی‌لیتر یک روز در میان تا 10 تزریق، در مدت 20 روز به‌صورت عضلانی بین باله پشتی و خط جانبی انجام گرفت. پس از پایان دوره ماهی‌ها یوتانازی و تشریح شدند. نتایج : نتایج نشان داد ملاتونین و سیتالوپرام بر سطح همه آنزیم‌های کبدی در مقایسه با گروه‌های کنترل تأثیر معنی‌دار داشت (05/0>P). بالاترین سطح آنزیم‌های ALT، ASTو ALPبا تزریق 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم سیتالوپرام اندازه‌گیری شد (05/0>P). در ماهی‌های تیمار شده با بالاترین غلظت ملاتونین و همه غلظت‌های سیتالوپرام از هم گسستگی بین هپاتوسیت ها و اتساع سینوزوئیدها رخ داد. در غلظت‌های بالای ملاتونین و سیتالوپرام واکوئل های چربی تشکیل شدند؛ نتیجه گیری : ملاتونین می تواند در غلظت 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم و سیتالوپرام در غلظت‌های بالاتر از 5 میلی‌گرم بر کیلوگرم بر فراساختار بافت کبد و آنزیم‌های کبدی تأثیر سوءداشته باشد. کلمات کلیدی: ملاتونین، سیتالوپرام، بافت کبد، آنزیم‌های کبدی، ماهی گورامی سه خال
مقدمه کبد بزرگترین اندام با عملکردهای سنتز و ترشح است و از هپاتوسیت ها، کلانژیوسیت ها، سلول‌های کوپفر، سلول‌های اندوتلیال سینوسی، سلول‌های ستاره‌ای کبدی و سلول‌های دندریتیک و غیره تشکیل شده است (35). بیماری کبد چرب غیرالکلی وضعیتی است که با تجمع بیش‌ازحد چربی به شکل تری گلیسیرید در کبد (بیش از 5 درصد از سلول‌های کبدی از نظر هیستولوژی) تعریف می‌شود و اخیراً به‌عنوان یک بیماری اصلی کبد در سراسر جهان شناخته شده است (24). هدف اثرات نامطلوب بسیاری از داروها کبد است زیرا دارای بزرگترین منبع خون و آنزیم‌های متابولیزه کننده است (14). آسیب کبدی ناشی از دارو چهارمین علت اصلی آسیب کبدی در کشورهای غربی، به دلیل افزایش در دسترس بودن و تجویز دارو است (30). علیرغم شیوع کم آن در جمعیت عمومی، آسیب کبدی ناشی از دارو یکی از علل شایع نارسایی حاد کبدی است. به این ترتیب، امکان آسیب کبدی ناشی از دارو باید در تمام بیمارانی که با آسیب حاد کبدی، مستقل از هر بیماری شناخته شده قبلی کبدی مراجعه می‌کنند، در نظر گرفته شود (17). آسیب کبدی ناشی از دارو را می‌توان به‌عنوان سلول‌های کبدی، کلستاتیک یا مختلط طبقه‌بندی کرد. آسیب سلولی کبدی با تیترهای غیرطبیعی آلانین آمینوترانسفراز (ALT) سرم با افزایش اندک یا بدون افزایش در تیتر آلکالین فسفاتاز (ALP) مشخص می‌شود. آسیب کبدی کلستاتیک با تیترهای بالایALP سرم همراه با سطح کمی بالاتر از سطحALT طبیعی مشخص می‌شود. در موارد آسیب مختلط، هر دو سطحALT وALP به‌طور غیرطبیعی بالا هستند (33). ملاتونین که به‌عنوانN-استیل-5-متوکسی تریپتامین نیز شناخته می‌شود، از غده پینه‌آل ترشح شده و در تنظیم عملکردهای فیزیولوژیکی از جمله ارتقای خواب وریتم‌هایشبانه‌روزی شرکت می‌کند (3). علاوه بر این، ملاتونین اثرات تنظیمی مختلفی بر رفتار جنسی، عملکرد سیستم ایمنی، متابولیسم انرژی، سیستم قلبی عروقی، سیستم تولیدمثل و سیستم عصبی روانی نشان داده است (26 و 32). ملاتونین همچنین فعالیت‌های ضد سرطانی و ضد آرتروز دارد. علاوه بر این، ملاتونین دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی و خواص محافظتی در برابر استرس اکسیداتیو است (8 و 21). پیش ساز اولیه سنتز ملاتونین اسید آمینه، تریپتوفان می‌باشد که پس از ورود تریپتوفان به‌صورت فعال به سلول‌های پینه آل توسط آنزیم تریپتوفان هیدروکسیلاز به ۵ - هیدروکسی تریپتوفان تبدیل شده و به‌وسیله آروماتیک آمینو اسید دکربوکسیلاز به ۵ - هیدروکسی تریپتامین و سپس به‌وسیله N استیل ترانسفراز به سروتونین تبدیل می‌شود. سروتونین در طول روز تولید می‌شود و بعد از شروع تاریکی به دلیل آزاد شدن از سلول‌های پینه آل کاهش می‌یابد. سروتونین نیز از طریق هیدروکسی ایندول - متیل ترانسفراز به ملاتونین تبدیل می‌شود (13). در سال‌های اخیر، مکمل‌های ملاتونین برای درمان انواع اختلالات خواب رایج شده‌اند و اکنون به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین مکمل‌های رتبه‌بندی شده شناخته می‌شود. محبوبیت آن تا حدی ناشی از تصویر آن به‌عنوان یک جایگزین طبیعی برای داروهای خواب سنتی است. با این حال، این بدان معنا نیست که مکمل‌های ملاتونین بی‌ضرر هستند (27). گرچه مطالعات انجام شده اثرات ملاتونین در دوزهای کمتر از 10 را بر کبد بررسی کرده‌اند (2، 7، 28 و 36) اما مطالعات محدودی در بررسی دوزهای بالای ملاتونین در دسترس است. داروهای ضدافسردگی معمولاً در مدیریت افسردگی، اختلالات اضطرابی و سایر بیماری‌های روانپزشکی تجویز و استفاده می‌شوند. داروهای ضدافسردگی مورد استفاده در محدوده دوز درمانی با ایجاد چندین واکنش نامطلوب دارویی از جمله سمیت کبدی مرتبط هستند (12). مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRIs) به‌طور گسترده در درمان اختلالات افسردگی اساسی، مانند اختلالات وسواس فکری، اختلالات اضطرابی، اختلالات هراس و اختلال استرس پس از سانحه استفاده می‌شوند (18). سیتالوپرام به‌عنوان داروهای خط اول در بیماران مسن یا دارای بیماری‌های مزمن به دلیل کمترین پتانسیل آن‌ها برای تداخلات دارویی انتخاب می‌شود. سیتالوپرام توسط ایزوآنزیم‌هایCYP2C19، CYP2D6 وCYP3A4 به دسمتیل سیتالوپرام S/R در کبد متابولیزه می‌شود (30). درک آسیب کبدی ناشی از داروها و نظارت بر ایمنی دارو در بهینه‌سازی نتایج درمانی و تجویز داروی با عوارض جانبی کمتر ضروری است. در این مطالعه تأثیر ملاتونین و مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین داروی سیتالوپرام بر آسیب کبدی در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال بررسی شد. برای این منظور، سطوح سرمیAST، ALT و ALP پس از تزریق ملاتونین و سیتالوپرام به مدت 20 روز تعیین شد. علاوه بر این، بافت کبدی ماهی‌ها از نظر هیستوپاتولوژیکی به‌عنوان بیومارکر آسیب کبدی مورد ارزیابی قرار گرفتند. روش کار این مطالعه در شهریورماه1400 در آزمایشگاه آبزیان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم دارویی انجام شد. مطالعه حاضر با کد اخلاق IR.IAU.PS.REC.1401.411 تصویب گردید. تعداد 120 ماهی گورامی سه خال ماده با میانگین وزنی 7/0 ±23/4 گرم از یک کارگاه پرورش ماهی در قزوین خریداری شدند. تعداد دوازده آکواریوم با ابعاد 60×40×30 سانتی‌متر مکعب تهیه و پس از آبگیری و قبل از رهاسازی ماهیان ، کلرزدایی و اتصال پمپ‌های هوا آماده‌سازی گردید. پس از ورود ماهیان به آکواریوم‌ها 48 ساعت در شرایط 12 ساعت نور، 12 ساعت تاریکی و دمای 25- 22 درجه سانتی‌گراد به آن‌ها مهلت داده شد تا با محیط سازگار شوند. ماهیان یک روز در میان با غذای استاندارد تغذیه شدند. دمای آکواریوم‌ها در محدوده 25- 22 درجه سانتی‌گراد و pH آبنیز 5/6 اندازه‌گیری شد. ماهی‌ها به‌طورتصادفی در 8 گروه شامل کنترل شاهد، کنترل حلال (اتانول 70 درصد)، سه گروه تیماری دریافت کننده سیتالوپرام با دوز 5، 10 و 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم و سه گروه تیماری دریافت کننده ملاتونین با دوز 10، 50 و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم تقسیم‌بندی شدند.داروی ملاتونین ازشرکت تهران داروبا بچ نامبرMeLA201.22 NH وداروی سیتالوپرام ازشرکت داروسازی تهران شیمی با بچ نامبر CTH0030997تهیه شد. دوزهای تزریقی بر اساس میانگین وزنی ماهی‌ها در هر گروه انجام شد تا وزن مورد نیاز از پودر مواد مؤثره دارویی به دست آید. مقدار محاسبه شده توزین و در اتانول 70 درجه حل گردید و داخل ظروف شیشه‌ای تیره نگهداری شد. تزریق ماهی‌ها در 10 نوبت و به‌صورت یک روز در میان به مدت 20 روز انجام شد. قبل از تزریق، هر ماهی به مدت 30 تا 40 ثانیه در محلول عصاره میخک رقیق‌شده با آب مقطر قرار گرفت تا به‌طور نسبی تعادل و هوشیاری خود را از دست دهد. در هر نوبت02/0 میلی‌لیتر دارو به‌صورت داخل عضله‌ای در محلی بین خط جانبی ماهی و عضله پشتی با سرنگ انسولینBD با زاویه 30 درجه تزریق شد. پس از اتمام تزریق‌ها، به مدت 2 روزهیچ فعالیتی بر روی ماهی‌ها صورت نگرفت و پس از آن تشریح شدند. میزان تغییرات آنزیم‌های کبدی شامل ALP، ALT وAST با کیت مخصوص اندازه‌گیری شد. به‌منظور بررسی تغییرات بافت کبد با میکروسکوپ نوری و الکترونی بافت کبد تیمارهای مختلف به ترتیب در فیکساتیوهای فرمالین 10% و گلوتارآلدهید 5/2% قرار داده شد. سپس مقاطع تهیه شده از بافت کبد توسط میکروسکوپ نوری و الکترونی در آزمایشگاه بررسی شد. شاخص کبدی (هپاتوسوماتیک) از طریق فرمول زیر محاسبه شد:
تمام آزمایش‌ها 3 بار تکرار شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارSPSS ورژن 22 تجزیه و تحلیل شدند. از آنالیز تجزیه واریانس یک‌طرفه (OneWayANOVA) و آزمون توکی برای مقایسه میانگین‌ها استفاده شد. در همه آزمون‌ها 05/0≥p معنی‌دار تلقی گردید. یافته‌ها بررسی شاخص هپاتوسوماتیک: نتایج شکل 1 نشان دهنده تفاوت معنی‌دار در شاخص کبدی در گروه‌های تحت تیمار نسبت به تیمارهای کنترل می‌باشد (0.0001>P). تفاوت معنی‌داری در تزریق دوز کم و متوسط سیتالوپرام با همه دوزهای ملاتونین مشاهده نشد (05/0<P) و دوز بالای سیتالوپرام بالاترین شاخص کبدی را داشت.
شکل 1- مقایسه شاخص کبدی در گروه‌های تحت تیمار و کنترل حروف متفاوت نشان‌دهنده معنی‌دار بودن اختلاف در سطح 05/0≥P می‌باشد.
بررسی شاخص آنزیم ALP: تفاوت معنی‌دار در آنزیم ALP میان گروه‌های تحت تیمار و کنترل مشاهده شد (05/0>P). تزریق دوزهای کم و متوسط ملاتونین در مقایسه با تیمارهای کنترل تفاوت معنی‌داری نداشتند اما در همه دوزهای سیتالوپرام و بالاترین دوز ملاتونینافزایش معنی‌دار آنزیم ALP نسبت به تیمار کنترل دیده شد (05/0>P). تزریق دوز متوسط سیتالوپرام و دوز بالای ملاتونین بر تغییر آنزیم ALP تفاوت معنی‌داری نداشت (05/0<P) و بالاترین ALP در دوز 20 میلی‌گرم سیتالوپرام دیده شد (05/0>P).
شکل 2- مقایسه آنزیم ALP در گروه‌های تحت تیمار و کنترل حروف متفاوت نشان‌دهنده معنی‌دار بودن اختلاف در سطح 05/0≥P می‌باشد.
بررسی شاخص آنزیم ALT: تزریق سیتالوپرام و ملاتونین موجب تغییر معنی‌دار در آنزیم ALT ماهی‌ها گردید (05/0>P). تفاوت معنی‌داری در تزریق دوزهای کم و متوسط ملاتونین و دوز کم سیتالوپرام باتیمارهای کنترل وجود نداشت (05/0<P) اما در دوزهای متوسط و بالای سیتالوپرام و دوز بالای ملاتونین افزایش معنی‌دار آنزیم ALT نسبت به تیمار کنترل مشاهده شد (05/0>P). بالاترین سطح آنزیم ALT در دوز 20 میلی‌گرم سیتالوپرام دیده شد (شکل 3).
شکل 3- مقایسه آنزیم ALT در گروه‌های تحت تیمار و کنترل حروف متفاوت نشان‌دهنده معنی‌دار بودن اختلاف در سطح 05/0≥P می‌باشد.
بررسی شاخص آنزیم ALT: مقایسه آنزیم AST میان گروه‌های تحت تیمار و کنترل تفاوت معنی‌داری را نشان داد (05/0>P). تأثیر داروی سیتالوپرام در افزایش آنزیم کبدی AST بیشتر از ملاتونین بود و در دوز بالای سیتالوپرام بالاترین سطح آنزیمAST اندازه‌گیری شد (شکل 4).
شکل 4- مقایسه آنزیم AST در گروه‌های تحت تیمار و کنترل حروف متفاوت نشان‌دهنده معنی‌دار بودن اختلاف در سطح 05/0≥P می‌باشد.
شکل 5- مقطع کبد ماهی الف: گروه کنترل شاهد، ب: گروه کنترل حلال H[1]: هپاتوسیت، S[2]: سینوزوئید، K[3]: سلول کوپفر، CV[4]: ورید مرکزی رنگ‌آمیزی H&E با بزرگنمایی 40×
شکل 6- مقطع کبد ماهی. ج) تیمار سیتالوپرام mg/kg 5، د) تیمار سیتالوپرام mg/kg 10 و هـ) تیمار سیتالوپرام mg/kg 20 و) تیمار ملاتونین mg/kg 10، ز) تیمار ملاتونین mg/kg 50 و ح) تیمار ملاتونین mg/kg 100 H: هپاتوسیت، S: سینوزوئید، K: سلول کوپفر، CV: ورید مرکزی، F[5]: سلول چربی رنگ‌آمیزی H&E با بزرگنمایی 40×
بافت‌شناسی کبد با میکروسکوپ نوری: در گروه کنترل شاهد و گروه کنترل حلال (شکل 5، الف، ب) هپاتوسیت ها دارای هسته مرکزی و سیتوپلاسم مشخص بوده و شکل نرمالی داشتند. در این تیمارها هیچ توده چربی دیده نشد و کبد دارای نمای طبیعی بود. تغییرات در بافت کبد وابسته به دوز تزریق سیتالوپرام بود. در تیمار با تزریق mg/kg5 سیتالوپرام، سلول‌ها همانند گروه‌های کنترل دارای ظرفیت کبدی نرمال بودند (شکل 6، ج). در دوز mg/kg10 سیتالوپرام گسستگی بین هپاتوسیت ها و اتساع سینوزئیدها مشاهده شد اما بافت چربی دیده نشد (شکل 6، د). بررسی بافت کبد در دوز mg/kg20 سیتالوپرام گسستگی بین هپاتوسیت ها را نشان داد. همچنین فاصله گسترده بین سلول‌ها و اتساع سینوزئیدها افزایش یافته بود و گشادی و تغییرات در ورید مرکزی قابل مشاهده بود (شکل 6، هـ). بررسی تصاویر میکروسکوپ نوری در تیمارهای ملاتونین نشان داد در دوز mg/kg10 ملاتونین و دوز mg/kg 50 ملاتونین سلول‌ها همانند گروه کنترل بودند و حدود سلولی مشخص و از یک ظرفیت کبدی نرمال برخوردار بودند (شکل 6، و، ز). در دوز mg/kg100 از هم گسستگی بین هپاتوسیت ها رخ داد و اتساع سینوزوئیدها دیده شد. علاوه بر گسستگی‌های متعدد سینوزوئیدها، واکوئل های چربی دیده شد و گشادی و تغییر ورید مرکزی قابل مشاهده بود.
شکل 7- مقطع سلول کبد در الف: گروه کنترل، ب: گروه سیتالوپرام mg/kg 20 , ج: گروه ملاتونینmg/kg100. (N[6]): هسته، Nu[7]: هستک، M[8]: میتوکندری، G[9]: گلیکوژن، ER[10]: شبکه آندوپلاسمی، F[11]: واکوئل چربی µm 2: Scale Bare
بافت‌شناسی کبد با میکروسکوپ الکترونی: سلول کبد به ترتیب در گروه‌های کنترل، دوز بالای سیتالوپرام و دوز بالای ملاتونین در شکل 7 نشان داده شده است. در (شکل 7، الف) که مربوط به تیمار کنترل می‌باشد، حالت نرمال سلول قابل مشاهده است. هپاتوسیت ها دارای هسته گرد و غشا پیوسته و سالم می‌باشند. میتوکندری ها و اندامک‌های سلولی قابل مشاهده بودند. در (شکل 7، ب) که مربوط به تیمار سیتالوپرام می‌باشد، اختلال قابل‌توجهی در هپاتوسیت ها دیده می‌شود. سلول تحت تأثیر قرار گرفته و ظاهر خود را از دست داده است. دستگاه گلژی مشاهده نمی‌شود. ذرات گلیکوژن و سیتوپلاسم پراکنده شده و تعداد میتوکندری ها کاهش یافته و کاملاً آشفتگی در اندامک‌های سلول دیده می‌شود. ضایعات چربی در سلول مشاهده می‌شود. در (شکل 7، ج) آثار تخریب سلول ناشی از تزریق ملاتونین قابل مشاهده است. هسته و غشا سلولی از حالت نرمال خارج شده است. گرچه ذرات گلیکوژن مشاهده می‌شوند اما میتوکندری ها تضعیف شده‌اند و شبکه آندوپلاسمی انسجام خود را از دست داده است. واکوئل های چربی در سلول شکل گرفته‌اند. بحث در این مطالعه اثرات داروی سیتالوپرام و ملاتونین بر کبد ماهی گورامی سه خال مقایسه گردید. نتایج نشان داد در تیمارهای سیتالوپرام و ملاتونین افزایش معنی‌دار شاخص کبدی در مقایسه با تیمارهای کنترل دیده شد و بیشترین شاخص کبدی در بالاترین دوز سیتالوپرام (mg/kg20) تعیین گردید. تغییرات نسبت وزن هر یک از ارگان‌ها به بدن ممکن است نشانه‌ای از انقباض یا التهاب سلولی باشد. انقباض در آن ارگان می‌تواند به علت از دست دادن مایع بافتی یا سلولی رخ دهد؛ در حالی که افزایش وزن هر ارگان به بدن می‌تواند نشان دهنده التهاب باشد (4)؛ بنابراین افزایش شاخص کبدی در ماهی‌های تیمار شده و به‌ویژه سیتالوپرام، نشان دهنده التهاب سلول‌های کبدی است. در مطالعه حاضر تأثیر داروهای ملاتونین و سیتالوپرام بر آسیب کبدی با تغییرآنزیم‌های کبدی ALP، ALT وAST نشان داده شد. به‌طورکلی تزریق سیتالوپرام در افزایش آنزیم‌های کبدی مؤثرتر از ملاتونین بود. اثرات تخریبی تزریق داروها به‌ویژهسیتالوپرام بر کبد وابسته به دوز بود، به‌طوری‌که تزریق سیتالوپرام در بالاترین دوز (mg/kg 20) به‌طور معنی‌داری آنزیم‌های ALP، ALT وAST رادر کبد ماهی افزایش داد. سطوح کم و متوسط ملاتونین (mg/kg10 و mg/kg 50) کمترین تأثیر را بر آنزیم‌های کبدی ALP وALT داشتند. اگرچه سیتالوپرام ه‌عنوان مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI) به‌طور گسترده در حل اختلالات افسردگی اساسی و مشکلات اضطرابی استفاده می‌شود اما مطالعه حاضر نشان داد سیتالوپرام دارای سمیت کبدی است و نتایج مشابه با مطالعه حاضر توسط سایر محققان نیز گزارش شده است. Ahmadian و همکاران (2017) با سنجش عملکرد آنزیم‌های کبدی (AST، ALT وGGTP) در کبد موش صحرایی آسیب ناشی از سیتالوپرام (20 میلی‌گرم بر کیلوگرم) را تائید کردند (5). در یک مطالعه انسانی با تجویز mg/kg20 سیتالوپرام در روز برای درمان افسردگی، بعد از 8 هفته تغییر در سطح آنزیم‌های کبدی AST، ALT وALP دیده شد (19). سمیت کبدی سیتالوپرام در مطالعه حاضر ممکن است ناشی از خطر اکسیداتیو باشد که منجر به ارتباط سمی میتوکندری/لیزوزومی و اختلالات در نشانگرهای بیوشیمیایی می‌گردد که توسط مطالعات هیستومورفولوژیکی پشتیبانی می‌شود (19). مطالعه‌ای توسط کریمی محمدی و همکاران (1394) انجام شد دریافت گاواژ mg/kg 10 ملاتونین در موش‌های نر نژاد ویستار منجر به تغییر AST وALT گردید اما ملاتونین اثرات مخرب دیابت را بر آنزیم‌های کبدی موش‌های دیابتی بهبود بخشید (16). در مطالعه‌ای دیگر نشان داده شد سطوح ALP، AST وALT در تجویز mg/kg 2 ملاتونین در موش‌های نر نژاد BALB در مقایسه با گروه کنترل تفاوت معنی‌داری نداشته و مانع از افزایش آسیب کبدی ناشی از امواج رادیو فرکانسی گردید (23). Sharma و همکارانش (2013) با تزریق عضلانی ملاتونین ml25/0 در موش‌های صحرایی نر و ماده سه ماهه ویستار افزایش آنزیم ای ALT، AST وALP را در ارزیابی‌های 15 روزه و 3 روزه مشاهده کردند (31). مطالعات فوق نشان می‌دهد ملاتونین در دوزهای پایین اثرات مخربی بر کبد نداشته و به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند. در مطالعه حاضر کمترین دوز مورد بررسی mg/kg 10 بود و نیز اثر ملاتونین بر آنزیم‌های کبدی وابسته به دوز بود به‌طوری‌که بیشترین میزان تخریب در دوز بالا اندازه‌گیری شد؛ بنابراین اثرات سوء ملاتونین در کبد دارای آستانه‌ای می‌باشد که بیش از آن موجب تخریب بافت کبد می‌گردد. نتایج میکروسکوپ نوری و الکترونی بافت کبد، هم‌راستا با تغییرات آنزیم‌های کبدی در ماهی‌های گورامی بود. بافت کبد در دوز mg/kg 5 سیتالوپرام و دوزهای mg/kg 10 و mg/kg 50 ملاتونین همانند گروه‌های کنترل دارای ظرفیت کبدی نرمال بودند اما با افزایش دوز تغییرات بافتی به‌وضوح قابل مشاهده بود. در بالاترین دوز سیتالوپرام و ملاتونین شدت تخریب سلول‌های کبد افزایش یافت و واکوئل های چربی دیده شد که نشان دهنده شروع کبد چرب بود. این تغییرات در تصاویر میکروسکوپ الکترونی به‌وضوح دیده شد به‌طوری‌که در دوزهای بالای سیتالوپرام و ملاتونین سلول ظاهر خود را از دست داد و کاملاً آشفتگی در اندامک‌های سلول دیده شد. غشای سلولی تخریب شد و تعداد میتوکندری ها کاهش و واکوئل های چربی افزایش یافت. سایر محققان نیز، مشابه با مطالعه حاضر در ارزیابی بافت کبد تحت تأثیر سیتالوپرام، تخریب سلولی را گزارش کردند. Mohammadi و همکاران (2013) نیز تغییرات بافت‌شناسی کبد شامل افزایش تعداد سلول‌های کوپفر و لنفوسیت‌ها را در جنین‌های موش‌های آلبینو ویستار در گروه دریافت‌کننده دوز بالای سیتالوپرام (mg/kg20) در دوران بارداری مشاهده کردند (22). Ahmadian و همکاران (2017) در بررسی آزمایشگاهی نشان دادند قرار گرفتن در معرض سیتالوپرام (500 میکرومولار) مرگ سلولی، فروپاشی پتانسیل میتوکندری، نشتی غشای لیزوزومی، کاهش گلوتاتیون (GSH) و پراکسیداسیون لیپیدی را به دنبال دارد (5). تشکیل گونه‌های فعال اکسیژن (ROS[12]) که با افزایش خطر آسیب بافتی و اختلال عملکرد اندام همراه است، نقش مهمی در سمیت سلولی ناشی از داروها دارد (15). علاوه بر این، تولید ROS یک رویداد اولیه است که مسیرهای مختلف سیگنال دهی پایین دستی را فعال می‌کند که به پروتئین‌های سلولی و آسیب DNA و همچنین اندامک‌های درون‌سلولی مانند شبکه آندوپلاسمی، میتوکندری و لیزوزوم کمک می‌کند (6 و 9). میتوکندری، به‌عنوان نیروگاه سلولی، نقش تعیین کننده‌ای در تولید منابع انرژی، آغاز آپوپتوز و تداخل با
مسیرهای سیگنال دهی درون‌سلولی ایفا می‌کند. علاوه بر این، میتوکندری ها از جمله اهداف احتمالی برای آسیب‌های ناشی از دارو هستند که یکی از آن‌ها افزایش تولید رادیکال‌های آزاد است (11). در نتیجه، اختلال یا ناهنجاری عملکرد میتوکندری ممکن است به اختلال عملکرد یا مرگ سلول ختم شود. اختلال عملکرد میتوکندری ناشی از داروهای ضدافسردگی در تعدادی از مطالعات مورد بررسی قرار گرفته است (1 و 34). لیزوزوم ها در عملکرد نرمال خود، تجزیه و بازیافت طیف گسترده‌ای از ماکرومولکول ها و آنزیم‌ها از جمله نوکلئازها، پروتئازها و لیپازها را در برمی‌گیرند که در صورت آزادسازی می‌توانند محتویات سلولی را هضم کرده و اثرات مضری از خود نشان دهند (20). استرس اکسیداتیو نقش اساسی در افزایش نفوذپذیری غشای لیزوزومی (LMP) دارد که در نهایت منجر به نکروز سلولی یا آپوپتوز می‌شود (10). داروها از طریق آسیب رساندن به غشای لیزوزومی از طریق تولید گونه‌های فعال و مرگ سلولی نقش دارند (25).
فهرست منابع
Comparison the effect of melatonin and the selective inhibitor of serotonin reuptake citalopram drug on the ultrastructure of liver tissue and hepatic enzymes in Adult Female three-spotted gourami Fish (Trichogaster trichopterus) Mohamad Reza Pouravaz, 1, Tahereh Naji, 2, Homayon HosseinzadehSahafi3
1- Pharmacy student, Faculty of pharmacy and pharmaceutical science, Tehran Medical science, Islamic Azad university, Tehran, Iran. 2- Associate Professor, Department of baisic sciences, Faculty of pharmacy and pharmaceutical science, Tehran Medical science, Islamic Azad university, Tehran, Iran. Corresponding Author : tnaji2002@gmail.com 3- Professor, Iranian Fisheries Science Research Institute, Agricultural research, education and promotion organization, Tehran, Iran.
Received:2022.05. 10 Accepted: 2022.08.07
Abstract Background & Aims: Most of the various drugs that are used to treat various diseases are metabolized in the liver. The purpose of this study is to investigate the effect of melatonin and selective serotonin reuptake inhibitor drug citalopram on liver tissue ultrastructure and liver enzymes in adult female Trichogaster. Materials & Methods: For this purpose, 120 pieces of Trichogaster with an average weight of 4.23 ± 0.70 g divided into eight groups of 15, which included the control groups, solvent intact, three groups which received citalopram with a dose of 5, 10 and 20 mg/kg and three treatment groups receiving melatonin with doses of 10, 50, and 100 mg/kg. A dose of 0.02 ml of the drug was injected intramuscularly between the dorsal fin and the lateral line every other day for 10 times, over a period of 20 days. Then, the fish were euthanized and dissected. Results: The results showed that melatonin and citalopram had a significant effect on the level of all liver enzymes compared to the control groups (P<0.05). The highest levels of ALT, AST and ALP were measured after the injection of 20 mg/kg citalopram (P<0.05). In fish treated with the highest concentration of melatonin and all concentrations of citalopram, dissociation between hepatocytes and expansion of sinusoids occurred. Fat vacuoles were formed in high concentrations of melatonin and citalopram. Conclusion: Therefore, melatonin at a concentration of 100 mg/kg and citalopram at a concentration higher than 5 mg/kg have a negative effect on the ultrastructure of liver tissue and liver enzymes.
Key words: melatonin, citalopram, liver tissue, liver enzymes, Trichogaster trichopterus
[1] Hepatocyte [2] Sinusoid [3] kupffer cell [4] Central vein [5]Fat cell [6] Nucleus Cell [7] Nucleolus [8] Mitochondrion [9] Glycogen [10] Endoplasmic Reticulum [11]Fat [12] Elevated reactive oxygen species | ||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 460 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 41 |
||||||||||||||||||||||||