فضایل اخلاقی در کتاب اخلاق محسنی( بر مبنای تقسیم بندی خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب اخلاق ناصری)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 15، شماره 57، خرداد 1402، صفحه 164-198   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2023.704722

نویسندگان

رهف صفایا¹؛ امید مجد^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران (نویسنده مسؤول)

چکیده

کتاب اخلاق محسنی یکی از آثار ارزشمند سده نهم و دهم هجری است. ملاحسین واعظ کاشفی سبزواری این کتاب را با هدف تعلیمی به رشتۀ نگارش درآورد. کاشفی به تعلیم آموزه‌های اخلاقی اهتمام ورزیده و پند و اندرز حاکمان را بر مبنای حکمت، جوهره اصلی کتاب خود قرار داده است. وی در مقدمه کتاب صراحتا اعلام می‌کند که مخاطبانش شاهان و ملازمان آنهاست و در ادامه به این موضوع اشاره می­کند که داشتن چهل صفت بارز اخلاقی است که شاه را شاه کرده و شاه نگاه داشته کاشفی این آموزه‌های اخلاقی را تحت تاثیر تعلیمات در کتاب اخلاق ناصری یاد می­کند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق بیان حکایت و تمثیل، مخاطب خود را به سوی فضایل اخلاقی سوق می‌دهد. پژوهش حاضر در نظر دارد فضایل اخلاقی موجود ‌در کتاب اخلاق محسنی را با توجه به تقسیم‌بندی موازین اخلاقی در کتاب اخلاق ناصری مورد بحث و بررسی قرار دهد تا مشخص کند کاشفی در تدوین این کتاب تا چه اندازه به تقسیم بندی‌های خواجه نصیرطوسی نزدیک بوده است. نوع رویکرد نگارنده در این مقاله توصیفی– تحلیلی و بر مبنای مرور تفکرات تعلیمی خواجه نصیر در اخلاق ناصری و تطبیق آنها با اخلاق محسنی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در بین فضایل اخلاقی که در کتاب مطرح شده عدالت و شجاعت جایگاه خاص و ویژه‌ای دارند و در زندگی فردی و اجتماعی انسان نقش تعیین کننده ایفا می‌کنند. برخی فضایل مانند عبادت جنبۀ فردی دارند و برخی مانند عدالت جنبۀ اجتماعی که با رعایت این موازین جامعه روی آبادانی می‌بیند.
 

کلیدواژه‌ها

خواجه نصیرطوسی؛ ملاواعظ کاشفی؛ اخلاق ناصری؛ اخلاق محسنی؛ فضایل اخلاقی

مراجع