توسعه معنایی آیه دوم سوره «انسان» مستند به قرائن درون‌متنی و بینامتنی و فرامتنی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 مرداد 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2023.1987400.3043

نویسندگان

احسان ابراهیمی¹؛ مرضیه علوی^{* 2}؛ سعید داودی لیمونی³

¹استادیار جامعه المصطفی العالمیه، رشته تقسیر تطبیقی، ایران، قم، مجتمع آموزش عالی امام خمینی، مدرسه عالی تفسیر و علوم قرآن.

²طلبه رشته تفسیر تطبیقی، حوزه علمیه خواهران، مؤسسه آموزش عالی معصومیه (س)

³عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

چکیده

خلقت انسان و مراحل و ابعاد آن، از شگفتی‌های قرآن کریم است که با تعابیر مختلفی مطرح شده است. خدای سبحان، در آیه دوم سوره «انسان»، به خلقت آدمی و ابتلای او در دنیا اشاره می‌کند. مفسران در تفسیر این آیه، بیش‌تر بر خلقت مُلکی و تطوّرات مادّی انسان نظر داده‌اند؛ امّا بررسی دقیق‌تر قرائن، معنای افزون‌تری را می‌نمایانند که بر اساس آن‌ها، آیه پیش‌گفته بر آفرینش ملکوتی و تطوّرات معنوی انسان نیز دلالت دارد. مسئله اصلی در این پژوهش، اثبات توسعه معنایی در آیه دوم سوره «انسان» مستند به قرائن درون متنی، بینامتنی و فرامتنی است. روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و پردازش آن‌ها نیز توصیفی-‌تحلیلی ‌است. بر اساس یافته‌های تحقیق، این توسعه معنایی با قرائن درون متنی و پیوسته تثبیت می‌شود که عبارتند از: یادکرد قبلی از تطوّرات مادّی در آیه یکم، غلبه کاربست واژه «انسان» در تطوّرات معنوی او، هماهنگی صیغه جمع «امشاج» با بُعد ملکوتی انسان، تناسب ابتلای انسان بر بُعد ملکوتی او، ارتباط سمیع و بصیر با بُعد ملکوتی انسان و تناسب هدایتمندی و اختیار انسان با تطوّرات معنوی. همچنین مخاطب‌شناسی قرآن و بیان تدریجی و حکیمانه آفرینش انسان، ارتباط مقام خلافت ‌الاهی انسان با جنبه ملکوتی او و نیز برخی روایات تفسیری، از قرائن بینامتنی دالّ بر توسعه معنایی است، همچنان‌که هماهنگی فضا و جوّ و اسباب نزول سوره انسان با تطوّرات معنوی از قرائن فرامتنی است که توسعه معنایی در آیه را تثبیت می‌کند

کلیدواژه‌ها

آیه دوم سوره انسان؛ خلقت انسان؛ روایات تفسیری؛ نطفه امشاج؛ تطوّرات معنوی انسان

مراجع