تحلیل دلایل و کارکرد شکل‌گیری حوزه عمومی در دوره پهلوی؛ مطالعه‌ای بر نقش محوری هیئت مؤتلفه اسلامی و بازار

فصلنامه مطالعات سیاسی

دوره 14، شماره 56، شهریور 1401، صفحه 85-105   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم فریدون صمدی¹؛ علی اکبر امینی^{* 2}؛ مجتبی مقصودی³؛ رضا جلالی⁴

¹دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، تهران، ایران.

⁴استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد تهران مرکزی، تهران، ایران.

چکیده

این پژوهش با هدف تحلیل کنش‌های سیاسی روحانیون و بازاریان به عنوان طبقه متوسط سنتی ایران در سال‌های پایانی حکومت پهلوی و موجبات تشکیل حوزه عمومی توسط گروه مذکور؛ بر اساس چارچوب نظریه حوزه عمومی هابرماس و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به نگارش درآمده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که 1) حوزه عمومی در ایران معلول دلایل مهمی ازجمله اصلاحات ارضی، برخورد نظامی با منتقدین، برخورد با روحانیون، بازاری ها و عامه مردم، تعدیل اقتدارگرایی پهلوی و شکل‌گیری مدرنیته ناقص است؛ دلایلی که با محوریت و زعامت روحانیون و بازاریان شکل‌گیری حوزه عمومی را شدت بخشید؛ 2) کارکرد این حوزه شامل انتقال مشکلات اقتصادی و اجتماعی به حوزه سیاست، مشارکت عمومی در امر سیاسی و شکل‌گیری افکار عمومی در ایران دوره پهلوی بود؛ 3) اتحاد بازاریان سنتی با روحانیون و تشکیل مؤتلفه با نقش کانونی در حوادث انقلاب اسلامی نتیجه تقابل دولت وقت با شکل‌گیری حوزه عمومی بود؛ 4)اتاق بازرگانی اگرچه با زعامت دولت و به منظور مبارزه با تورم سال‌های پایانی عصر پهلوی شکل گرفت، اما از آنجاکه در ذات خود مولود شکل‌گیری حوزه عمومی در ایران بود، به نهادی جهت تقابل با شرایط وخیم اقتصادی تبدیل شد.  

کلیدواژه‌ها

بازار؛ روحانیت؛ مؤتلفه؛ هابرماس؛ حوزه عمومی

مراجع