مطالعه اثر گالبانیک اسید بر پیشگیری از تشکیل چسبندگی داخل شکمی پس از جراحی در رت

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

دوره 16، شماره 3 - شماره پیاپی 63، مرداد 1402، صفحه 31-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ملیکا منتظری¹؛ فیروزه سقایی^{* 2}

¹گروه علوم پایه ، دانشکده دامپزشکی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی ، شهرکرد، ایران

²گروه علوم پایه ، دانشکده دامپزشکی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی ، شهرکرد، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: چسبندگی های محوطه بطنی عارضه ای شایع پس از اعمال جراحی شکم بوده که می تواند سبب انسداد های روده ای ، درد لگن یا نازایی شود. این مطالعه با هدف بررسی اثر گالبانیک اسید بر پیشگیری از تشکیل چسبندگی داخل شکمی پس از جراحی در رت انجام شد.
مواد و روشها: 40 سر رت نر به طور تصادفی به 4گروه 10تایی تقسیم شدند: پس از جراحی شکمی و القاء چسبندگی، در گروه کنترل : 1cc آب مقطر، در گروه گالبانیک اسیدGA5)) : گالبانیک اسید با دوز  mg/kg 5 ، در گروه گالبانیک اسیدGA10)): گالبانیک اسید با دوز mg/kg 10و درگروه توئینtween)): 5/0 سی سی توئین (حلال گالبانیک اسید) روزانه  بصورت داخل صفاقی به مدت 10 روزتجویز شد. پس از پایان دوره رتها بیهوش شده و مجددا شکم باز و باندهای چسبندگی مشاهده و درجه بندی گردید و با نرم افزار spss و آزمون کای اسکوئر بررسی گردید. نمونه بافتی از محل چسبندگی برداشته و پس از رنگ آمیزی در زیر میکروسکوپ مشاهده شد.
نتایج:گالبانیک اسید در دو دوز mg/kg 5 و 10  به طور معنا داری نسبت به گروه کنترل و توئین  موجب کاهش وقوع چسبندگی شد و نیز مطالعات هیستوپاتولوژیک نشان دهنده اثر مفید گالبانیک اسید با کاهش رشته های کلاژن و فیبروسیتها می باشد.
نتیجه گیری: گالبانیک اسید با خواص ضد فیبرین ، آنتی اکسیدان و ضد التهاب خود در دو دوز mg/kg 5 و 10   میتواند موجب پیشگیری از بروز چسبندگی داخل شکمی در رت شود.

کلیدواژه‌ها

چسبندگی داخل شکمی "؛ گالبانیک اسید"؛ "؛ رت "

اصل مقاله

مقدمه

  چسبندگی یکی از مهمترین عوارض پس از جراحی های حفره شکمی و لگن است. علل متعددی در ایجاد چسبندگی مطرح است از جمله ایسکمی پریتوئن، اجسام خارجی و عفونت. این عوامل با ایجاد آسیب در پریتوئن جداری یا احشائی باعث واکنش التهابی موضعی، ترشح فیبرین و رسوب آن در محل می شوند(1و2). در حین ترمیم زخم هنگامی که پاسخ های التهابی تعادل بین تشکیل و تخریب  فیبرین را به هم می زنند چسبندگی پیشرفت می کند (3).

انسداد روده باریک، ناباروری، دردهای مزمن شکمی و لگن و اختلال در انجام جراحی های بعدی شایع ترین عوارض حاصل از تشکیل باندهای چسبندگی می باشد(4). ازانجا که شیوع این گونه چسبندگیها پس از جراحی شکمی و لگن زیاد است و هزینه سنگینی را به بیمار و سیستم سلامت وارد میکند لذا پیشگیری از آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به این منظور روشهای متعددی پیشنهاد و به کار گرفته شده است. مانند تکنیکهای دقیق جراحی،  استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، مواد فیبرینولیتیک، آنتی بیوتیکها و موانع فیزیکی مانند غشاء های هیالورونیک اسید، کربوکسی متیل سلولز و ژل های هیالورونیک اسید – کربوکسی متیل سلولز  که مکانیسم آن ها جلوگیری از تماس بین سطوح آسیب دیده می باشد(5و6).

گیـاه آنغـوزه بـا نـام علمـی Ferula assa-foetida گیاهی است علفی که دارای ریشه راست و نسبتا ضخیم ساقه ها ی قوی، خشن و فیبری مـیباشـد. جنس Ferula از حدود 180 گونه تشکیل شده است که به عنوان منبع غنی ترکیبات فعال بیولوژیکی، مانند سزکویی ترپن ها و کومارین ها شناخته شده است. گالبانیک اسید (GA)، یک کومارین سزکوئی ترپن چربی دوست با منشا طبیعی است که از گونه های مختلف  Ferula assa-foetida   استخراج می شود..گالبانیک اسید دارای اثرات فارماکولوژیک متعددی است از جمله تحریک ترمیم زخم، اثرات ضد رگزایی،  القای آپوپتوز و ضد سرطان، انتی اکسیدان و ضد التهاب(7و8) که موجب شده است در تحقیقات مختلف مورد توجه قرار گیرد.

تشکیل چیسندگی جزئی از روند ترمیم بافت پس از جراحی است. مطالعات مختلف نشان داده است که پاسخهای التهابی و ترشح سایتوکینها و هم چنین هایپوکسی و استرس اکسیداتیو موجب تشکیل بافت فیبروز سفت و در نتیجه باندهای چسبندگی میشود(6و9). بنابراین استفاده از موادی که دارای خاصیت ضد التهاب، مهار آنژیوژنز و انتی اکسیدان باشند میتواند در مهار و پیشگیری از بروز چسبندگی داخل شکمی مفید باشد. به همین منظور گالبانیک اسید در تحقیق حاضر برای  پیشگیری از بروز چسبندگی پس از جراحی مورد آزمایش قرار گرفت.

مواد و روشها

گروههای آزمایش: تعداد 40 سر موش صحرایی نر سالم نژاد ویستار با محدوده وزنی 200 تا 250 گرم و سن سه ماه تهیه و به مدت یک هفته در شرایط استاندارد تغذیه، 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی و در دمایی حدود 24 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 40-50  درصد  نگهداری شدند. موشها به آب و غذای پلت شده استاندارد دسترسی داشتند. لازم به ذکر است در کلیه مراحل، قوانین و مقررات اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی مبتنی بر دستور العملهای بین المللی رعایت شده است. موشها به صورت تصادفی به 4 گروه10 تایی تقسیم شدند.گروه اول(کنترل) : جراحی شکمی و القاء چسبندگی و فقط تزریق روزانه 1cc آب مقطر به صورت داخل صفاقی به مدت 10 روز. گروه دوم (گالبانیک اسیدGA5) : جراحی شکمی و القاء چسبندگی و تجویز گالبانیک اسید( تهیه شده از شرکت گل اکسیر پارس)  به صورت داخل صفاقی به مدت 10 روزبا دوز  mg/kg 5 . گروه سوم (گالبانیک اسیدGA10): جراحی شکمی و القاء چسبندگی و تجویز روزانه گالبانیک اسید به صورت داخل صفاقی به مدت 10 روزبا دوز mg/kg 10.گروه چهارم (توئینtween): جراحی شکمی و القاء چسبندگی و تجویز روزانه 5/0 سی سی توئین (حلال گالبانیک اسید) بصورت داخل صفاقی به مدت 10 روز.

روش القای چسبندگی: یک روز قبل از عمل جراحی و القای چسبندگی غذا از دسترس حیوانات دور شد ولی همچنان به آب دسترسی داشتند. پس از مقید کردن هر موش ابتدا داروی  زایلازین با دوز2 mg/kg  و سپس کتامین  با دوز 20 mg/kg  به صورت داخل عضلانی تزریق و موش بیهوش شد(10). سپس موهای  ناحیه شکم تراشیده شده و توسط بتادین ضدعفونی گردید.  یک برش 3 سانتی متری در وسط شکم توسط اسکالپل ایجاد گردید. جهت القای چسبندگی داخل شکمی در موش، دیواره سکوم با گاز استریل خشک 30بار ساییده شد تا خونریزی بر روی دیواره سکوم ظاهر گردید. سپس عضلات توسط نخ کات گوت 3وپوست با نخ نایلون 3 و با بخیه تکی بسته شد(11). محل جراحی با اسپری اکسی تتراسایکلین در طول 10 روز ازمایش ضد عفونی گردید.

نمونه گیری و جمع آوری داده ها:در روز یازدهم پس از جراحی، موشها مجددا با استفاده از داروی زایلازین و کتامین (با دوزهای ذکر شده) بیهوش شده و محوطه شکم باز شد. شدت  چسبندگی ایجاد شده توسط مقیاس کانباز (جدول 1) تعیین گردید.

 

 

جدول1- مقیاس درجه بندی چسبندگی ها با مقیاس کانباز (12)

درجه چسبندگی
درجه 0	بدون چسبندگی
درجه 1	وجود یک عدد باند چسبنده باریک بین دیواره‌ی دو طرف و بدون عروق و به راحتی جدا شونده.
درجه 2	وجود دو عدد باند چسبنده باریک بین دیواره‌ی دو طرف و بدون عروق و به راحتی جدا شونده.
درجه 3	وجود سه عدد باند چسبنده باریک بین دیواره‌ی دو طرف و بدون عروق و به راحتی جدا شونده.
درجه4	وجود بیش از سه عدد باند چسبنده بدون عروق بین دیواره‌ی دو طرف و به راحتی جدا شونده و با چسبندگی ضخیم، پراکنده و منتشر بین قسمت‌های مختلف داخل شکمی

 

 

جهت بررسی هیستوپاتولوژیک نواحی دارای چسبندگی، از ناحیه ی سکوم و باند های ایجاد شده نمونه برداری انجام و به منظور تهیه مقاطع بافتی در فرمالین 10% پایدار و به آزمایشگاه ارسال گردید. نمونه ها با هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی شد.

تجزیه و تحلیل آماری: برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از  جداول فراونی به همراه درصد فراوانی و آزمون های Chi-Square  و Fisher's Test در سطح خطای 5 درصد و نرم افزار SPSS نسخه 20 استفاده شد.

نتایج

مشاهدات ماکروسکوپی: پس از باز کردن مجدد شکم رتها، باندهای چسبندگی در محوطه شکمی مشاهده شد. شکل1 انواع چسبندگی را نشان میدهد.

 

 

 

D	C	B	A

 

 

شکل1: انواع چسبندگی با مقیاس کانباز

1. A) عدم تشکیل چسبندگی (درجه0)
2. B) چسبندگی در جه 1: وجود یک عدد باند چسبنده باریک بین دیواره ی دو طرف و بدون عروق وبه راحتی جدا شونده.
3. C) چسبندگی درجه 2: وجود 2 عدد باند چسبنده باریک بین دیواره ی دو طرف و بدون عروق و به راحتی جدا شونده.
4. D) چسبندگی درجه 3. وجود سه عدد باند چسبنده باریک بین دیواره ی دو طرف و بدون عروق و به راحتی جدا شونده

.

 

در گروه کنترل که جراحی شدند اما دارو دریافت نکردند در2 موش چسبندگی مشاهده نشد و در 3 موش چسبندگی درجه 3 و در5 موش چسبندگی درجه2 مشاهده شد. در گروه گالبانیک اسید5 :  در 7 موش چسبندگی مشاهده نشد و تنها در  یک مورد چسبندگی درجه 2 و 2 مورد چسبندگی درجه 1دیده شد.در گروه گالبانیک اسید 10 :  در 8 موش چسبندگی مشاهده نشد و 1 مورد چسبندگی درجه1 و 1مورد چسبندگی درجه 2 ثبت شد. در گروه توئین:  2 موش فاقد چسبندگی بودند و در 3  مورد چسبندگی درجه 3 و در4 مورد چسبندگی درجه2 و در 1 مورد چسبندگی درجه 1 مشاهده شد. فراوانی وقوع درجات مختلف چسبندگی درشکل 2 ملاحظه میشود .

 

 

 

شکل 2: فراوانی وقوع انواع چسبندگی بین گروههای مختلف

GA5: گالبانیک اسید با دوز 5mg/kg ، GA10 : گالبانیک اسید با دوز 10mg/kg

 

از آنجا که سطح معناداری فیشر 0.001  بدست آمده که کمتر از 0.05 است (P=0.001<0.05)، با اطمینان 95 درصد می­توان نتیجه گرفت گروه­های مختلف ( control و GA5 و GA10 و tween ) از نظر وقوع چسبندگی با یکدیگر تفاوت معناداری دارند. با مقایسه درصد وقوع چسبندگی در گروههای مختلف کمترین درصد چسبندگی مربوط به گروه GA10 می­باشد.البته نتایج آزمون کای­دو نشان داد، تفاوت معناداری بین گروهGA10, GA5  از نظر تعداد  موش­های دارای چسبندگی وجود ندارد (P=0.655>0.05). همچنین مشاهده می­شود 39.1 درصد از موش­هایی که چسبندگی دارند، در گروه کنترل و همین درصد در گروه توئین قرار دارند و درصد موش­های دارای چسبندگی در گروه GA10 و GA5 بطور معناداری از دو گروه کنترل وتوئین کمتر است (P=0.035<0.05) (شکل 3).

 

 

 

شکل 3_ مقایسه فراوانی وقوع چسبندگی در بین گروههای مختلف

ستونهایی که با حروف متفاوت نشان داده شدند از نظر اماری دارای اختلاف معنا دار می باشند.

 

 

نتایج هیستوپاتولوژیک: نمونه های بافت از نظررشته های کلاژن و وجود سلولهای التهابی و عروق تازه تشکیل مورد مطالعه قرار گرفتند که مقاطع میکروسکوپی درشکل 4 مشاهده میشود. در نمونه های بافتی گروه کنترل رشته های ضخیم کلاژن، سلول های التهابی و عروق تازه تشکیل شده در موضع دیده شد(شکل A). با تجویز گالبانیک اسید ضخامت و میزان رشته های کلاژن در مقایسه با گروه کنترل به میزان قابل توجهی کاهش یافت (شکل B). تجویز توئین نتوانست از بروز چسبندگی جلوگیری نماید و بنابراین رشته های ضخیم کلاژن و سلولهای التهابی در محل چسبندگی مشاهده شد(شکل C). شکلD نیز نمونه ی بافتی فاقد چسبندگی را نشان میدهد.

بحث

در سالهای اخیر تحقیقات زیادی مبنی بر پیشگیری از چسبندگی داخل شکمی پس از جراحی انجام شده است. یافتن راههایی برای کاهش و جلوگیری از چسبندگی، فیبروز و التهاب دارای اهمیت بالایی است زیرا موجب بروز فشارهای اقتصادی بر بدنه بهداشت و درمان و عوارض نامطلوب بر بیمار میشود. تا کنون مطالعات بسیاری بر روی عوامل ایجاد کننده و جلوگیری کننده از چسبندگی داخل شکمی متعاقب جراحی انجام گرفته است مانند استفاده از شستشوی حفره شکمی با نرمال سالین، تجویز داخل صفاقی آنتی بیوتیکها و ضد التهابهای استروئیدی و غیر استروئیدی و آنتی اکسیدانها و.... ولی هیچ کدام روش قاطعی در پیشگیری از این امر نبوده است. استفاده از روشهای مکانیکی برای جدا سازی سطوح تخریش شده از یکدیگر و جلوگیری از تشکیل باندهای چسبندگی نیز پیشنهاد شده است. متداولترین این محصولات، غشاهای طبیعی قابل جذب مانند کربوکسی متیل سلولز+ هیالورونیک اسید (با نام تجاری سپرا فیلم) می باشد که نقش موثری در کاهش چسبندگی دارد و در طی 4 هفته توسط بدن حذف میگردد. البته قیمت بالا و برخی محدودیتها استفاده از آن را محدود نموده است (13و14).

 

A) گروه کنترل:  رشته های ضخیم کلاژن (پیکان نارنجی) ، سلول های التهابی (پیکان سبز) و عروق تازه تشکیل در موضع (پیکان مشکی)  (A	B) گروه گالبانیک اسید: رشته های کلاژن در موضع (پیکان نارنجی)
C) گروه توئین رشته های ضخیم کلاژن (پیکان نارنجی) و سلولهای التهابی (پیکان سبز)	C) گروه فاقد چسبندگی

شکل 4- مقاطع میکروسکوپی از محل چسبندگی داخل شکمی، رنگ آمیزی هماتوکسین -ائوزین و بزرگنمایی  100X

 

از آنجا که تشکیل چسبندگی جزئی از روند ترمیم بافتهای بدن پس از جراحی است، عواملی چون ایسکمی و التهاب موجب تقویت چسبندگی و تشکیل بافتهای فیبروزه سفت میشود. سلولهای التهابی مانند اینترلوکین ها و سایتوکینها و نیز Tumor Necrosis Factor- alpha (TNF-a) از مهمترین عوامل فعال سازی آبشار انعقادی و رسوب رشته های فیبرین و تشکیل باندهای کلاژن بوده که منجر به تشکیل باندهای چسبندگی می گردند(15). لذا استفاده از ترکیباتی با خواص آنتی اکسیدان و ضد التهاب می تواند در تشکیل باندهای چسبندگی اختلال ایجاد نماید. گالبانیک اسید یک سزکویی ترپن کومارینی موجود در گیاه آنغوره است (16) که واجد اثر آنتی اکسیدان(17) و  ضد سرطان خون (18) می باشد. اثر ضد سرطان این ترکیب ناشی از عوامل مختلفی مانند مهار رگ زایی، از بین بردن استم سلهای سرطانی، مهار سیکل سلولی، کاهش تولید مولکولهای واکنش گر، القای آپوپتوز ، مهار التهاب و متاستاز سلولی است.(19و20). کوهنو در تحقیقی نشان داد متیل گالبانات که از مشتقات گالبانیک اسید است اثر برجسته ای در کاهش التهاب با مکانیسم مهار نیتریک اکساید و کاهش خونرسانی به بافت دارد(21). به نظر میرسد گالبانیک اسید با قابلیت جذب رادیکالهای آزاد که در ایسکمی بافتی تشکیل میشوند منجر به مهار سایتوکاینها و TNFa شده و میتواند از بروز چسبندگی به طور موثر پیشگیری نماید. مقایسه نتایج تحقیق حاضر و سایر تحقیقات موید این اثر گالبانیک اسید می باشد. نتایجی که در این تحقیق بدست آمد بیانگر کاهش معنادار درصد و فراوانی چسبندگی توسط گالبانیک اسید در دوز mg/kg 10  و mg/kg 5  نسبت به گروه کنترل و توئین می باشد. توئین که به عنوان حلال گالبانیک اسید استفاده شد هیچگونه تاثیر قابل ملاحظه ای در کاهش وقوع چسبندگی ایجاد نکرد. در مطالعه هیستوپاتولوژیک در گروه کنترل شاهد حضور رشته های ضخیم کلاژن و تشکیل عروق جدید و نیز سلولهای التهابی بودیم که با روند بروز چسبندگی همخوانی دارد. اما با تجویز گالبانیک اسید در ایجاد رشته های کلاژن کاهش چشمگیری مشاهده شد که  نتایج ماکروسکوپیک و تعداد کم موارد چسبندگی آن را تایید میکند. دوزهای مختلف گالبانیک اسید نیز با یکدیگر در ایجاد اثر اختلافی نداشتند. این یافته ها با نتایج حاصل ازاستفاده از سایر ترکیبات برای پیشگیری از بروز چسبندگی هماهنگی دارد. پیش از این اثر عصاره اتانولی چای سبز بر پیشگیری از چسبندگی داخل شکمی پس از لاپاروتومی در موش صحرایی بررسی شده که نتایج حاکی از کاهش معنا دار وقوع چسبندگی پس از استفاده از عصاره چای کوهی می باشد که به وجود ترکیبات آنتی اکسیدان موجود در آن نسبت داده شده است (22). تحقیقات دیگری نیز اثرات سایر ترکیبات با تکیه بر خصوصیات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی را بر پیشگیری از چسبندگیهای داخل شکمی متعاقب جراحی نشان داده است. عصاره هیدروالکلی خار مریم دارای اثرات اثبات شده آنتی اکسیدان و پاک کننده رادیکالهای آزاد درمیکروزومهای کبد و ریه بوده و بر همین اساس نیز از چسبندگی داخل شکمی پیشگیری نموده است  (15). از طرفی عسل و کورتیکو استروئیدها بر پایه آثار ضد التهابی مانع بروز چسبندگی متعاقب جراحی شکمی در خرگوش شده اند (23). عصاره مرزه بختیاری و ویتامین c با کاهش اکسیدانهای پلاسما توانسته اند شدت وقوع چسبندگی را کاهش دهند(6) پنتوکسی فیلین (24)، مایع آمنیوتیک(25)، هپارین و دالتاپارین(26) و حتی نرمال سالین (27) نیز از بروز چسبندگی جلوگیری نموده اند که آثار این ترکیبات به اثر ضد فیبرین آنها نسبت داده شده است. با توجه به ساختار کومارینی گالبانیک اسید بخشی از اثرات ضد چسبندگی آن نیز میتواند ناشی از مهار فیبرین باشد.

نتیجه گیری

با توجه به بررسی نتایج و آثار گالبانیک اسید این نتیجه کلی حاصل میگردد که گالبانیک اسید احتمالا با خواص ضد فیبرین ، آنتی اکسیدان و ضد التهاب خود در مهار چسبندگی پس از جراحی شکمی موثر بوده است و با انجام تحقیقات گسترده تر میتوان از آن به عنوان یک عامل ضد چسبندگی نام برد.

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می نمایند هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.

مراجع

1-Avsar FM, Sahin M, Aksoy F, Avsar AF, Aköz M, Hengirmen S, Bilici S. Effects of diphenhydramine HCl and methylprednisolone in the prevention of abdominal adhesions. The American journal of surgery. 2001 Jun 1;181(6):512-5.

2. BW H. Use of fibrinolytic agents in the prevention of postoperative adhesion formation. Fertil Steril. 2000; 74:203-12.
3.  Emre A, Akin M, Isikgonul I, Yuksel O, Anadol AZ, Cifter C. Comparison of intraperitoneal honey and sodium hyaluronate-carboxymethylcellulose (SeprafilmTM) for the prevention of postoperative intra-abdominal adhesions. Clinics. 2009; 64:363-8.
4.  Ward BC, Panitch A. Abdominal adhesions: current and novel therapies. Journal of Surgical Research. 2011 Jan 1;165(1):91-111.
5.  Giusto G, Vercelli C, Iussich S, Audisio A, Morello E, Odore R, Gandini M. A pectin-honey hydrogel prevents postoperative intraperitoneal adhesions in a rat model. BMC veterinary research. 2016 Dec; 13:1-5.
6.  Najafian A, Alavi A, Amjadigolpayegani K, Dadipour S, Safarimoradabadi A, Fallahi S, Faramarzi A. Post surgical adhesion prevention: Vitamin C or Satureja Khuzestanica. Veterinary Clinical Pathology The Quarterly Scientific Journal. 2013 May 22;7(1 (25) Spring):1786-92.
7.  Zhang Q, Qiao H, Wu D, Lu H, Liu L, Sang X, Li D, Zhou Y. Curcumin potentiates the galbanic acid-induced anti-tumor effect in non-small cell lung cancer cells through inhibiting Akt/mTOR signaling pathway. Life sciences. 2019 Dec 15; 239:117044.
8.  Chahardoli A, Mavaei M, Shokoohinia Y, Fattahi A. Galbanic acid, a sesquiterpene coumarin as a novel candidate for the biosynthesis of silver nanoparticles: In vitro hemocompatibility, antiproliferative, antibacterial, antioxidant, and anti-inflammatory properties. Advanced Powder Technology. 2023 Jan 1;34(1):103928.
9.  Fatehi Hassanabad A, Zarzycki AN, Jeon K, Deniset JF, Fedak PW. Post-operative adhesions: a comprehensive review of mechanisms. Biomedicines. 2021 Jul 22;9(8):867.
10. Muir, W.W., Hubbell, J.A.E., Skarda, R.T. and Bednarski, M. Hand book of veterinary anesthesia. 2nd Ed., The Ohio State University College of Veterinary Medicine, Columbus, OH. Mosby,1995, p. 110.
11.  Wei G, Wu Y, Gao Q, Shen C, Chen Z, Wang K, Yu J, Li X, Sun X. Gallic acid attenuates postoperative intra-abdominal adhesion by inhibiting inflammatory reaction in a rat model. Medical science monitor: international medical journal of experimental and clinical research. 2018; 24:827.
12. 12. Abbasian B, Kazemini H, Esmaeili A, Adibi S. Effect of bovine amniotic fluid on intra-abdominal adhesion in diabetic male rats. Journal of Diabetes and its Complications. 2011 Jan 1;25(1):39-43.
13.  Diamond MP, Burns EL, Accomando B, Mian S, Holmdahl L. Seprafilm® adhesion barrier:(2) a review of the clinical literature on intraabdominal use. Gynecological surgery. 2012 Sep;9(3):247-57.
14.  Charboneau AJ, Delaney JP, Beilman G. Fucoidans inhibit the formation of post-operative abdominal adhesions in a rat model. PLoS One. 2018 Nov 21;13(11): e0207797.
15.  Asadi S.Y, Parsai P, Karimi M, Rafiyan Kopaei M. The effect of ethanolic extract of green tea (Camellia Sieneses) on intra-abdominal adhesion following laparotomy in rats. Scientific Journal of Zanjan University of Medical Sciences (Journal of Advances in Medical and Biomedical Research). 2013;21(86):86-96.

16.Iranshahy M, Iranshahi M. Traditional uses, phytochemistry and pharmacology of asafoetida (Ferula assa-foetida oleo-gum-resin)—A review. Journal of ethnopharmacology. 2011 Mar 8;134(1):1-0.

17.  Niazmand R, Razavizadeh BM. Ferula asafoetida: chemical composition, thermal behavior, antioxidant and antimicrobial activities of leaf and gum hydroalcoholic extracts. Journal of Food Science and Technology. 2021 Jun;58(6):2148-59.
18.  Goudarzi S, Rassouli FB, Kahrizi D, Shirkhani P, Mahdifar M, Iranshahi M, Rafatpanah H, Keramati MR, Ayatollahi H. Comparing toxicity of galbanic acid, auraptene and umbelliprenin on adult T-cell leukaemia-lymphoma in normoxia and hypoxia. Cellular and Molecular Biology. 2022 Dec 31;68(12):17-20.
19.  Sirizi MA, Ghalenoei JA, Allahtavakoli M, Forouzanfar H, Bagheri SM. Anticancer potential of Ferula assa-foetida and its constituents, a powerful plant for cancer therapy. World Journal of Biological Chemistry. 2023 Mar 27;14(2):28-39.
20.  Kim KH, Lee HJ, Jeong SJ, Lee HJ, Lee EO, Kim HS, Zhang Y, Ryu SY, Lee MH, Lü J, Kim SH. Galbanic acid isolated from Ferula assafoetida exerts in vivo anti-tumor activity in association with anti-angiogenesis and anti-proliferation. Pharmaceutical research. 2011 Mar; 28:597-609.
21.  Kohno S, Murata T, Sugiura A, Ito C, Iranshahi M, Hikita K, Kaneda N. Methyl galbanate, a novel inhibitor of nitric oxide production in mouse macrophage RAW264. 7 cells. Journal of natural medicines. 2011 Apr; 65:353-9.
22.  Asadi SY, Parsaei P, Karimi M, Rafieian-kopaei M. Effect of ethanolic extract of green tea (Camellia sinensis) on intraabdominal adhesions in rats. J Zanjan Univ Med Sci. 2013;21(86):86-96.
23.  Nazem Zumardi P, Sattari K. Macroscopic and microscopic examination of the anti-adhesion properties of honey and corticosteroids following experimental surgery in the abdominal cavity of rabbits. Clinical studies of large animals. 2022;9(2):24-35.
24. 24. Davari H, Goharian V, Eghbal A. Experimental study of pentoxifylline in prevention of post-operative intraperitoneal adhesion band. Iranian Journal of Surgery. 2005;13(2)
25.  Mostajeran F, Manouchehri M. Effect of Amniotic Fluid in Treatment of Post-Laparatomy Adhesion Formation in Rat Model. Journal of Isfahan Medical School. 2011;28(121):1668-75.
26.  Pourjafar M, KARIMI I, Farid M, Maghsoudi E, Shakhs NM. The comparison of standard heparin and dalteparin on prevention of adhesion in peritonitis with or without infection in rat. Journal of Veterinary Research. 2007; 62(50:277-280,2007
27.  Panahi F, SHAHRAM E, Khoshmohabat H, Kaka GR, Sadraei S, Hossein AM. Macroscopic and microscopic assessment of normal saline on postoperative adhesion formation in a rat model. Iranian Journal of Surgery. 2013; 21(1)