اسطورۀ «قدر و منزلت سرآغاز» در اندیشۀ سهراب سپهری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 33-61   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.704808

نویسنده

علی اصغر زارعی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آباده، دانشگاه آزاد اسلامی، آباده، ایران

چکیده

در نقد اسطوره­ایِ ادبیات معاصر، به جریانِ قابل توجهی برمی­خوریم که نویسندگان و شاعرانِ پیرو آن، شیفتۀ برگشت به زندگی انسان­هایی شدند که پیش از تاریخ و تمدن می­زیستند. آن­ها معتقدند هنگامی که بشر از وضعیتِ «پیشا ـ اجتماعی» خویش فاصله گرفت، به بی­اخلاقی دچار گردید و از زمانی که به سوی تمدن حرکت کرد، نوعی عشق به خویشتن را به ­وجود­ ‌آورد، که بسیار تصنعی و بیشتر بر پایۀ فخرفروشی و حسادت بود. در همین راستا، الگوی «برگشت به سرآغاز» به وجود آمد، که پیروانِ آن گرایش زیادی به برگشت به دنیای نخستین داشتند. این الگو با عبارت­های «بازگشت به ریشه» و «روییدن بر ریشه» نیز تعبیر می­شود. سهراب سپهری که در میان شاعران معاصر، یکه­تاز این قلمرو است مخاطب را به بازگشت به سرشت نخستین و راستین در آثار خود، فرامی‌خواند. درواقع، این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، در پی آن است که به بررسی الگوی ­«برگشت به سرآغاز» در نقد ادبیات معاصر بپردازد، الگویی که از اهمیت بسزایی برخوردار است و نویسندگان، عارفان و شاعران جهان بسیار از این بن‌مایه بهره گرفته‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سهراب سپهری به دنبال رؤیای سرآغاز و خاطره­های ازلی بوده و تلاش ‌کرده بر فراز شرایط انسانِ معاصرِ «به فساد گراییده»، قرار بگیرد و تا جایی که ممکن است، حالت انسانِ بدوی را تجربه کند؛ انسانی که «در متن عناصر می­خوابید» و «با فلسفه­های لاجوردی­اش خوش بود.»

کلیدواژه‌ها

برگشت؛ طبیعت؛ سادگی؛ سرآغاز؛ تمدن

مراجع

اردلانی، شمس­الحاجیه، 1395. کارکرد اسطوره­ها در اشعار سهراب سپهری، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. 12(42)، صص. 25-13.

 20.1001.1.20084420.1395.12.42.1.4

اسماعیل­پور، ابوالقاسم، 1390. زیر آسمانه­های نور. چ 3. تهران: قطره.

الیاده، میرچا، 1382. اسطوره. رؤیا. راز. ترجمۀ رؤیا منجم. چ 3. تهران: علم.

ـــــــــــ ، 1391. اسطوره و واقعیت. ترجمۀ مانی صالحی علامه. چ2. تهران: کتاب پارسه.

ـــــــــــ ، 1390. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ جلال ستاری. چ3. تهران: نشر طهوری.

بلالی­اسکویی، آزیتا و محمد، عسکری خشوئی، 1400. «کاربست مهتابی در مسجد-مدرسه­های دورۀ قاجار، دوماهنامۀ علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، 6(1)، صص. 28-13.

تارو، هنری دیوید، 1395. والدن. ترجمۀ سید علی­رضا بهشتی شیرازی. چ1. تهران: روزنه.

داد، سیما، 1385. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ2. تهران: مروارید.

دباغ، سروش، 1394. در سپهر سپهری. چ2. تهران: نگاه معاصر.

ـــــــــــ ، 1398. نبض خیس صبح». چ2. تهران: بنیاد سهروردی.

دورانت، ویلیام، 1388. تاریخ فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب خویی. چ22. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــ ، 1389. لذات فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب خویی. چ22. تهران: علمی و فرهنگی.

حکمت، شاهرخ. 1389. تجلی اسطوره و برخی کارکردهای آن در شعر سهراب سپهری، نشریۀ  اندیشه­های ادبی، 2(6)، صص. 159-147.

حیدریان شهری، احمدرضا، 1391. بررسی تطبیقی شهرگریزی و بدوی­گرایی در شعر سهراب سپهری و عبدالمعطی حجازی، نشریۀ زبان و ادبیات عربی. 10(6)، صص. 62-39.

10.22067/JALL.V4I6.16281

روسو، ژان ژاک، 1396. امیل. ترجمۀ غلام­حسین زیرک­زاده. چ2. تهران: ناهید.

زارعی، علی‌اصغر و علی­رضا، مظفری، 1395. بررسی بن­مایۀ تنزّل آغازین با نگاهی به تفسیر کشف الاسرار و عدّة الابرار، نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 12(42)، صص. 68-34.

سپهری، سهراب،  1376. اتاق آبی. چ3. تهران: سروش.

ـــــــــــــــ ، 1377. هشت کتاب.». چ21. تهران: کتابخانۀ طهوری.

ــــــــــــــ ، 1398. هنوز در سفرم. به کوشش پریدخت سپهری. چ5. تهران: فرزان روز.

سلمانی­نژادمهرآبادی، ساغر، 1394. واکاوی و تحلیل گونه­های مختلف اسطوره در شعر سهراب سپهری، نشریۀ ادبیات پارسی، 5(2)، صص. 138-115.

شمیسا، سیروس، 1399. نگاهی به سپهری. چ1. تهران: مروارید.

شوپنهاور، آرتور، 1400. در باب حکمت زندگی. ترجمۀ محمد مبشری. چ14. تهران: نیلوفر.

شومین، ژراژ، 1380. قراردادهای اجتماعی. ترجمۀ مرتضی کلانتریان. چ2. تهران: آگه.

گرین، ویلفرد و همکاران، 1380. مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانۀ طاهری. چ2. تهران: نیلوفر.

مرادی­کوچی، شهناز، 1380. معرفی و شناخت سهراب سپهری. چ1. تهران: قطره.

میبدی، ابوالفضل، 1361. کشف الاسرار و عدة الابرار». به اهتمام علی اصغر حکمت. چ1. تهران: امیرکبیر.

ونیرگ چای، چوجای، 1387. تاریخ فلسفۀ چین. ترجمۀ ع.پاشایی. چ1. تهران: نگاه معاصر.

هراری، یوال. نوح، 1397. انسان خردمند. ترجمۀ نیک گرگین. چ12. تهران: فرهنگ نشر نو.

یونگ، کارل گوستاو، 1384. انسان و سمبول­هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. چ5. تهران: جامی.