تحلیل تطبیقی میان دو موجود اسطوره‌ای سیمرغ و گارودا در دو اثر حماسی شاهنامه و مهابهارات

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 1-19   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1910614.2089

نویسندگان

سارا عجلی¹؛ احمد خاتمی^{* 2}؛ ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

³استاد گروه زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

حماسۀ کهن هندیان (مهابهارات) با حماسۀ برجسته و جهانی ایرانیان (شاهنامه) اشتراکاتی دارد که از تشابهات فرهنگی و تمدنی بین هندیان و ایرانیان حکایت می‌کند. پژوهش حاضر می‌کوشد تا این دو اثر حماسی و ماندگار را بکاود و دو موجود اسطوره‌ای از این دو اثر را از منظر اسطوره‌ای بازشناسد و وجوه اشتراک و افتراق آن­ها را دریابد. نتایج این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی، درصدد پاسخ به اشتراکات و افتراقات در وجوه دو موجود اسطوره‌ای از آثار مذکور و معیارهای نزدیکیِ بین این دو اثر است و نشان از این دارد که در میان شخصیت‌های پرشمار این دو اثر حماسی، مشابهت‌های میان سیمرغ و گارودا شایان توجه است. مشترکات و مشابهات این دو در زمینه‌های گوناگونی قابل بررسی هستند؛ از جمله: جایگاه ویژۀ آن دو میان پرندگان اسطوره‌ای، شکل ظاهری، حضور یافتن به محض طلبیده شدن و زندگی بر فراز کوهی مقدس. از نتایج دیگر این تحقیق آن است که وجوه افتراق قابل توجهی نیز بین این دو موجود اسطوره‌ای وجود دارد؛ برای مثال تفاوت چشمگیری میان این دو پرندۀ اسطوره‌ای یافت می‌شود: در سیمرغ تکیه بر دانایی و خردمندی اوست، اما گارودا دارای قدرت بدنی سرشار معرفی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ حماسه؛ اسطوره؛ شاهنامه؛ مهابهارات

مراجع

کتاب‌ها الیاده، میرچا (1362) چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس. الیاده، میرچا (1393) اسطوره و واقعیت، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: پارسه. ایونس، ورونیکا (1381) شناخت اساطیر هند، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر. بهار، مهرداد (1389) پژوهشی در اساطیر ایران (پارۀ نخست و پارۀ دویم)، تهران: آگه. بهار، مهرداد (1391) حماسه‌های ایرانی: از اوستا تا شاهنامه، تهران: زرین و سیمین. پورداود، ابراهیم (1377) یشت‌ها، تهران: اساطیر. حجتی(1375) مهابهارات، دانشنامۀ ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، جلد 4، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. خالقی مطلق، جلال (1391) شاهنامۀ فردوسی، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت،جلد 4، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دادگی، فرنبغ (1385) بندهش، گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس. دالاپیکولا، آنالیبرا (1393) اسطوره‌های هندی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز. دوستخواه، جلیل (1370) اوستا کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، جلد 2، تهران: مروارید. ژون، سیمون (1390) ادبیات عمومی و ادبیات تطبیقی (رسالۀ راهبردی)، ترجمۀ حسن فروغی، تهران: سمت. سرّ اکبر (1340) اوپانیشاد، ترجمۀ شاهزاده محمد داراشکوه فرزند شاه‌جهان، با مقدمه و حواشی و تعلیقات و لغتنامه و اعلام به سعی و اهتمام تاراچند و سید محمدرضا جلالی نائینی، بی‌جا: بی‌تا. شالیان، ژرار (1385) گنجینۀ حماسه‌های جهان، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: چشمه. شایگان، داریوش (1394) ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، جلد 1، تهران: امیرکبیر. شورل، ایو (1386، ادبیات تطبیقی، با مقدمۀ ماریوس فرانسواگیار، ترجمۀ طهمورث ساجدی، تهران: امیرکبیر. صفا، ذبیح الله (1384) حماسه‌سرایی در ایران، از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: امیرکبیر. فردوسی، ابوالقاسم (1392) شاهنامۀ فردوسی، متن انتقادی از روی چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره. کاوندیش، ریچارد (1390) اسطوره‌شناسی: دایرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان مشهور جهان، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: علم. کریستن سن، آرتورامانوئل (1389) نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه. کمبل، جوزف (1389) اساطیر مشرق زمین، ترجمۀ علی اصغر بهرامی، تهران: جوانۀ رشد. گریمال، پیر (1387) اساطیر جهان، ترجمۀ مانی صالحی علامه، جلد 3، تهران: مهاجر. گریمال، پیر (1358) مهابهارت، بزرگ‌ترین منظومۀ کهنۀ موجود جهان به زبان سانسکریت، ترجمۀ میر غیاث الدین علی قزوینی، به تحقیق سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تهران: طهوری. هینلز، جان راسل (1393) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر. یارشاطر، احسان (1369) قهرمان و قهرمانی در شاهنامه، کنگرۀ بزرگداشت شاهنامه به انگیزۀ گذشت هزار سال از سرایش آن، تهران: بنیاد فرهنگی محوی. مقالات محمودی، مریم، و خادمی، احمد. (1396). بررسی تطبیقی - تحلیلی اسطورة زال و رودابه با اسطوره‌های ایرانی و مصری. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 9(34)، 59-85.