بررسی شناسه ها یا شاکله های زنانه گویی یا گویش زنانه در شعر ژاله قائم‌مقامی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 20-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.704821

نویسنده

مریم بیک^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بافق، دانشگاه آزاد اسلامی، بافق، ایران.

چکیده

گویش زنانه، نوشتار زنانه و سبک زنانه، به طور کلی نهضت زنانه ­نویسی، جنبشی است خودآگاهانه که می‌کوشد زنان را ترغیب نماید که خود را از زیر سیطرۀ نظام فکری و زبانی مردمحور جامعه، بیرون بکشند و از آنان می‌خواهد که از خود و امیال و امید و آرزوهایشان به‌عنوان یک نیمة فعّال از جامعۀ بشری، بنویسند و بسرایند. ژاله قائم‌مقامی به نظر بیشتر محققان از پایه‌گذاران ادبیّات زنان است. سروده­ هایش سرشار از نگاه و ذهنیّت زنانه است، به‌گونه‌ای که اگر نامش بر دیوان یا شعرش نباشد، زن بودن صاحب سروده‌ها، بی‌درنگ در ذهن خواننده تداعی می‌شود. تأکید ژاله بر جنسیّت خود در شعرش، بیانگر تلاش وی در جهت شناساندن نوع خود به اجتماع و نیز تغییر نگاه جامعه به زنان است. وقوع نهضت مشروطه، موجب تحوّلی بزرگ در افکار ایرانیان شد، این واقعه از دو جهت، تأثیر خویش را آشکار کرد. اوّل آنکه خواندن و نوشتن عمومی ‌شد و تمایل به ایجاد ادبیّاتی که فهمش برای همه میسر باشد و مضامین آن با زندگی عوام، تناسب داشته باشد، احساس کردید. دوم آنکه ارتباط وسیع با غرب به سبب پررنگ‌تر شدن مضامین آزادی، وطن، ملیّت و انتقادهای سیاسی و اجتماعی به شعر و ادب شد. در این پژوهش نگارنده، تلاش نموده است به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای، نشانه‌های موجود در دیوان ژاله را، که موجب وجه تمایز اشعار زنانه او از اشعار مردانه می‌شود و آن آثار را به سبک نوشتاری زنانه متمایل می‌کند، شناسایی و معرّفی نماید.

کلیدواژه‌ها

نقد ادبی؛ زبان زنانه؛ سبک زنانه؛ ژاله قائم‌مقامی؛ شعر معاصر

مراجع

کتاب‌ها دوبووار، سیمون (1388) جنس دوم، ترجمه قاسم صنعوی، تهران: انتشارات توس. شمیسا، سیروس (1383) نقد ادبی، تهران: فردوس. صفایی، بروجنی (1390) از ماه تا ماهی، تهران: فصل پنجم. فتوحی، محمود (1391) سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن. فرخزاد، فروغ (1383) مجموعة سروده‌ها، تهران: نگاه. قائم‌مقامی، عالم‌تاج (1391) دیوان، با مقدمة پژمان بختیاری، تهران: گل‌آذین. کراچی، روح‌انگیز (1380) اندیشه‌نگاران زن در شعر مشروطه، تهران: نشر الزهراء. کراچی، روح‌انگیز (1383) عالم‌تاج قائم‌مقامی، تهران: داستان‌سرا. نوربخش، صفورا (1388) اتاقی از آن خود، تهران: چاپ گلشن. همایونی، صادق (1388) زنان و سرودهایشان در گسترۀ فرهنگ مردم ایران‌زمین، تهران: گل‌آذین. همایی، جلال‌الدین(1361) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: طوس. مقالات آبرامز. (1385). نقد ادبی فمنیستی. ترجمۀ سمانه واصفی، چیستا، 25(230)، 795-788. شمیسا، سیروس. (1388). بیان و جلوه‌های صورخیال در شعر سیمین بهبهانی. دانشکدة علوم انسانی دانشگاه سمنان، 8(28)، 107-120. عاملی رضایی، مریم. (1389). بررسی سیر تحول مضامین مادرانه در شعر چند شاعر زن از مشروطه تا امروز. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 17(8)، 1-10. محمّدی، غفّار. (1381). سیر ادبیّات زنان در ایران و سرزمین‌های عربی. مجموعه همایش‌های پیوند پارسیان و اعراب در زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ‌بابل، 1321-1342. واعظ، لیدا، و صادق‌زاده، محمود. (1384). چهار شاعر زن معاصر. حافظ، 2(21)، 74-79. یوسفی، غلامحسین. (1384). اوّلین شاعر فمینیست ایران: ژاله قائم مقامی. حافظ، 2(21)، 75-91. پایان‌نامه رضوی، زهراالسادات (1390) بررسی سبکی و محتوایی اشعار ژاله قائم‌مقامی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامۀ طباطبایی. قدیر، مهسا (1390) نقد و بررسی ساخت شعر عالم‌تاج قائم‌مقامی و مقایسۀ روساختی و زیرساختی با اشعار دو تن از شاعران غرب به نام مارگارت اتوود و گابریلا میسترال، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.