تحلیل فرمالیستی سه غزل از غزلیات شمس

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 66-86   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.704823

نویسندگان

ژاله اختریار آذر¹؛ فاطمه امامی^{* 2}؛ مریم ارجمند²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادب فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

چکیده

فرمالیسم روسی یکی از تاثیر­گذار­ترین مکاتب نقد ادبی است که ادبیات را از دیدگاه زبان­شناسی بررسی می کند. رویکرد فرمالیستی اغلب به جانب صوری متون ادبی نظر دارد و معتقد است که این صور ادبی است که حمل معنا می­کند و معنا هیچ نیست، الا ارتباط­های بین اجزای صوری کلام. پژوهشگر در این مقاله سه غزل را از دیدگاه فرمالیسم روسی و بر اساس نظریه یاکوبسن و گرامون به روش توصیفی – تحلیلی بررسی کرده است. شایان ذکر است مولانا از طریق واژه­های مکرر، توازن، تصویر­سازی، استعاره، شیوه بیان، درنگ، تکیه و تاکیدو لحن­هایی را در غزل ایجاد کرده است که با بعد عاطفی اثر در تعامل است. نقش هنرسازه‌ها که از اصول فرمالیست‌هاست جنبه زیبایی شناسی در غزلیات مولانا دارد و موجب ابداع و نوع آوری در ساخت و صورت ابیات شده است تا از طریق توازن، آشنایی زدایی، هنجارگریزی، تصاویر استعاری و مجازی بر غنا و هنری تر شدن غزلیات بیفزاید.

کلیدواژه‌ها

مولانا؛ غزلیات شمس؛ نقد ادبی؛ فرمالیسم روسی؛ نظریه گرامون و یاکوبسن

مراجع

کتاب‌ها احمدی، بابک (1380) ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز. امامی، نصرالله (1393) نقد ادبی، تهران: نشر جامی. باطنی، محمدرضا (1394) پیرامون زبان و زبان‌شناسی، تهران: آگه. پورنامداریان، تقی (1381) سفر در مه، تهران: نشر نگاه حق‌شناس، محمدعلی (1388) آواشناسی فونتیک، تهران: نشر آگاه. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388) موسیقی شعر، تهران: نشر آگاه. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، تهران: نشر سخن. صفوی، کوروش (1390) از زبان شناسی به ادبیات، جلد 2، تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی صفوی، کوروش (1390) از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد1، تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی فروزانفر، بدیع الزمان (1363) کلیات شمس، تهران: نشر امیرکبیر. قویمی، مهوش (1383) آوا و القا، تهران: نشر هرمس. وحیدیان کامکار، تقی (1369) وزن و قافیه شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاه. مقالات ناشر، پونه، و وفایی، عباسعلی. (1398). تحلیل زبان غنایی غزلی از حافظ. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(39)، 13-30.