بازنمود «دیگری» در شعر عارف قزوینی و میرزاده عشقی از منظر نظریۀ پسااستعماری

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 114-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1918109.2160

نویسندگان

منوچهر جوکار^{* 1}؛ محمدرضا علم²؛ مختار ابراهیمی¹؛ علی طاهانسب³

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

²استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

³دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

چکیده

   مطالعات پسااستعماری رویکردی بین­رشته‌ایی است که در دهه‌های گذشته گسترش فراوان داشته است. این مطالعات به طور مشخص در حوزۀ ادبیات و تولیدات فرهنگی به واکاوی و نقد بازنمودهای گفتمان پسااستعمار در دوران پسااستقلال می‌پردازد. در این حوزة مطالعاتی، مفاهیم پسااستعماری همچون اروپامحوری، جنسیت، فرودست، دیگری، نژادگرایی و گفتمان شرقشناسی، در دو مقولة کلی استعمارگر و استعمارزده واکاوی می‌شود.این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و براساس استقرا از مجموعه اشعار عارف قزوینی و میرزاده عشقی و با تکیه بر نظریات پسااستعماری به بررسی بازنمود «دیگری» در شعر آن‌ها پرداخته و از منطر گفتمان پسااستعماری، نشان می‌دهد که این شاعران چگونه در برابر دوگانه‌سازی گفتمان استعماری، به بازیابی هویت «خودی» در برابر «دیگری» سازی غرب پرداخته­اند و در عین مبارزه با استعمارگران، گاه با متوسل شدن به ناسیونالیسم باستانگرایی افراطی، در شناخت مقاصد استعمار مدرن دچار اشتباه شده‌اند که نتیجه‌اش به سود استعمار و استبداد و تحکیم پایه­های قدرت او تمام شده است.

کلیدواژه‌ها

عشقی؛ عارف؛ دیگری؛ گفتمان پسااستعماری؛ شرق‌شناسی

مراجع

کتاب‌ها آبراهامیان، یرواند (1392) ایران بین دو انقلاب، ترجمة کاظم فیروزمند و حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: نشر مرکز. اشکرافت، بیل و دیگران (1395) فرهنگ اصطلاحات پسااستعماری، ترجمة حاجیعلی سپهوند، تهران: آریاتبار. بیگدلو، رضا (1380) باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران: نشر مرکز. سعید، ادوارد (1394) شرق‌شناسی، ترجمة لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر. شاهمیری، آزاده (1389) نظریه و نقد پسااستعماری، تهران: نشر علم. شایگان، داریوش (1382) آسیا در برابر غرب، تهران: امیرکبیر. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن. عارف قزوینی، ابوالقاسم (1378) دیوان عارف قزوینی، تدوین محمدعلی سپانلو و مهدی اخوت، تهران: نگاه. عامل، سیدرضا (1395) استثناگرایی آمریکایی، اروپامرکزی و دیگری‌سازی مسلمانان، تهران: امیرکبیر. علمداری، کاظم (1394) چرا ایران عقب و غرب پیش رفت، تهران: نشر توسعه. فوکو، میشل (1385) تاریخ جنون، ترجمة فاطمه ولیانی، تهران: هرمس. کاتم، ریچارد (1383) ناسیونالیسم در ایران، ترجمة احمد تدین، تهران: کویر. کریمی، جلیل (1396) نظریة پسااستعماری و کردشناسی، تهران: نشرنی. گاندی، لیلا (1388) پسااستعمارگرایی، ترجمه مریم عالم‌زاده و همایون کاکاسلطانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. مکاریک، ایرناریما (1384) دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشرآگه. میرزاده عشقی، محمدرضا (1350) کلیات‌مصور میرزاده عشقی، نگارش علی‌اکبر مشیر‌سلیمی، تهران: امیرکبیر. هانتیگتون، ساموئل پی (1378) برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم نوین جهانی، ترجمة محمد علی حمید رفیعی، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های اسلامی. مقالات آجودانی، ماشاالله. (1371). هدایت و ناسیونالیسم. ایران‌نامه، 10(39)، 437-504. انتخابی، نادر. (1372). ناسیونالیسم و تجدد در فرهنگ سیاسی بعد از مشروطیت. ایران‌نامه، 11(42)، 185-208. توفیق، ابراهیم. (1390). جامعه دوران گذار و گفتمان پسااستعمارى تأملى در بحران علوم اجتماعى در ایران. جامعه‌شناسی ایران، 12(1)، 1-35. Dor:20.1001.1.17351901.1390.12.1. 1.7 نوربخش، سیده گوهر، فرزاد، عبدالحسین. (1398). مؤلّفه‌های پسااستعماری در اشعار مهدی اخوان ثالث. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(40)، 165-190.