خوانش مرزبان نامه طبق نظریۀ تبادلی پیتر بلاو

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 140-159   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1916788.2148

نویسندگان

خدیجه محمودی¹؛ حسین منصوریان سرخگریه^{* 2}؛ حسین پارسایی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران.

چکیده

پیتر بلاو یکی از نظریه‌پردازان مکتب مبادله بود که تلاش داشت نظریه‌ای را بپروراند که تلفیقی از رفتارگرایی و واقعیت‌گرایی اجتماعی باشد. هدف بلاو، فهم ساختار اجتماعی بر پایة تحلیل فراگردهای اجتماعی حاکم بر روابط میان افراد و گروه‌ها بود. تأکید بلاو بر فراگرد تبادل است که به‌ نظر او بیشتر رفتارهای بشری را جهت می‌دهد و بر روابط میان انسان‌ها و نیز روابط گروه‌ها تسلط دارد. بررسی آثار نویسندگان در هر عصر و دوره‌ای و در هر ملتی، بیانگر نوع نگاه و اندیشة آن­ها نسبت به محیط اطراف و مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... است. در این پژوهش که به روش توصیفی– تحلیلی و بر پایة منابع کتابخانه­ای نگاشته شده است؛ داستان­های مرزبان‌نامه، به عنوان یکی از آثار ‌‌داستانی ادب کلاسیک، از منظر نظریة تبادل اجتماعی بلاو، مورد بررسی قرار ‌خواهندگرفت تا به این پرسش پاسخ داده شود که شخصیت­های داستانی در دو گروه رعیت و پادشاه، در این اثر در طی چه فرایندی از مبادلات اجتماعی در مقابل یکدیگر، رفتار خود را جهت می­دهند؟ نتایج حاکی از آن است که از نگاه نویسندة این اثر داستانی، تصاویر گوناگونی از ‌رفتار اجتماعی شخصیت­ها به عنوان افراد یک جامعه آشکار ‌‌‌می‌شود که ساختار مبادله، باعث سامان­دهی آنها گشته است؛ سامان­هایی نیرومند که هرچند در سطح فردی نمایان است، اما در ورای آن، یک ساختار قدرتمند نهفته است که خود را در فراگرد مبادله میان اعضای جامعه نشان می­دهد.

کلیدواژه‌ها

نظریۀ تبادلی؛ فراگرد اجتماعی؛ پادشاه و رعیت؛ پیتر بلاو؛ مرزبان نامه

مراجع

کتاب‌ها آزاد ارمکی، تقی (1381) نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سروش. ترابی، علی اکبر (1383) جامعه‌شناسی ادبیات فارسی، تبریز: انتشارات فروزش. ترنر، جاناتان (1372) ساخت نظریه جامعه‌شناختی، ترجمة عبدالعلی لهسائی‌زاده، شیراز: نوید شیراز. توسلی، غلامعباس (1380) نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سمت. ریترز، جورج (1386) نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی. صفا، ذبیح الله (1364) حماسه‌سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر. عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1385) قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. کرایب، یان (1381) نظریة اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر آگه. نفیسی، سعید (1363) تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران: فروغی. وراوینی، سعدالدین (1387) مرزبان‌نامه، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفیه علی شاه‌‌‌‌. مقالات انصاف‌پور، غلامرضا. (1382). مرزبان‌نامه، نکته‌هایی تازه درباره تألیف و ترجمه و تحریر روضه‌العقول و مرزبان‌نامه. آینه ‌میراث، 1(21)‌، 25-56. ذاکری، احمد، و خانی اسفندآباد، سامان. (1395). نقد نقّادان ادبی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 8(27)، 145-163. رضایی، مهدی. (1389). مرزبان‌نامه یادگاری از ایران عهد ساسانی. پژوهش‌های ادب عرفانی، 4(1)، 47-68.