بازتاب غزل‌ها و مثنوی مولانا از سعدی تا صائب

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 234-248   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1952063.2432

نویسنده

روح الله مظفری^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

چکیده

بی‌گمان یکی از چکادهای شکوهمند ادبیات فارسی، مولانا جلال‌الدین بلخی (604-672) است. گرچه به فرمودۀ خودش در ادبیات فارسی و عرفان از پی سنایی و عطّار آمده است ولی سرآمد تمام سرایندگان شعر و ادب عرفانی به شمار می‌رود. این سوختۀ عقل و عشق که در سدۀ هفتم هجری می‌زیسته و به دلیل کوچیدن از شرق به غرب ایران زمین، تا سدۀ نهم در غربت غربیه از دید تاریخ‌نگاران و سرایندگان ادب فارسی مهجور ماند تا این که در سدۀ نهم عبدالرحمن جامی (817-818) عارف و شاعر برجستۀ در تذکرۀ «نفحات الأنس» خود به معرّفی او پرداخت و اطلّاعات سودمندی دربارۀ مولانا جلال‌الدین و خاندان و استادانش ارائه کرد. از سدۀ نهم است که آتش شوق مولانا سرزمین‌های مرکزی و شرقی پارسی­زبانان را دامن می‌گیرد. البته شیخ اجل سعدی به دلیل جهانگردی، به قول خودش در «بوستان» با دوستان به «روم» برای دیدار مولانا «عارف پاکیزه بوم» رفته است که مستثنی از بی‌خبران از احوال مولانا می‌باشد. از نیمۀ دوم سدۀ نهم است که شیفتگان مولانا برای زیارت تربتش به قوینه می‌شنابند و سرایندگان ادب فارسی به «نظیره­پردازی»، «تضمین» و «مضمون­پذیری» از غزل‌ها و مثنوی شریف او می‌پردازند. عرفا به شرح مثنوی و شعرا به «استقبال» غزل‌های پرشور او اقدام می‌کنند. نگارنده این گفتار بر آن است تا به روش «توصیفی- تحلیلی» به معرفی تعدادی از بزرگان ادب فارسی از سعدی تا صائب که در غزلسرایی به مولانا «اقتدا» کرده و به «اقتفای» او رفته‌اند بپردازد.

کلیدواژه‌ها

مولانا؛ نظیره پردازی؛ تضمین؛ مضمون پذیری؛ صائب تبریزی

مراجع

کتاب‌ها قرآن کریم (1384) ترجمه سید علی موسوی گرمارودی، تهران: انتشارات قدیانی. افلاکی، شمس‌الدین (1375) مناقب‌العارفین، جلد 1، تصحیح تحسین یازیجی، تهران: انتشارات دنیای کتاب. بهار، ملک‌الشعرا (1394) دیوان اشعار، تهران: نگاه. حافظ، شمس‌الدین محمد (1359) دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. حافظ، شمس‌الدین محمد (1386) دیوان، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران، نشر دوران. جامی، عبدالرحمن (1341) دیوان، ویراسته هاشم رضی، تهران: انتشارات سکه. جامی، عبدالرحمن (1361) هفت اورنگ، مثنوی سلامان و ابسال، تصحیح آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: کتاب فروشی سعدی. جامی، عبدالرحمن (1371) نفحات‌الاُنس من حضرات‌القدس، تصحیح محمود عابدی، تهران: انتشارات اطلاعات. زرین کوب، عبدالحسین (1371) پلّه پلّه تا ملاقات خدا، تهران: انتشارات علمی. سعدی، مصلح‌الدین (بی‌تا) کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: کتاب فروشی موسی علمی. سعدی، مصلح‌الدین (1389) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی. صائب تبریزی، محمدعلی (1364) دیوان، تصحیح محمد قهرمان، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی. صفا، ذبیح الله (1362) تاریخ ادبیات در ایران، جلد 3و 5، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. مصفّا، مظاهر (1348) قند پارسی، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه. مولانا، جلال‌الدین (بی‌تا) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: کتابخانه علی‌اکبر علمی. مولانا، جلال‌الدین (1363) کلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، 6 جزو، تهران: انتشارات امیرکبیر. منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد (1356) دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات کتابفروشی زوّار. همایی، جلال‌الدین (1361) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات توکل.